Алголска променлива ѕвезда
Алголска променлива ѕвезда или двојка од алголски тип — класа на затемнувачки двојни ѕвезди сродни со ѕвездата Алгол (β Персеј) која е нивен прототип од развојно гледиште. Ваквата ѕвезда е полураздвоен двоен системи чија главна составница е ѕвезда од првичен тип во главната низа која не ја пополнува нејзината Рошеова шуплина, додека постудената, послаба, поголема и помалку масивна втора составница лежи над главната низа на Херцшпрунг-Раселовиот дијаграм и ја пополнува Рошеовата шуплина. Во нејзината рана историја, вторичната ѕвезда била помасивна, развивајќи се прва и преполнувајќи ја нејзината Рошеова шуплина. По брз пренос на масите, оваа станала помалку масивна од нејзиниот придружник.[1]
Кога постудената составница е пројде пред поврелата, првата попречува дел од светлината на втората, па вкупната сјајност на двојката, гледајќи од Земјата, привремено се намалува. Ова е главниот минимум на двојката. Истото може да се случи и кога поврелата проаѓа пред постудената, но во помала мера; ова се нарекува спореден минимум.
Периодот, или изминатото време помеѓу два главни минимума, е многу рамномрен во текот на умерени временски должини (месеци од години), определен од обртниот период на двојката — времето кое им е потребно на двете составници да направат едно завртување една околу друга. Највеќето алголски променливи се прилично блиски двојки, па затоа нивните периоди се куси — најчесто неколку дена. Најкус период е 0,1167 дена (~2:48 часа, HW Девица), а најголд е 9892 дена (27 години, Епсилон Кочијаш). Со тек на долго време, периодот почнува да се разликува поради низа чинители: кај некои алголски двојки, преносот на масата помеѓу блиските составници на променливата може да предизвика монотони зголемувања на периодот; ако една составница од парот е магнетно активна, Апелгејтовиот механизам може да предзвика повторливи промени во периодот во износ од ∆P/P ≈ 10−5; магнетно кочење или дејството на трета составница во многу занесена орбита може да предизвикаат поголеми промени на периодот.[2]
Составниците на алголскиот систем имаат сферичен, или малку елипсоиден облик. Ова ги разликува од променливите од од типот на Бета Лира и оној на W Голема Мечка, каде двете осставнии се толку блиску што обете ѕвезди претрпуваат големи изобличувања поради гравитациските влијанија.
Начелно земено, сјајносните колебања се во замав од една величина, додека пак најголемата изнесува 3,4 величини (V342 Орел). Составниците може да бидат од било кој спектрален тип, иако во највеќето случаи посјајната од нив е од класата B, A, F или G.
Променливоста на самата ѕвезда Алгол (прототипот на оваа променлива ѕвезда) е првпат забележана во 1667 г. од италијанскиот астроном Џеминијано Монтанари. Механизот на променливост прв исправно го образложил англискиот астроном Џон Гудрик во 1782 г.
Денес се познати илјадници алголски променливи: Општиот каталог на променливи ѕвезди од 2003 г. опфаќа 3.554 такви ѕвезди (9 % од сите променливи ѕвезди).
| Име | Соѕвездие | Откриена | Привидна величина (најголема)[3] | Привидна величина (најмала)[3] | Величински опсег | Период | Поттип | Спектрални типови (затемнувачки составници) |
Забелешка |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ε Aur | Кочијаш | Јохан Х. Фрич, 1821 | 2м,92 | 3м,83 | 0,91 | 27,08 години | GS | F0 Iab + ~ B5V | |
| U Cep | Кефеј | 6м,75 | 9м,24 | 2,49 | 2,49305 д | ||||
| R CMa | Големо Куче | 5м,70 | 6м,34 | 0,64 | 1,13594 д | SD | троен систем | ||
| S Cnc | Рак | Џон Р. Хинд, 1848 | 8м,29 | 10м,25 | 1,96 | 9,48455 д | DS | ||
| α CrB (Алфека или Гема) | Северна Круна | 2м,21 (С) | 2м,32 (С) | 0,11 | 17,35991 д | DM | A0V + G5V | ||
| U CrB | Северна Круна | 7м,66 | 8м,79 | 1,13 | 3,45220 д | SD | |||
| u Her (68 Her) | Херкул | 4м,69 | 5м,37 | 0,68 | 2,05103 д | SD | |||
| VW Hya | Водна Змија | 10м,5 | 14м,1 | 3,6 | 2,69642 д | SD | |||
| δ Ori (Минтака) | Орион | Џон Хершел, 1834 | 2м,14 | 2м,26 | 0,12 | 5,73248 д | DM | O9.5 II + B0.5III | |
| VV Ori | Орион | 5м,31 | 5м,66 | 0,35 | 1,48538 д | KE | |||
| β Per (Алгол) | Персеј | Џеминијано Монтанари, 1669 | 2м,12 | 3м,39 | 1,27 | 2,86730 д | SD | B8V + K0IIV | прототип, троен систем |
| ζ Phe | Феникс | 3м,91 | 4м,42 | 0,51 | 1,66977 д | DM | B6 V + B9 V | веројатен четворен систем | |
| U Sge | Стрела | 6м,45 | 9м,28 | 2,83 | 3,38062 д | SD | |||
| λ Tau | Бик | Џозеф Баксендел, 1848 | 3м,37 | 3м,91 | 0,54 | 3,95295 д | DM | B3 V + A4 IV | троен систем |
| δ Vel | Едро | Себастијан Отеро и С.А. Физелер, 2000 | 1м,96 | 2м,39 | 0,43 | 45,15 д | DM | A2 IV + A4 V | троен, веројатно четворен систем |
| BL Tel | Телескоп | Вилем Ј. Лаутен, 1935 | 7м,09 | 8м,08 | 0,99 | 778 д | GS | F4Ib+M | една составница може да е променлива |
- DM = Раздвоен систем од главната низа. Двете составници се од главната низа и ниедна не ја пополнува Рошеовата шуплина.
- DS = Раздвоен систем со подџин. Подџинот не ја пополнува внатрешната критична површина.
- GS = Систем со џин и суперџин или два суперџина; една составница може да биде од главната низа.
- KE = Допирен систем од првичен (O-A) спектрален тип, при што двете составници се големински блиски до нивните внатрешни критични површини.
- SD = Полураздвоен систем. Една ѕвезда ја пополнува нејзината Рошеова шуплина.
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Chen, Wen-Cong; Li, Xiang-Dong; Qian, Sheng-Bang (2006). „Orbital evolution of Algol binaries with a circumbinary disk“. The Astrophysical Journal. 649 (2): 973–978. arXiv:astro-ph/0606081. Bibcode:2006ApJ...649..973C. doi:10.1086/506433.
- ↑ Applegate, James H. (1992). „A mechanism for orbital period modulation in close binaries“. Astrophysical Journal, Part 1. 385: 621–629. Bibcode:1992ApJ...385..621A. doi:10.1086/170967.
- ↑ 3,0 3,1 видлива величина, освен означените со (С) (= сино) или (ф) (= фотографски)
Извори
[уреди | уреди извор]- Затемнувачки двојни ѕвезди — Д. Братон (англиски)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||