Witte wieven

Witte wieven is de naam veur vrullie die in sages van 't noordoosten van Nederland veurkommen. Ze bin soms goed- en soms kwaodaorig. Oek mistbanken worren in Noord-Nederland wel witte wieven eneumd.

Oorsprong

Et geleuf in de witte wieven kump nog uut de Germaanse tied, wörd der vake zegt. De Saksisen stamme haren toe vroluu die hoge anzien bi-j heur harren. Umdat zi-j magie bedrewen en de toekomst konnen veurspellen. Die vrolu wörden Wölva's of Veleda's enuumd.

Witte verwes niet noar 'n kleur, mar op wies (van weten, Oldsaksies: witun).

Toe as de vroluu uut de tied kommen, bleven de meansen heur nog eren bi-j de grafheuvels. Doar zollen ze dan manks te ziene ween, as ze in rondspoeken waren. Noa dat de Saksisen stämme edwungen waren töt et kristelik geleuf, wörden heur eagen geleuf verbödden. Alles woar an zi-j geleuven, wörden emaakt as duvels. Zo wörden heur de wieze vrouwen töt kwoade spoekwieven emaakt, zo a'w die noe nog kent as de witte wieven.

De megalithische monementen worden as der woenplekken ezien. Volgens de overlevering gaon ze haost altied in 't wit of vuulwit ekleed, wat de naam verklaort. Der wort oek wel een verband eleid mit "wetende wieven", dus waorzeegsters. Witte wieven worden oek wel as de geesten van heksen ezien of van are vrullie die kwaod edaon han. Behalve in hunebedden woenden de witte wieven in kleine heuveltjes en terpen. Ze han daor de in- en uutgang naor der holen. 's Nachs kwammen ze kuumpjes zwevend te veurschien.

Witte wieven bin in zwat heel Europa bekend. Zo heten ze bieveurbeeld in Frankriek Dames Blanches. In Nederland kommen sagen over witte wieven veurnamelijk veur in Oost- en Noord-Nederland (veurmaolig Saksenland).

Geleuf

Sagen roendum witte wieven hen mit name betrekking op 't umwisselen van kiendjes, 't ontvoeren van vrullie of, um-ekeerd: hulp an zwangere vrullie as ze kienen gungen. Volgens de sage zouwen witte wieven je niet lastigvallen a-j ze gien kwaod doen. Tot in de zeuventiende eeuw bin der veurbeelden bekend van minsen die in witte wieven geleuven. Geleuf in witte wieven is een geval van volksgeleuf, dat deur de kaark tevergeefs bestrejen worde.

De Twentse grappenmaker Herman Finkers besteejt der andacht an in zien animasiefilm "Kroamschudd'n in Mariaparochie". In 2006 bie 't tweede seizoen van de populaire regiosoap "Van jonge leu en oale groond" kommen der oek tot twee keer toe witte wieven veur bie 't staarven van Gerrit Olde Weerink (toevallig espeuld deur Herman Finkers).

Veurbeelden van sages

Dalsen

In 't Overiesselse Dalsen, bie Zwolle staot een huus mit de naam Witte Wieven:

Op die boerderi'je, veur det huus daor, kiek mar, daor stiet de name 'De Witte Wieven'.

De boerderie beheurt tot 't landgoed van de graaf van Rechteren. De graaf reej veul mit de auto langes de boerderiejen en zag dan witte mist. "Dat ben net van die koppen", zei die. Oek geleufden ze dat in 't angrenzende buurtschap Rechteren (Rechterense Veld) witte wieven over de velden zweefden, en oek in Dalmsholte en Lemelerveld. In Dalmsholte ontsnapte 'Aorend van een Vennenbärg' volgens 't verhaol net an de witte wieven. Zie had zien peerd esteulen en gooide n'm een haorspit toe, dat in de deur bleef hangen. (In: Dalfser Muggen / R.A. Koman. - Bedum : Profiel, 2006)

Montferland

Een sage uut Montferland vertelt 't verhaol van een boer die, umdat ie drunken is, een wit wief vraagt um mit 'm te dansen. 't Witte wief pakt 'm bie zien naarms en danst mit 'm totdat de boer der dood bie neervalt.

Zwiep

In 't Achterhoekse daarp Zwiep (bie Lochem) is een klein themapark ewijd an witte wieven. In de buurt van Lochem, Zwiep en Barchem worde vrogger vaak de sage van de witte wieven van Zwiep verteld; een verhaol over de rieke boerendeern Johanna die verliefd is op een arme boerenjonge. Johanna's vaor wil dat zien deern mit een rieke boerenjonge trouwt en verzint veur de rivaolen een opdracht waorbie ze de rust van de witte wieven versteuren moen. Een diepe kuul in de Lochemse baarg bie Zwiep wort de Witte Wievenkuul eneumd.

Veluwe

Op de Veluwe he-j een paor plekken waor de sages van de witte wieven veurkommen, bieveurbeeld in Putten en Armelo. Volgens een legende zitten de witte wieven in Armel achter een heuveltjen en kommen 's nachs teveurschien.

Putten

Van "de grote Kees" wort verteld, dat ie ze ezien het. Toe die een jonge keel was, gung ie es tegen middernacht van een femiliebezeuk op huus opan. Onderweg mos die deir een moerassige heed, de "breistroet", waor een bruggetjen over een beek leup. Midden op de brug ekommen, zag ie inees de witte wieven. Hie kon zien eigen niet meer bewegen en drukte zien eigen mit de rug tegen de brugleuning. Kuumpjes an zweefden ze naoder en gungen langes 'm heen over de brug. Nao enige tied kon ie zien eigen weer bewegen. Nat van 't zweet, an ieder haor hung een droppel, kwam ie bie huus.

Armel

Roend middernacht klinkt klokgeluui deur de bos. 't Is ofkomstig van een al verzunken klooster, waorin de monniken eertieds der ziel an de duvel verkocht han. Ze vierden in 't klooster feesten mit de heksen. In de kaarstnacht strafte God ze mit een heftig oenweer, waodeur 't klooster en zien bewoeners in de eerde zakten. Tot op de dag van vandaag bin de klokken te heuren, en menig boer controleert dan of ie de deur wel goed vergrendeld het.

Witte wieven in boeken en films

Een van de sages wort verteld in 't Suske en Wiske-album nummer 227, Het Witte Wief, dat op 1 febrewaori 1991 verscheen. Dit stripalbum speult zich of in en roend de Gelderse plaots Ede. In 2001 volgde een Twentse versie, uut-egeuven deur de Twentsche Courant Tubantia, samen mit de oorspronkelijke Standaard Uitgeverij.
In de zeuvendelige Harry Potter-serie van J.K. Rowling komt de band De Witte Wieven veur.
In 2024 köm der nen groezelfilm 'Witte Wieven' uut.

Nedersaksisch

Algemeen:
- witte wieven (uutspraoke: witte wie-(b)m, mit langgerekte wie-)
Achterhooks:
- witte wieve
Grunnegs:
- widde wieven
- weite wieven (Westerwoolds)
Tweants:
- witte wiewe

In de schrieverij

Daor kruupt ze aal oet lege veenties,
Oet gres en rusk en spil,
En dweelt en dwirrelt om mien börchien
As doeven um heur til.

Och mister, kiek ze nou toch daansen,
En heur nou toch es goed!
Och mistertien, dee proot van 'nevels',
Ze laacht dei veerkaant oet.

Uut 'Witte wieven', in: L.A. Roessingh (1948), 't Diggelhoes, Assen: Van Gorcum & Comp. N.V.

Radderom! Ien dwirrelende kringen!
Zai ze blind deur blanke blözzem springen,
tot de broken broedjes doezeg, rei,
tumelen as zachte zummersnei.

Wieder, wieder weer ien wilde zwieren!
Heur ze hiemen, wilsteren en gieren,
zai ze slinken, moager worren, voal...
Wiend is 't west en wiend wordt 't altemoal.

Uut 'Widde wieven', in: Jan Boer (1949), Zummervaalg. Gedichten van Jan Boer, Assen: Van Gorcum & Comp. N.V.

Uutgaonde verwiezingen

Witte wieven volgens 't Meertens Instituut (gearchiveerd)
Sages over de witte wieven
De legende van de witte wieven (gearchiveerd)
Foto van een wit wief in Zwiep (gearchiveerd)

Disse pagina is eschreven in 't Putters