hebben

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  hebben    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈhɛbə(n) / (2 lettergrepen); /ˈɦɛbə(n)/

Woordafbreking

• heb·ben

Woordherkomst en -opbouw

• erfwoord via Middelnederlands hebben en Oudnederlands hebban, in de betekenis van ‘bezitten, hulpwerkwoord’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 901
  Cognaat met in ieder geval de volgende woorden in het Germaans:
• West-Germaans: Engels: have (Angelsaksisch: habban, hafian), Duits: haben, (Oudhoogduits: habēn), Jiddisch: האָבן (hobn), Fries: hawwe (Oudfries: hebba, habba, hava);
• Noord-Germaans: Zweeds: hava, Deens: have, Noors: have (Oudnoords: hafa), IJslands: hafa, Faeröers: hava;
• Oost-Germaans: Gotisch: haban.
  

De verdere etymologie is niet geheel zeker voor het Germaans:

I. *habjanan, *haf- (in dit geval zou hebben binnen het Nederlands cognaat zijn met o.a. heffen (zie heffen#Woordherkomst en -opbouw); de betekenis zou dan geheel zijn verschoven van "vasthouden, in bezit houden" naar "bezitten" en die van het hulpwerkwoord);

II. *gef-; in dit geval is hebben mogelijk ook cognaat met geven.

Ook voor het Indo-Europees zijn er meerdere mogelijkheden:

1. *kap-/*keh₂p- ; in dat geval cognaat met: Grieks: κάπτειν, Latijn: capere;

2. *g^hab^(h)- ; in dat geval cognaat met Latijn: habere, Litouws: gabenti, Oudiers: gaibid, Pools: gabać.

3. *g^heb^h-, een PIE wortel die in Germaanse talen als *gef- is terug te vinden (zie boven bij "II").

Mogelijk zijn al deze verschillende wortels al vroeg in de verschillende Indo-Europese talen door elkaar gehaald en hebben ze elkaar hierdoor in onderlinge betekenisovereenkomst versterkt. Er is ook nog de verklaring dat *g^heb^h-)/*g^hab^(h)-/*kap- onderling toch allemaal verwant zijn in het PIE.

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
hebben	had	gehad
onregelmatig	volledig

Werkwoord

[A] hebben

1. hulpwerkwoord gebruikt voor de vorming van de voltooide tijden

   ▸ In een oude National Geographic had ik ooit als kind een artikel over deze trail gelezen, 4.286 kilometer door Amerika. Dit heb ik altijd onthouden, maar ik had nooit gedacht dat zo’n lange wandeltocht voor mij weggelegd zou zijn.

2. absoluut (rechtmatig of wederrechtelijk) bezitten

   • Ik heb een mooi huis. 

3. absoluut als onderdeel hebben, omvatten, bevatten

   • Een auto heeft vier wielen. 

4. absoluut lijden aan

   • Hij heeft aids. 

5. absoluut in dienst hebben

   • Het bedrijf heeft 50 werknemers. 

6. absoluut drukt een familierelatie uit

   • Hij heeft drie kinderen. 

7. absoluut in zijn macht hebben

   • De rebellen hebben de hoofdstad. 
   • De politie heeft de verdachte. 

8. absoluut als taak zich bezig moeten houden met

   • Klas 2C heeft nu Frans. 
   • Dhr. Anthonis heeft deze klant. 

9. absoluut kunnen ~ overweg kunnen met iemand

   • Ik kan hem niet hebben. 

10. absoluut kunnen ~ weerstaan, doorstaan, goed bestand zijn tgen

    • Die vertraging kunnen we er niet meer bij hebben. 
    • Dit team kunnen we hebben. 
    • Wat een gedoe, meer dan dit kan ik niet hebben. 

11. absoluut een relatie hebben

    • Hij heeft met Linda. 

12. absoluut, hulpwerkwoord ~ te: moeten, verplicht zijn om

    • Dat heb je maar te doen/laten! 

13. absoluut ~ over: als onderwerp van gesprek hebben

    • Waar heeft u het eigenlijk over? 

14. absoluut ~ aan: ergens nut van hebben, ergens baat bij hebben

    • Daar heb je helemaal niets aan. 

Uitdrukkingen en gezegden

• [1]: Behoefte aan iets hebben

• [1]: Het gehad hebben

Ergens genoeg van hebben, er klaar mee zijn, het beu/moe zijn

• [1]: Het mis hebben

• [1]: Het op iets gemunt hebben

• [2]: Van heb ik jou daar

Gezegd van iets wat groot, imposant e.d. is

• [2]: Wel heb ik jou daar!

Uitroep van verbazing

• [2]: Wel heb ik ooit!

Uitroep van verbazing

• [7]: Grip hebben op iets

• [9]: Het moeilijk hebben met iets

Spreekwoorden

• [2]: Gehad is een arm man, die heeft is er beter an.

Gezegd van iemand die nu arm is maar vroeger wel veel had, en daar graag nog steeds over opschept

• [2]: Hebben is hebben, krijgen is de boodschap/kunst.

Wie eenmaal iets in bezit heeft, is benijdenswaardig

• [2]: Je kunt niet hebben en tegoed houden

Men kan iets maar eenmaal in bezit krijgen

Typische woordcombinaties

• [1]: bij zich hebben

Opmerkingen

• Hoewel het werkwoord in de meeste zelfstandige betekenissen een lijdend voorwerp kan krijgen en daarom soms als overgankelijk gezien wordt, ontbreken lijdende vormen geheel, ook de onpersoonlijke. Verder is het voltooid deelwoord alleen voltooid en niet lijdend. Het kan niet attributief gebruikt worden. (De *gehadde man <uitgesloten>). Wikiwoordenboek categoriseert het daarom als absoluut.
• De grammaticale functie van hebben als standaard hulpwerkwoord in combinatie met een voltooid deelwoord heeft zich vermoedelijk sinds het eind van de oudheid ontwikkeld in meerdere Indo-Europese taalgroepen. Het oorspronkelijke betekeniselement "bezitten" is bij deze gegrammaticaliseerde constructie helemaal verdwenen.

Hyponiemen

   

aanhebben afhebben beethebben bijhebben binnenhebben deelhebben doorhebben inhebben klaarhebben liefhebben ophebben overhebben plaatshebben tegenhebben vasthebben voorhebben weghebben zielsliefhebben

Afgeleide begrippen

• bezwaar hebben tegen, hebachtig, hebbeding, hebbelijk, hebber, hebberd, hebberig, hebzucht, onderhevig, wanhebbelijk

Vertalingen

    1. bezitten   

Bulgaars: имам (bg), притежавам (bg) Deens: have (da) Duits: haben (de) Engels: to have (en) (1 - 7), to stand (en) Estisch: olema (et) In het Estisch wordt olema (et) = zijn gebruikt + adessivus. Het Estisch zegt "Mul on raamat" = "Bij mij is een boek". Het bezit staat in de nominativus Filipijns: mayroon Frans: avoir (fr) (1 - 7), supporter (fr) Grieks: έχω (el) (écho) Hongaars: van (hu) In het Hongaars wordt van (hu) = zijn gebruikt + dativus + bezit met persoonlijke bezitsuitgang. Het Hongaars zegt "Az apának van könyve" = "Aan vader is zijn boek" Italiaans: avere (it) Latijn: habere (la), esse (la) + dativus

Lets: būt (lv) In het Lets wordt būt (lv) = zijn gebruikt + 3e naamval. Het Lets zegt "Man ir grāmata" = "Voor mij is een boek" Het bezit staat in de nominativus Litouws: turėti (lt) Nedersorbisch: měś (dsb) Pools: mieć (pl) Roemeens: a avea (ro) Schots-Gaelisch: bi (gd) (zijn) + aig (gd) (aan, te) Slowaaks: mat' (sk) Spaans: haber (es) Tsjechisch: mít (cs) Vietnamees: có (vi) (1 - 7) Waals: awè (wa), aveur (wa) Welsh: mae (cy) In het Welsh wordt y mae (cy) = is/zijn gebruikt + gan (= met). Het Welsh zegt "Y mae llyfr ganddo ef" = "Er is een boek met hem" Zweeds: ha (sv), äga (sv)

    2. behoefte aan iets hebben   

Bulgaars: това не ми е нужно, нямам полза от това Duits: etwas brauchen

    3. het op iets gemunt hebben   

Duits: es auf etwas abgesehen haben

    4. het mis hebben   

Bulgaars: не говоря за това Duits: sich irren (de)

Werkwoord

[B] hebben

1. hebben + voltooid deelwoord: hulpwerkwoord van de voltooide tijd
2. hebben + te: moeten: Wij hebben dit te accepteren

Vertalingen

    1. voor voltooide tijd   

Duits: haben (de) Engels: to have (en) Frans: avoir (fr), être (fr)

Ido: havar (io) Italiaans: avere (it) Vietnamees: đã từng (vi) (voor het werkwoord), rồi (vi) (aan einde zin) Waals: awè (wa), aveur (wa)

    2. moeten   

Engels: to have to (en) Frans: devoir (fr) Grieks: πρέπει να (el) (prépi na)

Pools: musieć (pl) Vietnamees: phải (vi) Waals: awè (wa), aveur (wa), diveur (wa)

Zelfstandig naamwoord

het hebben o

1. het bezit

Uitdrukkingen en gezegden

• het hele hebben en houden

het hele bezit

•  Ik wilde met mijn hele hebben en houden op mijn rug in de overweldigende wildernis van Amerika slapen onder de sterren, nieuwe mensen ontmoeten, alleen met mijn gedachten door de bossen lopen en de vrijheid hebben om te gaan en te staan waar ik wilde.  

Gangbaarheid

• Het woord hebben staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "hebben" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.