კურტ ვალდჰაიმი

	კურტ ვალდჰაიმი
	;
ავსტრიის ფედერალური პრეზიდენტი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
	8 ივლისი, 1986 – 8 ივლისი, 1992
წინამორბედი	რუდოლფ კირხშლეგერი
მემკვიდრე	თომას კლესტილი
გაეროს მე-4 გენერალური მდივანი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
	1 იანვარი, 1972 – 31 დეკემბერი, 1981
წინამორბედი	უ ტანი
მემკვიდრე	ხავიერ პერეს დე კუელიარი
დაბადებული	21 დეკემბერი, 1918; სანქტ-ანდრე-ვიორდერნი, გერმანული ავსტრია
გარდაცვლილი	14 ივნისი, 2007; ვენა, ავსტრია
პოლიტიკური პარტია	სახალხო პარტია

გვერდის შემოწმებული ვერსია, რეცენზირებული 9 იანვარი 2021, იყო დაფუძნებული ამ ვერსიაზე.

კურტ ვალდჰაიმი (გერმ. Kurt Josef Waldheim; დ. 21 დეკემბერი, 1918, სანქტ-ანდრე-ვიორდერნი, გერმანული ავსტრია — გ. 14 ივნისი, 2007, ვენა, ავსტრია) — ავსტრიელი პოლიტიკოსი, დიპლომატი და სახელმწიფო მოღვაწე. ავსტრიის მეცხრე ფედერალური პრეზიდენტი 1986 –1992 წლებში, გაეროს გენერალური მდივანი 1972-1981 წლებში.

მან მოიპოვა დოქტორის ხარისხი იურისპრუდენციის მიმართულებით ვენის უნივერსიტეტში და ამავე დროს, იგი ვენის საკონსულო აკადემიის კურსდამთავრებულია. კურტ ვალდჰაიმმა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის (გაერო) მეოთხე გენერალური მდივნის პოსტზე ორი ვადით (1972-1981) იმსახურა. ასევე აღსანიშნავია, რომ 1986-1992 წლებში ვალდჰაიმი იყო ავსტრიის პრეზიდენტი. ვალდჰაიმის შესაძლო კავშირი ნაცისტთა მიერ ჩადენილ დანაშაულებთან ერთ-ერთი ყველაზე გახმაურებული საქმეა დიპლომატიურ სამყაროში.

ოჯახი და ადრეული წლები

ვალდჰაიმის მამა ვალტერი, წარმოშობით ჩეხი, გვარად ვაცლავიკი იყო, თუმცა კურტის დაბადების წელს, ავსტრია-უნგრეთის იმპერიის დაშლის შემდეგ, მამამისმა გერმანული გვარი აიღო. ვალტერი, ღატაკი მჭედლის შვილი, გახდა ადგილობრივი სკოლის დირექტორი და ცოლად მერის ქალიშვილი შეირთო.

1938 წელს ნაცისტთა მიერ ავსტრიის ანექსიის შემდეგ, გესტაპომ ორჯერ დააპატიმრა ვალტერ ვალდჰაიმი. ამასთან ერთად, ვალტერმა სამსახურიც კი დაკარგა. ამ ყველაფრის მიზეზი იყო მისი ანტი-ნაცისტური დამოკიდებულება. საკუთარ მემუარებში სახელად „In the Eye of a Storm:a memoir“, კურტი იხსენებს, რომ მისი ოჯახი მუდმივი ზედამხედევლობისა და მეთვალყურეობის ქვეშ იმყოფებოდა და რომ ოჯახის წევრებს უწევდათ ყოველდღიური შიშის ქვეშ ცხოვრება.

იქიდან გამომდინარე, რომ ვალდჰაიმის მშობლები საშუალო ფენას განეკუთვნებოდნენ, კურტსა და მის და-ძმას არ გადაუტანიათ ისეთი ეკონომიკური სირთულეები, როგორიც 1920-იან წლებში ავსტრიელთა უმეტესობამ გადაიტანა. იქამდე სანამ ვალდჰაიმი შეუდგებოდა დიპლომატიური კარიერისათვის სწავლის დაწყებას, იგი 1936-1937 წლებში ავსტრიის ჯარში მოხალისედ ირიცხებოდა. თუმცა, მალევე იგი გერმანიის სამხედრო სამსახურში გაიწვიეს.

ვალდჰაიმმა 1941 წლამდე რუსეთის ფრონტზე იმსახურა, სადაც იგი დაჭრეს. საინტერესოა, რომ 1986 წელს აღმოაჩინეს დოკუმენტები, რომლის თანახმადაც 1942-1945 წლებში კურტი ბალკანეთში გერმანიის ჯარის ოფიცრად მსახურობდა.

ეს ინფორმაცია ეწინააღმდეგებოდა თავად ვალდჰაიმის სიტყვებს, რომლის მიხედვითაც ფრონტზე მიღებული ჭრილობის შემდეგ იგი მეორე მსოფლიო ომის დარჩენილი წლების განმავლობაში ვენის უნივერსიტეტში სამართალს სწავლობდა.

დიპლომატიური კარიერა

ვალდჰაიმი დიპლომატიურ სამსახურში 1945 წლიდან გამოჩნდა. 1948-1951 წლებში მან პარიზში იმსახურა, ხოლო 1951-1955 წლებში იგი ვენაში საგარეო საქმეთა სამინისტროს კადრების დეპარტამენტის უფროსი იყო.

1955 წელს კურტი სათავეში ედგა გაეროში ავსტრიის პირველ დელეგაციას. ამავე დროს, 1956-1960 წლებში მან იმსახურა კანადაში, თავდაპირველად სრულუფლებიანი მინისტრის რანგში, შემდგომ კი ელჩის თანამდებობაზე. ავსტრიის საგარეო საქმეთა სამინისტროში პოლიტიკური საქმიანობის გენერალური დირექტორობის შემდეგ, ვალდჰაიმი გაეროში ავსტრიის ელჩად დაინიშნა (1964 –1968, 1970 –1971 წწ.).

1968-1970 წლებში იგი ავსტრიის საგარეო საქმეთა მინისტრი იყო. კურტი ასევე იყო ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოს უსაფრთხოების კომიტეტის თავმჯდომარე. 1986-1992 წლებში ვალდჰაიმი ავსტრიის მე-9 პრეზიდენტის რანგში მოღვაწეობდა. ვალდჰაიმის წინამორბედი რუდოლფ კირხშლეგერი იყო, ხოლო თავად ვალდჰაიმი პრეზიდენტის რანგში თომას კლესტილმა ჩაანაცვლა. აღსანიშნავია, რომ ვალდჰაიმი ავსტრიის სახალხო პარტიის წარმომადგენელი იყო.

ვალდჰაიმი გაეროს გენერალური მდივანი

1972 წლის 1 იანვრიდან ვალდჰაიმი გაეროს მე-4 გენერალური მდივნის თანამდებობაზე 5 წლის ვადით აირჩიეს. ერთ-ერთ ინტერვიუში ის ამბობს:

„კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტი ის არის, რომ ჩემზე ზემდგომი არავინ არ არის. პრემიერ-მინისტრზე ზემდგომი — პრეზიდენტია, ქვეყნის მეთაური. ამავდროულად პარლამენტი მუდმივად უწესებს საკონონმდებლო ჩარჩოს პრეზიდენტს, რომელიც უნდა შეეცადოს, რომ პარლამენტის კანონები არ დაარღიოს. მე კი არავინ მყავს, მე ვარ უმაღლესი ძალაუფლება.^[1]“

როგორც გენერალურ მდივანს, ვალდჰაიმს ხშირად აკრიტიკებდნენ დასავლეთის, აღმოსავლეთისა და მესამე სამყაროს მთავრობები. კრიტიკის მიზეზად კი სახელდებოდა ვალდჰაიმის არაეფექტურობა და ზედმეტი სიფრთხილე მსოფლიოს მასშტაბით წარმოქმნილი მრავალი კონფლიქტის გადაჭრის გზების პოვნის მცდელობებში. გაეროს თავკაცობისას, კურტ ვალდჰაიმი წარუმატებლად ცდილობდა შეეწყვიტა ირანსა და ერაყს შორის არსებული ომი და ჩინეთსა და ვიეტნამს შორის არსებული სასაზღვრო შეტაკებები.

წარუმატებელი აღმოჩნდა ასევე მისი მცდელობები გაეთავისუფლებინა ირანის 1979 წლის რევოლუციის შედეგად მძევლად აყვანილი ამერიკელები. იგი ზედამხედველობდა სადამხმარებლო ფართო ძალისხმევებს გვატემალაში, ნიკარაგუასა და აფრიკის სუდან-საჰელის მხარეში. ამავედროს, ის ზედამხედველობდა სამშვიდობო ოპერაციებს კვიპროსში, ორ იემენში, გვინეაში, ანგოლასა და ახლო აღმოსავლეთში. კურტ ვალდჰაიმი ასევე აქტიურად იყო ჩართული სამხრეთ აფრიკისა და ნამიბიის მომავალთან დაკავშირებულ საკითხებში.

აღსანიშნავია, რომ 1973 წლის თებერვალს სამხრეთ აზიაში ვიზიტისას, გენერალურმა მდივანმა ინდოეთის, პაკისტანისა და ბანგლადეშის მთავრობებთან განიხილა ინდოეთსა და პაკისტანს შორის ომის შედეგად შექმნილი პრობლემები და მათი გადაჭრის გზები. ვალდჰაიმი ასევე ზედამხედველობდა გაეროს მიერ ჩატარებულ სამაშველო ოპერაციას ბანგლადეშში, რომელიც გაეროს ეგიდით ჩატარებულ უმსხვილესი სამაშველო ოპერაციაა.

გენერალურმა მდივანმა ასევე გახსნა და სიტყვით გამოვიდა მრავალ მსხვილ საერთაშორისო კონფერენციაზე, რომელიც გაეროს ეგიდით ჩატარდა. მათ შორის არის გაეროს ვაჭრობასა და განვითარებიის კონფერენციის (სანტიაგო, 1972 წლის აპრილი) მესამე სესია, გაეროს კონფერენცია ადამიანის გარემოზე (სტოკჰოლმი, 1972 წლის ივნისი), გაეროს საზღვაო სამართლის მესამე კონფერენცია (კარაკასი, 1974 წლის ივნისი), მსოფლიო გარემოს დაცვითი კონფერენცია (ბუქარესტი, 1974 წლის აგვისტო) და მსოფლიოს სასურსათო კონფერენცია (რომი, 1974 წლის ნოემბერი).

მიუხედავად განვითარებადი ქვეყნების წინააღმდეგობისა, ვალდჰაიმი გაეროს გენერალურ მდივნად მეორე ვადითაც აირჩიეს 1976 წელს, ხოლო 1981 წლის არჩევნებში კურტის კანდიდატურას ჩინეთმა ვეტო დაადო. მისი საქმე პერუელმა ხავიერ პერეს დე კუელიარმა გადაიბარა.

ვალდჰაიმი ავსტრიის პრეზიდენტი

ვალდჰაიმმა საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობა ორჯერ სცადა. მისი პირველი ცდა 1971 წელს წარუმატებლად დასრულდა. თუმცა, მეორედ 1986 წლის მცდელობა ტრიუმფალური აღმოჩნდა. მისი კანდიდატურა საკამათო გახდა: გავრცელდა ომის დროინდელი და ასევე ომის შემდგომი პერიოდის დოკუმენტები (სურათები, მოწმეები, ვალდჰაიმისთვის მინიჭებული ორდენები), რომლის მიხედვითაც აღმოჩნდა, რომ კურტი მსახურობდა თარჯიმნად და სადაზვერო ოფიცრად გერმანიის ჯარის შენაერთში. ეს ის შენაერთი იყო, რომელიც ჩართული იყო სასტიკ ქმედებებში იუგოსლავიელი პარტიზანებისა და სამოქალაქო პირების წინააღმდეგ.

ამავედროს, 1943 წელს ამავე შენაერთმა გადაიყვანა სალონიკის (საბერძნეთი) ებრაელთა უმრავლესობა ნაცისტთა საკონცენტრაციო ბანაკებში. ვალდჰაიმმა აღიარა, რომ იგი არ იყო გულწრფელი საკუთარ წარსულთან დაკავშირებით, თუმცა მისი თქმით მას არანაირი მონაწილეობა არ მიუღია ომის დროინდელ სისასტიკეებში. ზოგიერთი ექსპერტის თვალსაზრით, მისმა ამ ანტიკაპანიამ პირიქით დადებითი როლი ითამაშა ვალდჰაიმის რეიტინგზე.

ვალდჰაიმმა გაიმარჯვა 1986 წლის არჩევნებში და ექვსი წელი ასრულებდა ქვეყნის პრეზიდენტის ფუნქციებს. ისტორიკოსთა კომიტეტის საერთაშორისო გამოძიების შედეგად, ვალდჰაიმს მოეხსნა საომარ დანაშაულებებში მონაწილეობის მიღების ბრალდება. თუმცა, როგორც პრეზიდენტი, იგი საკმაოდ იზოლირებული ფიგურა იყო საერთაშორისო ასპარეზზე. პრეზიდენტობის პერიოდში ვალდჰაიმს თითქმის საერთოდ არ ჰქონდა ვიზიტები უცხოეთში და აშშ-ში კი ის იყო პერსონა ნონ გრანტა და სიცოცხლის ბოლომდე აეკრძალა ჩასვლა.

მას შემდეგ, რაც ვალდჰაიმის ინაუგურაცია ჩატარდა, ისრაელმა პროტესტის ნიშნად ავსტრიიდან ელჩიც კი გამოიწვია. ავსტრიის ოპოზიცია მუდმივად მოუწოდებდა ვალდჰაიმს გადამდგარიყო, ვინაიდან მის ირგვლივ არსებულმა სკანდალებმა საგრძნობლად დააზარალა ქვეყნის რეპუტაცია. ამის შედეგად, მან აღარ იყარა კენჭი 1992 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებზე.

ვალდჰაიმის საქმე

სწორედ მაშინ, როდესაც ვალდჰაიმმა გადაწყვიტა მეორედ მიეღო მონაწილეობა საპრეზიდენტო არჩევნებზე, გავრცელდა მისი მეორე მსოფლიოს ომის დროინდელი დამალული წარსულის ფაქტები, რომლებსაც იგი საკუთარ ავტობიოგრაფიაშიც კი არ ახსენებს. საგამომძიებო ჟურნალისტებმა, ისტორიკოსებმა და მსოფლიო ებრაულმა კონგრესმა მსოფლიოს წარუდგინა ფაქტები, რომლის მიხედვითაც ვალდჰაიმი იყო ნაცისტური მოძრაობის წევრი და მონაწილეობას იღებდა სასტიკ ქმედებებში ბერძენი ებრაელების წინააღმდეგ.

ამ გახმაურებულმა სკანდალმა ავსტრიაში ვალდჰაიმს საპრეზიდენტო არჩევნების რეიტინგი აუწია. ამის მთავარი მიზეზი იყო მოქალაქეების მიერ ვალდჰაიმის საკუთარ თავებთან გაიგივება — ისინიც, როგორც ვალდჰაიმი, იძულებულნი იყვნენ მონაწილეობა მიეღოთ საომარ ქმედებებში გერმანელების ბრძანებით.

ბრალდებების საპასუხოდ ვალდჰაიმის არგუმენტი მდგომარეობდა შემდეგში: „მე არასოდეს ვყოფილვარ ნაციზმთან აფილირებული ჯგუფის წევრი“. თუმცა, ფაქტები საწინააღმდეგოს ამტკიცებდა, საბუთების თანახმად, 19 წლის ასაკში ვალდჰაიმი ნაციონალ-სოციალისტური სტუდენტური ლიგის (ახალგაზრდული ნაცისტური ორგანიზაცია) წევრი გახდა.

1938 წელს, ის კიდევ ერთი მსგავსი ორგანიზაციის წევრი იყო (საშტურმო დანაყოფების, პარამილიტარული ნაცისტური ორგანიზაციიის). კურტ ვალდჰაიმის შესახებ ინფორმაციის საჯაროდ გამოტანაში დიდი წვლილი მიუძღვის სამხრეთ კაროლინის უნივერსიტეტის პროფესორს რობეტ ედვინ ჰერზშტაინს. მისი თქმით: „ვალდჰაიმს არ მიუცია ბრძანება და არც პირადად ჩაუდენია საომარი დანაშაული, თუმცა ის არც უდანაშაულო არ არის. ის მიეკუთვნებოდა და მნიშვნელოვანი სამხედრო როლი ეკავა იმ დანაყოფებში, რომლებმაც უდავოდ ჩაიდინეს სამხედრო დანაშაულები“.

ამ ამბის გამოძიების პროცესის მსვლელობისას, გენერალ ედვარდ მესეს ინიციატივით ამერიკაში დაიწყო დამატებითი გამოძიება 1986 წლის მარტში. საბოლოოდ, ვალდჰაიმს აეკრძალა ამერიკის ტერიტორიაზე შესვლა, ოფიციალური და არაოფიციალური ვიზიტები აშშ-ში, მიუხედავად იმისა რომ ის იყო ავსტრიის პრეზიდენტი.

საერთაშორისო გამოძიებით დადგინდა, რომ პირადად ვალდჰაიმს არ ჩაუდენია დანაშაული, თუმცა ის ბალკანეთში მომხდარი სისასტიკეების საქმის კურსში იყო და ხელსაც უწყობდა (ამას მოწმობს მისი ხელმოწერები სხვადასხვა დოკუმენტზე). საპასუხოდ ვალდჰაიმი ამბობდა „არ ცოდნა, არ ცოდვაა, მე ვიქცეოდი ისე, რომ გადავრჩენილვიყავი ომში“.

ოჯახი

კურტ ვალდჰაიმს ჰყავდა მეუღლე, ელიზაბედი („სისი“), და სამი შვილი. წინასაარჩევნო „იერიში“ ვალდჰაიმის მეუღლეზეც კი განხოცრიელდა . ლონდონის რადიოსთან ინტერვიუში დიდი ბრიტანეთის პარლამენტის კონსერვატიულმა წევრმა რობერტ როდს ჯეიმსმა განაცხადა, რომ ელიზაბედი ერთგული ნაცისტი იყო. ერთ დროს გაეროში ვალდჰაიმის თანაშემწედ მომუშავე ჯეიმსმა ასევე აღნიშნა, რომ ელიზაბედმა საკვანძო როლი ითამაშა ვალდჰაიმის კარიერაში და იმ ტყუილის დამალვაში, რომელიც წინასაარჩევნო კამპანიის დროს გამოაშკარავდა. ჯეიმსმა აქვე დასძინა, რომ ვალდჰაიმის მეუღლემ ყველაფერი იცოდა მისი ომისდროინდელი საქმიანობის შესახებ.

ავსტრიული ჟურნალის „ფორუმის” მიხედვით, ვალდჰაიმის მეუღლეს თავად ჰქონდა ომისდროინდელ პერიოდთან დაკავშირებული საინტერესო ისტორია. ჟურნალმა დაბეჭდა სტატია, რომელშიც 1939 წლის სექტემბრის ერთ-ერთი დღის (ნაცისტთა პოლონეთში შეჭრის შემდეგ) შესახებ იყო მოთხრობილი. სწორედ ამ დღეს, ვენაში ელიზაბედის მასწავლებელმა განუცხადა კლასს, რომ გოგონას მიენიჭებოდა სკოლის დამამთავრებელი სერტიფიკატი, რადგან ის აღმოსავლეთში მნიშვნელოვანი მოვალეობის შესასრულებლად მოხალისედ მიემგზავრებოდა. სტატიის ავტორის ინფორმაციით, ამ სერტიფიკატებით აჯილდოვებდნენ მხოლოდ მათ, ვინც ე. წ. სპეციალურ სამსახურებში მოხალისედ ირიცხებოდა.

ეს სამსახურები მოიცავდა მედდებს, ცნობილებს როგორც „ყავისფერი დები“. „ყავისფერ დებს“ ევალებოდათ იმ პოლონელი ბავშვების მოვლა, რომლებსაც ნაცისტები ფიზიკურად ვარგისად თვლიდნენ იმისთვის, რომ მათი რასა გაეუმჯობესებინათ. ამ ბავშვებს აშორებდნენ მშობლებს და ათავსებდნენ გერმანიაში მდებარე სპეციალურ დაწესებულებებში, რათა ისინი გერმანელებივით აღზრდილიყვნენ. სტატიის ინფორმაციით, ელიზაბედ ვალდჰაიმის ადვოკატმა უარი განაცხადა იმის გამხელაზე, თუ სად იმყოფებოდა 17 წლის გოგონა 1939 წლის სექტემბრიდან 1940 წლის თებერვლამდე, როდესაც იგი ავსტრიაში დაბრუნდა.

მან ასევე განაცხადა, რომ ელიზაბედი აღარ იყო ნაცისტური პარტიის წევრი 1943 წლიდან, როდესაც ის და კურტ ვალდჰაიმი დაინიშნენ. ქორწინების შემდეგ მათ სამი შვილი (ლიზელოტე, გერჰარდი და ქრისტია) ეყოლათ. ქრისტია, სათავეში ედგა მამის საარჩევნო კამპანიას. საინტერესოა, რომ საარჩევნო კამპანიისას ქრისტიამ გაიცნო ოტმარ კარასი, ავსტრიის ახალგაზრდა კონსერვატების თავკაცი, რომელიც შემდგომ მისი მეუღლე გახდა. გერჰარდი კი, რომელიც ამერიკაში ცხოვრობდა და იყო ბანკირი, არაერთხელ ჰყავდათ დაბარებული მამის შესახებ სხვადასხვა მოსმენებსა და განხილვებზე.

ჯილდოები

1994 წელს, რომის პაპმა იოანე პავლე II კურტ ვალდჰაიმს მიანიჭა რაინდის წოდება, უფრო კონკრეტულად კი პიუს IX-ის ორდენი. გარდა ამისა, ჯილდო პაპისგან ვალდჰაიმის მეუღლემაც დაიმსახურა.

გარდაცვალება

ვალდჰაიმი არის ავსტრიის საგარეო პოლიტიკაზე დაწერილი „ავსტრიის მაგალითის„ ავტორი. ეს ნამუშევარი დაიბეჭდა როგორც გერმანულ, ასევე ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე. მიუხედავად კრიტიკისა, ვალდჰაიმი ყოველთვის თავს რიგით ავსტრიელ მოქალაქედ მიიჩნევდა, რომელიც გაურკვევლობაში გაახვიეს. 2007 წლის მაისის ბოლოს ვალდჰაიმმა ვენის ზოგადი პროფილის საავადმყოფოს მიაკითხა ინფექციის გამო, სადაც მან რამდენიმე ხანი ინტენსიური ზედამხედველობის ქვეშ დაჰყო. სახლში დაბრუნების შემდეგ კურტ ვალდჰაიმი გულის უკმარისობის შედეგად 88 წლის ასაკში, 2007 წლის 14 ივნისს გარდაიცვალა. იგი დაკრძალულია ვენაში, ცენტრალურ სასაფლაოზე.

იხილეთ აგრეთვე

ლიტერატურა

Mary Kathryn Barbier, and Dennis E Showalter. Spies, Lies, and Citizenship. The Hunt for Nazi Criminals. Dulles, Potomac Books, Inc, 2017, pp. 131–164.
Mitten, Richard. The Politics of Antisemitic Prejudice : The Waldheim Phenomenon in Austria. Boulder, Westview Press, 1992.
The Waldheim Waltz. Directed by Ruth Beckermann, Austrian distributor: Filmladen North American distributor: Menemsha Films Spanish Distributor: The Walheim Waltz Ex-Yugoslavian Distributor: Tricontinental Export-Import Hungarian Distributor: ELF Pictures Kft., 2018.
Waldheim, Kurt. In the Eye of the Storm : A Memoir. Bethesda, Md., Adler & Adler, , Cop, 1986.

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

↑ The Waldheim Waltz. Directed by Ruth Beckermann, Austrian distributor: Filmladen North American distributor: Menemsha Films Spanish Distributor: The Walheim Waltz Ex-Yugoslavian Distributor: Tricontinental Export-Import Hungarian Distributor: ELF Pictures Kft., 2018

[1] The Waldheim Waltz. Directed by Ruth Beckermann, Austrian distributor: Filmladen North American distributor: Menemsha Films Spanish Distributor: The Walheim Waltz Ex-Yugoslavian Distributor: Tricontinental Export-Import Hungarian Distributor: ELF Pictures Kft., 2018

[1]