Iodio

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Iodio
53 I                                                                                                                                                                                                                                                               telurio ← iodio → xeno
Aspèt
Aspèt de l'elemènt gas: viòla; solido: negher-viola, löster
Generalità
Nòm, sìmbol, nömer atòmich	iodio, I, 53
Serie	alogen
Grupo, periot, bloch	17 (VIIA), 5, p
Densità	4 940 kg/m³
Configürasiù dei eletrù	Configürasiù dei eletrù
Proprietà atomiche
Peso atòmich	126,90 447 u
Ragio atòmich (calc.)	140 (115) pm
Ragio covalènt	133 pm
Ragio de van der Waals	198 pm
Configürasiù dei eletrù	[Kr]4d10 5s2 5p5
e− per leèl energétich	2, 8, 18, 18, 7
Stàcc de osidasiù	±1, 3, 5, 7 (àcit fòrte)
Strütüra cristalìna	ortorombica
Proprietà fìziche
Stat de la matéria	solido
Pont de füziù	386,85 K (113,70 °C)
Pont de ebulisiù	457,4 K (184,25 °C)
Volüm molàr	25,72 × 10−6 m³/mol
Entalpia vapurizasiù	20,752 kJ/mol
Calùr de füziù	7,824 kJ/mol
Otre proprietà
Nömer CAS	Modell:CAS
Eletronegatività	2,66 (scala de Pauling)
Calùr specìfich	145 J/(kg·K)
Condücibilità elètrica	× 10Modell:Val/delimitnum/(m·Ω)
Condücibilità tèrmica	0,449 W/(m·K)
Energia de prìma iunizasiù	1 008,4 kJ/mol
En. de segónda iunizasiù	1 845,9 kJ/mol
En. de tèrsa iunizasiù	3 180 kJ/mol
Izòtop piö stàbii
iso NA TD DM DE DP 123I sintetich 13 ure ε 0,16 123Te 127I 100% I l'è stabil con 74 neütrù 129I sintetich  × 10Modell:Val/delimitnum agn β− 0,194 129Xe 131I sintetich 8,02070 dé β− 0,971 131Xe
iso: isotopo NA: bondànsa en natüra TD: tép de smezamènt DM: modalità de decadimènt DE: energia de decadimènt in MeV DP: prodót del decadimènt

El iòdio l'è 'n elemènt chìmich enserìt endèla tàola periòdica dei elemèncc col sìmbol I. El g'ha nömer atòmich 53, che völ dì che 'l nùcleo de 'n àtom de iodio el g'ha 53 prutù. El fà part de la categurìa dei alògen.

A temperadüra e presiù stàndard el iodio el se prezènta come 'n sòlido löster de culùr négher-blö, che a temperadüre mìa gne tat àlte el sublìma enden gas de culùr viòla e che g'ha 'n udùr che dà fastìde.

L'è méno reatìf dei óter alògen ma 'l fùrma estès dei compòscc con tacc elemèncc chìmich. El g'ha apò a 'na quach caraterìstica de semi-metal.

El iodio, aisebé che 'n quantità pròpe pesène pesène, el g'ha 'na funsiù biològica esensiàla endei éser vivèncc. I urmù pruducìcc de la ghiàndola tiròide, la tiroxina e la triiodotironina, le g'ha dét el iodio.

Endèle persùne che rìa mìa a asùmer co la sò diéta 'na quantità asé de iòdio - per ezèmpe sèrte popolasiù che stà 'n zòne intèrne, endóche se màia póch pès o óter alimèncc che vé del mar - la carènsa de iòdio la mìna a l'ensorgènsa del gós. Isé che 'n sèrte de chèste zòne se fà 'na fùrma de prevensiù per mès de sal adisiunàt con quantità pesène pesène de sài de iodio (chèl che se conós come sal iodàt e/o sal ioduràt). La carènsa de iodio l'è apò a 'ntra le càuze de ritàrdo mentàl.

L'è stat scuprìt del Bernard Courtois endel 1811.