Here naverokê

Erzîrom (parêzgeh)

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Parêzgeha Erzîromê
Erzurum
Koda parêzgehê: 25
Nexşeya navçeyan
Kargêrî
Welat Bakurê Kurdistanê
Dûgel Tirkiye
Serbajar Erzîrom
Demografî û erdnîgarî
Gelhe (2009) 774.207 kes
Rûerd 25.066 km2
Berbelavî 30,9 kes/km2
Binebeş
Hejmara navçeyan 20 navçe
Hejmara bajarokan 40 bajarok
Hejmara gundan 1.042 gund
Agahiyên din
Dem UTC+2
Koda telefonê (+90) 446

Erzîrom (bi tirkî: Erzurum) parêzgeheke Bakurê Kurdistanê ya di nav sînorên komara Tirkiyeyê de ye. Ew di heman demê de xwedî şaredariyek metropolê ye jî. Rûbera wê 25.006 km2 û nifûsa wê 749.754 e (2022).[1] Serbajarê parêzgehê Erzîrom e. Li rojhilat bi parêzgehên Qers û Agiriyê, li başûr Mûş û Bîngol, li rojava Erzîngan û Bayburt, li bakur Rîze û Artvînê û ji bakur-rojhilat bi Erdêxanê re hevsînor e. Piraniya gel tirk e, lê beşeke girîng a nifûsê jî kurd e.

Erdnîgarî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Piraniya parêzgeh Erzîromê bilind e. Piraniya deştan bi qasî 2,000 m (6,600 ft) ji asta deryayê bilind in, û deverên çiyayî yên li derveyî deştan 3,000 m (9,800 ft) û bilindtir in. Rêzeçiyayên başûr Çiyayên Palandökenê (lûtkeya herî bilind Büyük Ejder 3,176 m ye) û Çiyayên Şahveled (bilindtirîn lûtkeya Çiyayê Çakmak 3,063 m) dihewînin. Zincîre çiyayên bakur xwedî bilindahiya rêza duyemîn a Çiyayên Anatoliya Bakur in, wek mînak Çiyayên Mescît (lûtkeya herî bilind 3239 m ye), Çiyayên Kargapazariyê (lûtkeya herî bilind 3169 m ye) û Çiyayên Allahuekber.

Du deştên di navbera van herêmên çiyayî de Deşta Erziromê û Deşta Hesenkaleyê ne. Çiyayên Arasê ji Erziromê ve bilind dibe û paşê ber bi sînorên Agirî û Qersê ve dirêj dibe. Parêzgeha Erziromê ji aliyê başûr ve bi Çiyayên Çewlik û Akdogan ve dorpêçkirî ye.

Avhewaya parzemînî li parêzgehê bi zivistanên dirêj û dijwar, û havînên kurt û nerm bi rê ve dibe. Deşt û zozan taybetmendiyên erdnîgarî yên vê parêzgehê ne, ku ji %60 ji rûberê wê, pirê wê bi bereket e. Deverên daristanî piçûk in, bi giranî ji hinar û darên pelûtê/mazî pêk tên. Rojhelatê parêzgehê di hewza çemê Arasê de, beşê rojava di hewza Karasû (Firat) û beşê bakur jî di hewza Çoruhê de ye.

Li parêzgehê çend golên xwezayî hene, ya herî sereke Gola Tortum e (nêzîkî 8 km2) ku bi ava Tortumê (Uzundere) tijî dibe. Santrala hîdroelektrîkê ya Tortûmê ku di sala 1963an de hatiye çêkirin, li ber deriyê vê golê ye. Ji bilî van golan, li parêzgehê sê golên sûnî hene.

Dîrok

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Asîmîlasyon û tirkkirin

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Ji bo karên asîmlasyonê û tirkkirina bakurê Kurdistanê[2], di hezîrana 1927an de qanûna 1164 hat derxistin, ku destûr da avakirina Mufetîşên Giştî (Umumi Müffetişlik, UM).[3] Bi vî havî Erzîrom di bin rewşa awarte de bi qanûna leşkerî dihat birêvebirin. Mufetîşên Giştî parêzgehên Sêrtê, Colemêrg, Wan, Mêrdîn, Bedlîs, Riha, Elezîz, Diyarbekir, Erzîrom, Qers, Erzîngan, Agirî, Xarpêt, Dêrsim û Bîngol di nav xwe de digirt. Di sala 1952an de di dema hikûmeta Partiya Demokrat de Mufetîşeyên Giştî hatin hilweşandin. Ketina parêzgehê heta sala 1965an ji biyaniyan re qedexe bû.

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Navçeyên Bajarê Mezin (Erzîrom)

Nifus

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Navçe Gelhe[4]
Aşqele 24.073
Azort 8.465
Bardîz 19.979
Çêrmik 51.605
Espîr 16.869
Hesenqele 30.646
Narman 14.632
Norgeh 4.601
Oltî 31.424
Oxlê 18.505
Pasîna Jêr 41.310
Parsîna Jor 17.043
Qereçoban 24.641
Qereyazî 30.591
Tatos 27.775
Tawûsker 7.082
Tortim 17.394
Xinûs 31.479
Palandoken 164.146
Yakutiye 183.932

Çavkanî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  1. ^ biruni.tuik.gov.tr https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=en. Roja gihiştinê 6 gulan 2024. {{cite web}}: |title= kêm an vala ye (alîkarî)
  2. ^ Üngör, U. U. (2009). "Young Turk social engineering : mass violence and the nation state in eastern Turkey, 1913-1950" (PDF). University of Amsterdam - UvA-DARE (Digital Academic Repository). Roja gihiştinê 20 gulan 2024.
  3. ^ Alkan, Mehmet Ö. (2019). "T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ - İYASET BİLİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI" (PDF). Istanbul.edu.tr. Roja gihiştinê 20 gulan 2024.
  4. ^ www.nufusu.com

Bîblîografî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  • Harita Umum Müdürlügü 1:800,000 (1934).
  • "Köylerimizin adlari" (1928).
  • Vital Cuinet (1891/2001). "La Turquie d'Asie".
  • Xefur, Ebdulla (Abdulla Ghafor) (2000/2001). Kurdistan - Dabeşî Kargêrî Terrîtorî 1927-1997.
  • Xefur, Ebdulla (Abdulla Ghafor) (2001). Kurdistan - Rûpêw û jimarey danîştuwan.

Girêdayî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Erzîrom_(parêzgeh)&oldid=1698560" hatiye standin.