იოანე ქაჯაზნუნი
| იოანე ქაჯაზნუნი Յովհաննես Քաջազնունի | |
|---|---|
 სომხეთის პირველი პრემიერ მინისტრი | |
| დაიბადა | 14 თებერვალი1868 ახალციხე |
| გარდაიცვალა | 15 იანვარი 1938 (69 წლის) ერევანი სომხეთი |
| ეროვნება | სომეხი |
| პოლიტიკური პარტია | სომხეთის რევოლუციური ფედერაცია |
იოანე ქაჯაზნუნიანი ( სომხ. Յովհաննես Քաջազնունի; დ. 14 თებერვალი, 1868; გ. 15 იანვარი, 1938) — სომეხი არქიტექტორი და პოლიტიკოსი, სომხეთის პირველი რესპუბლიკის პირველი პრემიერ მინისტრი 1918 წლის 6 ივნისიდან 1919 წლის 7 აგვისტომდე. სომხეთის რევოლუციური ფედერაციის წევრი.
ადრეული წლები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]დაიბადა 1868 წელს ქალაქ ახალციხში (ახალციხე), მაშინდელი რუსეთის იმპერიის ტფილისის გუბერნიის ახალციხის მაზრის, ამჟამად საქართველოს შემადგენლობაში. საშუალო სკოლაში სწავლობდა ტფილისში 1877-1886 წლებში. 1887 წელს გადავიდა სანკტ-პეტერბურგში და ჩაირიცხა სამოქალაქო არქიტექტურულ ინსტიტუტში, რომელიც 1893 წელს წარჩინებით დაამთავრა. სანკტ-პეტერბურგში ყოფნისას ქაჯაზნუნი შეუერთდა სომხეთის რევოლუციურ ფედერაციას. სკოლის დამთავრების შემდეგ მუშაობდა ბაქოს პროვინციის ადმინისტრაციის სამშენებლო განყოფილებაში (1893–1895), არქიტექტორად ბათუმში (1895–1897), რეგიონალურ არქიტექტორად ტფილისის პროვინციის ადმინისტრაციაში (1897–1899). 1899 წლიდან 1906 წლამდე ბაქოში ეკავა უფროსი არქიტექტორის თანამდებობა, აპროექტებდა საავადმყოფოებსა და მრავალბინიან შენობებს, მისი ყველაზე გამორჩეული ნამუშევარია წმინდა თადეოსისა და ბართლომეოს ტაძარი, რომელიც დასრულდა 1911 წელს. 1906 წლის შემდეგ თავი მიუძღვნა პოლიტიკურ და სოციალურ საქმიანობას. [1]
პოლიტიკური კარიერა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ქაჯაზნუნი იძულებული გახდა დაეტოვებინა კავკასია 1911 წელს, რათა 1912 წლის იანვარში სანქტ-პეტერბურგში რუსეთის მთავრობის მიერ მოწყობილ სომეხთა რევოლუციური ფედერაციის წევრების სასამართლო პროცესზე არ მიეცა ჩვენება. დაბრუნებამდე ცხოვრობდა კონსტანტინოპოლში, შემდეგ ვანში 1914 წლამდე. 1917 წელს გახდა სომეხთა ეროვნული საბჭოს წევრი და 1918 წლამდე იყო სეიმში (ამიერკავკასიის პარლამენტში) დაშნაკცუთიუნის წარმომადგენელი.
ტრაპიზონის სამშვიდობო კონფერენცია და ამიერკავკასიის ფედერაცია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ქაჯაზნუნი იყო სომხური დელეგაციის ნაწილი, რომელიც აწარმოებდა 1918 წლის 14 მარტს დაწყებულ სამშვიდობო მოლაპარაკებებს ოსმალეთის იმპერიასთან ტრაპიზონის სამშვიდობო კონფერენციაზე.[2] სანამ მოლაპარაკებები მიმდინარეობდა, ოსმალეთის მესამე არმიამ დაიბრუნა ერზრუმი მას შემდეგ, რაც იმპერიულმა რუსეთის არმიამ მიატოვა იგი და წინ წავიდა რუსეთთან წინა საზღვარზე. [2] ამ წარუმატებლობამ აიძულა აკაკი ჩხენკელი, ამიერკავკასიის დელეგაციის ქართველი მენშევიკი ლიდერი, ცალმხრივად ეცნობებინა ოსმალეთს, რომ იგი მიიღებდა ბრესტ-ლიტოვსკის ხელშეკრულებას მოლაპარაკების საფუძვლად და ამით უარს იტყოდა სომხების პრეტენზიებზე ოსმალეთის ტერიტორიის ნაწილზე. [2] ეს დათმობა უარყო სეიმმა, რომელმაც ჩხენკელსა და დელეგაციას ტფილისში დაბრუნება უბრძანა. [2]
1918 წლის 14 აპრილს ოსმალეთის ჯარების მიერ ბათუმის აღებამ შეარყია ქართველი მენშევიკების ნება, გაეგრძელებინა ბრძოლა ოსმალეთთან და მათ აიძულეს თავიანთი ამიერკავკასიელი მოკავშირეები მიეღოთ ოსმალეთის ორი წინაპირობა მოლაპარაკების განახლებისთვის: თურქეთის ტერიტორიული უფლებების აღიარება და სრული აღიარება. რუსეთთან გაწყვეტა. [2] ამის შედეგად მენშევიკებმა და მუსლიმებმა სეიმში შესთავაზეს 1918 წლის 22 აპრილს შეექმნათ ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა სულ უფრო და უფრო იზოლირებული სომეხი წარმომადგენლების უხალისო მოწონებით. [2]
ბათუმის სამშვიდობო კონფერენცია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ქაჯაზნუნი ასევე თან ახლდა ჩხენკელს, როგორც დელეგატი ბათუმის სამშვიდობო კონფერენციაზე, რომელიც დაიწყო 1918 წლის 11 მაისს. [2] კონფერენციაზე ოსმალებმა გაავრცელეს თავიანთი მოთხოვნები ახალციხისა და ახალქალაქის ტფილისის გუბერნატორში და ერივანის გუბერნატორის დასავლეთ ნახევრის შემადგენლობაში. [2] სანამ ამიერკავკასიის დელეგაცია პასუხს გასცემდა, ოსმალეთის ჯარები შეიჭრნენ ერივანის გუბერნატორში და 15 მაისს აიღეს ალექსანდროპოლი . [2] ერთი კვირის შემდეგ ისინი მიუახლოვდნენ ერივანსაც და ყარაკილისსაც . [2] ოსმალეთთან კაპიტულაციაზე უფრო ხელსაყრელზე მოლაპარაკებას ვერ ახერხებდნენ, ბათუმის მოლაპარაკებებზე ქართველმა ლიდერებმა მოაწყვეს გვერდითი შეთანხმება გერმანიასთან, რათა გაეცვალათ გერმანიის დაცვა საქართველოს ეკონომიკურ რესურსებზე წვდომისთვის. შედეგი იყო ის, რომ სეიმმა დაშალა ფედერაციული რესპუბლიკა 1918 წლის 26 მაისს, იმავე დღეს გამოცხადდა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა, ხოლო 28 მაისს გამოცხადდა აზერბაიჯანისა და სომხეთის რესპუბლიკები [2] .
დამოუკიდებელი სომხეთი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სომხეთის ეროვნულმა საბჭომ 1918 წლის 6 ივნისს აირჩია ქაჯაზნუნი დამოუკიდებელი სომხური სახელმწიფოს პირველ პრემიერ მინისტრად და მისი კაბინეტი ჩამოყალიბდა 30 ივნისს. ქაჯაზნუნი ამ თანამდებობას იკავებდა 1919 წლის 7 აგვისტომდე. მსახურობდა დიპლომატიურ მისიებში ევროპაში (დაწყებული 1919 წლის აგვისტოდან) და შეერთებულ შტატებში (1919 წლის 9 ოქტომბრიდან 1920 წლის აგვისტომდე). 1920 წლის 19–21 ივნისს ზანგიბასარისთვის (დღევანდელი მასისი ) ბრძოლის დროს თათარმა აჯანყებულებმა მოკლეს ქაჯაზნუნის ვაჟი არამი ( სომხეთის არმიის ლეიტენანტი). ქაჯაზნუნი მოგვიანებით დაბრუნდა სომხეთში და გახდა პარლამენტის თავმჯდომარე 1920 წლის 4 ნოემბერს. დააპატიმრეს 1920 წლის დეკემბერში ბოლშევიკების ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, მაგრამ მალევე გაანთავისუფლეს.
საბჭოთა პერიოდი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1921 წლის აპრილის დასაწყისში აჯანყების დასრულების შემდეგ მან დატოვა ქვეყანა და 1921 წლიდან 1924 წლამდე ბუქარესტში ცხოვრობდა. 1925 წელს დაბრუნდა საბჭოთა სომხეთში და მუშაობდა არქიტექტორად ლენინაკანში . ის ასევე ასწავლიდა ერევნის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, კითხულობდა ლექციებს მშენებლობასა და არქიტექტურაში. 1930 წელს შეუერთდა ახლად დაარსებულ სამშენებლო ინსტიტუტს და იქ მიენიჭა პროფესორის წოდება. ქაჯაზნუნი გახდა სომხეთის არქიტექტორთა კავშირის წევრი . ქაჯაზნუნი სტალინის დიდი ტერორის მსხვერპლი იყო - დააპატიმრეს 1937 წელს და გარდაიცვალა ციხეში 1938 წელს.