Променлива ѕвезда од типот на Делта Штит
Променлива ѕвезда од типот на Делта Штит (наречена и џуџеста кефеида кога замавот во појасот V е поголем од 0,3 mag) — поткласа на млада пулсирачка ѕвезда. Овие променливи и класични кефеиди се важни мерила (стандардни свеќи) со чија помош се утврдени растојата до Големиот Магеланов Облак, збиените јата, расеаните јата и галактичкото средиште.[1][2][3][4] Променливите го следат односот помеѓу периодот и сјајноста во извесни појаси како другите стандардни свеќи како кефеидите.[3][4][5][6] Променливите од типот на SX Феникс се сметаат за поткласа на променливите од типот на Делта Штит кои содржат стари ѕвезди, и можат да се најдат во збиени јата. SX Phe-променливите исто така го следат односот период-сјајност.[3][6] Уште една поткласа се променливите од овој тип пред главната низа.
Со астрономските прегледи OGLE и MACHO се утврдени речиси 3000 променливи од типот на Делта Штит во Големиот Магеланов Облак.[5][7] Обично имаат колебливост во сјајноста од 0,003 до 0,9 величини во V во траење од жнеколку часа, иако замавот и периодот на колебањата знае во голема мера да се разликува. Ѕвездите обично се џинови од типовите A0 до F5 или главната низа. Големозамавните променливи од типот на Делта Штит се нарекуваат и ѕвезди од типот на AI Едро. Тие го заземаат второто место по изобилност како извори на зрачење во Млечниот Пат, зад белите џуџиња.
Кај ѕвездите од типот на Делта Штит се забележуваат како радијални, така и нерадијални сјајносни пулсирања. Нерадијалните пулсирања се случуваат кога едни делови од површината одат навнатре, а други нанадвор во исто време. Радијалните се посебен случај, при што ѕвездата се шири и собира околу нејзината тежишна состојба со наизменично менување на полупречникот за да го одржи својот топчест облик. Оваа појава се објаснува со т.н. Едингтонов вентил или капа-механизам. Нивната атмосфера озиболува со хелиум, кој претрпува поголема јонизација при загревање, што го прави повеќе светлонепропуслив. Во најбледиот дел на циклусот, ѕвездината атмосфера има високонепропуслив хелиум кој го попречува излегувањето на светлината. Енергијата од оваа попречена светлина предизвикува загревање на хелиумот, кој потоа се шири, се јонизира, станува попропуслив за светлината. Со поголемата пропусност ѕвездата делува посјајна и, со ширењето, хелоумот почнува да се лади. Потоа хелиумот се збива и повторно се загрева, така продолжувајќи го циклусот. Во текот на својот животен век, ѕвездите од типот на Делта Штит пулсираат повеќе кога се сместени во класичниот кефеиден појас на нестабилност. Потоа преоѓаат од главната низа во гранката на џинови.
Прототипот на ваквите ѕвезди е Делта Штит (δ Sct), чија сјајност се колеба од +4,60 до +4,79 привидна величина во период од 4,65 часа. Други познати ѕвезди од овој тип се Алтаир, Денебола (β Лав) и β Касиопеја. Се претпоставува дека таква е и ѕвездата Вега (α Лира),[8] иако тоа не е потврдено.
Примери
[уреди | уреди извор]| Име | Соѕвездие | Прив. вел. (најг.)[9] | Прив. вел. (најм.)[9] | Величински опсег | Период | Спектрален тип | Забелешка |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Гама Воловар | Воловар | 3св,02 | 3св,07 | 0,05 | 6,96 ч | A7III | |
| Епсилон Кефеј | Кефеј | 4св,15 | 4св,21 | 0,06 | 0,98 ч | F0IV | |
| Делта Штит | Штит | 4св,6 | 4св,79 | 0,19 | 4,65 ч | F2 IIIp | прототипна |
Други примери се Сигма Октант и Бета Касиопеја.
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ McNamara, D. H.; Madsen, J. B.; Barnes, J.; Ericksen, B. F. (2000). „The Distance to the Galactic Center“. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 112 (768): 202. Bibcode:2000PASP..112..202M. doi:10.1086/316512.
- ↑ McNamara, D. Harold; Clementini, Gisella; Marconi, Marcella (2007). „A δ Scuti Distance to the Large Magellanic Cloud“. The Astronomical Journal. 133 (6): 2752. arXiv:astro-ph/0702107. Bibcode:2007AJ....133.2752M. doi:10.1086/513717.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Majaess, D. J.; Turner, D. G.; Lane, D. J.; Henden, A. A.; Krajci, T. (2011). „Anchoring the Universal Distance Scale Via a Wesenheit Template“. Journal of the American Association of Variable Star Observers (Jaavso). 39 (1): 122. Bibcode:2011JAVSO..39..122M.
- ↑ 4,0 4,1 Majaess, Daniel J.; Turner, David G.; Lane, David J.; Krajci, Tom (2011). „Deep Infrared ZAMS Fits to Benchmark Open Clusters Hosting delta Scuti Stars“. Journal of the American Association of Variable Star Observers (Jaavso). 39 (2): 219. arXiv:1102.1705. Bibcode:2011JAVSO..39..219M.
- ↑ 5,0 5,1 Poleski, R.; Soszyński, I.; Udalski, A.; Szymański, M. K.; Kubiak, M.; Pietrzyński, G.; Wyrzykowski, Ł.; Szewczyk, O.; Ulaczyk, K. (2010). „The Optical Gravitational Lensing Experiment. The OGLE-III Catalog of Variable Stars. VI. Delta Scuti Stars in the Large Magellanic Cloud“. Acta Astronomica. 60 (1): 1. Bibcode:2010AcA....60....1P.
- ↑ 6,0 6,1 Cohen, Roger E.; Sarajedini, Ata (2012). „SX Phoenicis period-luminosity relations and the blue straggler connection“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 419 (1): 342. Bibcode:2012MNRAS.419..342C. doi:10.1111/j.1365-2966.2011.19697.x.
- ↑ Garg, A.; Cook, K. H.; Nikolaev, S.; Huber, M. E.; Rest, A.; Becker, A. C.; Challis, P.; Clocchiatti, A.; Miknaitis, G.; Minniti, D.; Morelli, L.; Olsen, K.; Prieto, J. L.; Suntzeff, N. B.; Welch, D. L.; Wood-Vasey, W. M. (2010). „High-amplitude δ-Scutis in the Large Magellanic Cloud“. The Astronomical Journal. 140 (2): 328. Bibcode:2010AJ....140..328G. doi:10.1088/0004-6256/140/2/328. hdl:1969.1/181688.
- ↑ I.A., Vasil'yev; и др. (1989-03-17). On the Variability of Vega. Commission 27 of the I.A.U. Архивирано од изворникот на 2017-09-23. Посетено на 2007-10-30.
- ↑ 9,0 9,1 (видлива величина, освен ако не е означено со (B) (= сина) или (p) (= фотографски))
Извори
[уреди | уреди извор]- Samus N.N., Durlevich O.V., et al. Combined General Catalog of Variable Stars (GCVS4.2, 2004 Ed.)
- Ѕвезда од типот на AI Едро — Енциклопедија на астробиологија, астрономија и вселенски летови (англиски)
- AAVSO: Делта Штит и променливите од нејзин тип (англиски)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||