Ezirgan

Ezirgan
Bajar
Erzincan
Navenda û deşta Ezirganê
Ezirgan Ezirgan
Koordînat: 39°44′48″Bk 39°29′27″Rh
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dewlet	Tirkiye
Parêzgeh	Ezirgan
Serbajar	Ezirgan
Hejmara nahiyeyan	3 nahiye
Hejmara bajarokan	15 bajarok
Hejmara gundan	64 gund
Qada rûerdê
• Giştî	1.622 km2 (626 sq mi)
Bilindahî	1.210 m (3970 ft)
Nifûs  (2009)	137.569
• Berbelavî	84,8/km2 (220/sq mi)
• Serbajar  (2008)	90.100
Koda telefonê	(+90) 446
biguhêre

Ezirgan an Erzingan (bi tirki: Erzincan) bajarekî Bakurê Kurdistanê ye û navenda Parêzgeha Ezirganê ye. Ezirgan yek ji bajarên herêma jorîn a Bakurê Kurdistanê ye. Li gorî daneyên sala 2023an nifûsa bajêr 243.399 kes e.

Nav

Navê bajêr ya kevn di çavkanîyên asûriyan de wekê Suhma derbas bûye. Navê Erzinganê ji Erîza tê ku bajarekw kevn ê li herêmê ye.

Dîrok

Kronolojiya bajêr

Berî Îsa(zayîn)

• 1000 - 600 Dema Urartiyan
• 650 - 500 Dema Mediyan
• 500 - 334 Dema Persan
• 334 Dema Helenîstiyan

Piştî Îsa (zayîn)

• 55 Dema Romayiyan
• 644- 656 Dema Ereban
• 685 Dema Bîzansiyan
• 699 Dema Ereban
• 1005 Dema Merwaniyan
• 1188 Dema Eyûbiyan
• 1228 Dema Selçûkiyan
• 1401 Dema Osmaniyan
• 1502 Dema Sefewiyan
• 1514 Dema Osmaniyan
• 1916 Dema Rûsan
• 1918 Dema Osmaniyan
• 6 Adar 1921 Serhildana Koçkirî

Erdnîgarî

Ciyê coxrafî û hudûdên bajêr

Bajar di nav parelelên 39° 02´ û 40° 05´ bakûr û merîdyenên 38° 16´ û 40° 45´ rojhilat de ye. Hudûdên bajar li bakûr bi Giresûnê û Gumuşxane ve (Tirkiye), li rojava bi Sêwas ve, li başur bi Meletî û Dêrsimê ve û li rojhilat jî bi Erziromê ve tê girêden.

Taybetiyên erda bajêr

Pîvana erda bajêr 11.903 km² ye. Ji vî erdî % 59,6 wî ji çiyan, % 8,6 ji deştan, % 5,4 ji zozanan û % 26,4 jî ji platoyan pêk tên. Li herêmê fasûlye, çewdêr, tene, kixsên þekir û patatês tên çandin.

Av û hewa

Îklimek reþayî û sar li herêmê heye. Zivistanan sar û þillî û þilopî, havînan jî hênik derbas dibe.

Çiyayên herêmê

Çiyayê herî bilind yê herêmê, Çiyayê Keşîş (3537m) e. Katirtepe (3300 m), Mercan (3449), Çal (3300 m) û kismek ji çiyayê Mûnzûrê jî dikeve nav herêma Erzinganê.

Deşt, zozan û gelî

Deşta Erzînganê; Bilindbûna wî ji behrê 1218 m û dirêjbûna wî jî 40 km ye. mezinbûna deþtê 500 km² ye. Deþt di navbera çiyayê Mûnzûr, Keþîþ, Spîkor û Sîpyam de ye.

Deşta Miyadîn; Li dora Çemêreş e, mezinbûna wî 180 km² ye.

Zozanên herêmê li ser çiyayên Mûnzûr û Koþan bela dibin. Li rojavayê Erzinganê li ser Çiyayê sipî, zozanên Takkuran û Tahsullu jî hene.

Çem û Gol

Çemê feradê çemê herî mezin e li herêmê. Piraniya çavkaniyên þaxên Feradê ji çiyayên dora Erzinganê dertên. Wek; Çemêreþ, Mîran, Mercan, Cîmîn, Pahnîh û Surperen hinek ji wanin. Li herêmê golên mezin tunene, lê li hinek deveran çend golên biçûk hene; wek Soganli, Aygir.

Babetên heywanan

Herêm ji bo nêçira heywanan musaîd e. Bizinên ser çiyan, Semasî (darbir), kûze, xezal, berazên kovî û kewroþk yên pirin ku li herêmê peyde dibin.

Germahî û barîna nîvekî ya mehane ji bo Подтесово (Sinugboanon) Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Bilindtirîn germahî (°C) 30,2 33,2 36,4 38,7 40,5 40,2 39,4 36,1 35,4 34,1 31,2 30,9 Ø 35,5 Nimztirîn germahî (°C) 19,5 20,1 22,2 23,5 24,4 25,5 24,9 23,8 22,7 21,8 20,9 20,2 Ø 22,5 Barîn (mm) 0 0 0 2 18 48 126 155 87 43 9 2 Σ 490 Saetên bi tavik (st/r) 12,4 12,8 13,0 11,9 10,8 8,4 6,5 7,7 8,8 10,1 12,2 13,1 Ø 10,6 Rojên bi baran (r) 0,0 0,0 0,0 0,7 1,8 4,8 10,1 12,8 14,9 11,9 6,2 1,2 Σ 64,4 Germahiya avê (°C) 24 22 25 29 31 34 32 30 29 28 29 28 Ø 28,4 Hêwîtî (%) 35 40 42 51 63 68 78 77 72 65 52 45 Ø 57,4 G e r m a h î 30,2 19,5 33,2 20,1 36,4 22,2 38,7 23,5 40,5 24,4 40,2 25,5 39,4 24,9 36,1 23,8 35,4 22,7 34,1 21,8 31,2 20,9 30,9 20,2 Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. B a r î n 0 0 0 2 18 48 126 155 87 43 9 2   Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Çavkanî: Rarasdasce

Подтесово (Cebuano)
Diyagrama avûhewa
R R A A G P T G R K S B     0   30 20     0   33 20     0   36 22     2   39 24     18   41 24     48   40 26     126   39 25     155   36 24     87   35 23     43   34 22     9   31 21     2   31 20 Germahî bi °C, Barîn bi mm Çavkanî: Rarasdasce

Germahî û barîna nîvekî ya mehane ji bo Подтесово (Cebuano) Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Bilindtirîn germahî (°C) 30,2 33,2 36,4 38,7 40,5 40,2 39,4 36,1 35,4 34,1 31,2 30,9 Ø 35,5 Nimztirîn germahî (°C) 19,5 20,1 22,2 23,5 24,4 25,5 24,9 23,8 22,7 21,8 20,9 20,2 Ø 22,5 Barîn (mm) 0 0 0 2 18 48 126 155 87 43 9 2 Σ 490 Saetên bi tavik (st/r) 12,4 12,8 13,0 11,9 10,8 8,4 6,5 7,7 8,8 10,1 12,2 13,1 Ø 10,6 Rojên bi baran (r) 0,0 0,0 0,0 0,7 1,8 4,8 10,1 12,8 14,9 11,9 6,2 1,2 Σ 64,4 Germahiya avê (°C) 24 22 25 29 31 34 32 30 29 28 29 28 Ø 28,4 Hêwîtî (%) 35 40 42 51 63 68 78 77 72 65 52 45 Ø 57,4 G e r m a h î 30,2 19,5 33,2 20,1 36,4 22,2 38,7 23,5 40,5 24,4 40,2 25,5 39,4 24,9 36,1 23,8 35,4 22,7 34,1 21,8 31,2 20,9 30,9 20,2 Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. B a r î n 0 0 0 2 18 48 126 155 87 43 9 2   Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Çavkanî: Rarasdasce

Sermijar û Navçeyên Bajêr (2013)

• Ezirgan (Navend) 146.893
• Mans, 9.717
• Îliç, 7.367
• Kemax, 7.302
• Êgin, 5.044
• Qerequlax, 2.533
• Gercan, 10.988
• Têrcan, 18.549
• Cîmîn, 11.603

Tevahî sermijar herêmê (tevlî gundan) 219.996 e.

Aborî

Serwetên bin erdê

Li herêmê pirtir krom ji bin erdê dertê. Hesin, mangenez, asbest, perlit û linyit ji madenên dinin, ku ji bin erdê dertên.

Ciyên turîstîk, dîrokî û gerê

Şelala Girlevik 29 km li başûrê rojava yê bajar e. Avgermên; Poyuk, Otlukbelî, Horhor jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin. Li çiyayên Mûnzûrê îmkanên ji bo sporên zivistanê jî hene. Kela Kemahê, dêrên kevn û tirbên herêmê jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin.

Çand û huner

Ol û Civak

Sermijare herêmê ji Misilmanên Zerdeştîtî/Êzdîtî ango (Elewî) û Sûnnî pêk tê. Bandora seyîddî û pîrîtî pir xurt e di nav gel de. Kurd (Kurmanc û Zazakî) û Tirk civaka herêmê teşkîl dikin.

Xwarênên herêmê

Li herêmê pirtirîn xwarinên ku ji genim çêdibin tên xwarin.

Kirdo; Dew, qavûrme û bulxur bi hevre heta bulxur bikele di beroþek de tê kelandin. Bi ser de rûnê sorkirî û baharat tê reþandin û tê xwarin.

Tirşika gah (sêwê zuhakirî) Fasûlye û goþt bi hevre tên kelandin. Gah, pîvaz û xwê bi ser dibe û tê kelandin.

Keleco, lepe dugurcuk û Aþtarxane xwarinên din yên herêmê ne.