გურიის საერისთავო: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შემოწმებული ვერსია]

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

შიდახაზური

უკანასკნელი რედაქცია 09:22, 16 მაისი 2024-ის მდგომარეობით

გურიის საერისთავო — საერისთავო შუა საუკუნეების საქართველოს სამეფოში. მოიცავდა ტერიტორიას სამხრეთით - მდ. ჭოროხიდან, ჩრდილოეთით - რიონამდე^[1]. XIII საუკუნეში გურიის მმართველებმა ერისთავთერისთავის ტიტული მიიღეს, ხოლო XV საუკუნის II ნახევრიდან დამოუკიდებელი სამთავროს მთავრები გახდნენ და გურიელებად იწოდებოდნენ.

ისტორია

გურიის, როგორც ცალკე ადმინისტრაციული ერთეულის არსებობა ნავარაუდებია VIII საუკუნიდან. ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობით, რომელიც სავარაუდოდ ჩვენამდე მოუღწეველ წყაროებს ეყრდნობოდა, აფხაზთა მეფე ლეონ II-მ გურია აფხაზეთის სამეფოს ერთ-ერთ საერისთავოდ აქცია. თუმცა მკლევართა ერთ ნაწილს მიაჩნია, რომ „გურიის საერისთავო“ ამ პერიოდში ჯერ კიდევ არ არსებობდა. არაფერია ცნობილი გურიის საეროსთავოს შესახებ 1222 წლამდე^[1]უცნობია, რომელი საგვარეულო განაგებდა გურიის საერისთავოს ეგრისისა და აფხაზთა სამეფოებში.^[2]

გურიის მმართველი პირველად 1226 წელს იხსენიება „გურიელის“ სახელით. როგორც ჩანს ეს ტერმინი თავიდან გარკვეული თანამდებობის აღმნიშვნელი იყო და ასევე აღნიშნავდა კონკრეტული ტერიტორიის მფლობელს^[1]. ტერიტორიულად გურიის საერისთავო, სავარაუდოდ, მდინარე რიონიდან ჭოროხამდე ვრცელდებოდა. გურიის ბოლო მთავრების მტკიცებით გურიის უკიდურესი სამხრეთი საზღვარი იყო რკინის პალო^[3]. 1240-1242 წლებში ასევე იხსენიება გურიის გამგებელი გურიელი. ამ დროს გურიელი ოდიშის ერისთავთერისთავის ხელქვეითი ფეოდალი იყო.

1280-იან წლებში გურია საქართველოს სამეფოსგან დამოუკიდებლობას აცხადებს, მაგრამ დაახლ. 1330 წელს იძულებული ხდება გიორგი V ბრწყინვალეს დაემორჩილოს^[1]. კირილ თუმანოვის თანახმად, არა უადრეს 1352 წლიდან, გურია დადიანთა უმცროსი შტოს სამფლობელოს წარმოადგენდა^[4]. მას შემდეგ, რაც ტახტზე ბაგრატ V ავიდა, აჯანყდა სვანები. ბაგრატმა აჯანყებულები დაამარცხა (1367 წ.) და სვანთა ერისთავს გურია გადასცა. სწორედ ამ დროიდან გურიის საერისთავოს ვარდანისძეები ეუფლებიან^[1]. 1372 წელს ტრაპიზონელი ისტორიკოსის მიქაელ პანარეტოსის ცნობით გურიელები პატივს მიაგებდენ ტრაპიზონის იმპერატორს.^[5]

წყაროებში გურიელებიდან ერისთავებად იხსენიებიან:

სიმონ I გურიელი — XIV საუკუნის შუა წლები; მოიხსენიება როგორც „ერისთავთერისთავი, მსახურთუხუცესი, სვანთა ერისთავი სუიმეონ გურიელი“. მისი მსახურთუხუცესობის პერიოდი სავარაუდოდ მოდის დასავლეთ საქართველოში დავით ნარინის მეფობის დროზე.
გიორგი II დადიანი — 1345-1384
კახაბერ I გურიელი — იხსენიება 1352 წელს, ლიხაურის ღვთისმშობლის ხატის წარწერაში, ასევე შემოქმედისა და ჯუმათის ხატების და ექადიის ტაძრის წარწერებში; იხსენიებოდა ერისთავთერისთავად, სვანთა ერისთავად
გიორგი გურიელი (ლომკაცი) — XV საუკუნის შუა წლები; მოხსენიებულია ჯუმათის მთავარანგელოზის ხატის წარწერაზე.
მამია გურიელი (ლიპარიტ I დადიანის უმცროსი ძე^[4]) — გურიის უკანასკნელი ერისთავი და პირველი მთავარი^[4]. იხსენიება 1460 წელს.

იხილეთ აგრეთვე

გურიის სამთავრო

ლიტერატურა

ბახტაძე მ., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 2, თბ., 2012.
სოსელია, ო., „ფეოდალური საქართველოს პოლიტიკური დაშლის ისტორიიდან “ // მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის, ტ. XXX, თბილისი: საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1954. — გვ. 115-141.;
ბახტაძე მ., ერისთავობის ინსტიტუტი საქართველოში, თბ., 2003;
ხიდურელი ზ., სამეფო დომენის საკითხისათვის XI–XV სს. საქართველოში, «საისტორიო კრებული », VII, თბ., 1977;

სქოლიო

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 Anthony Bryer, David Winfield, „The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos“, Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 1985, გვ. 344
↑ ჩხატარაიშვილი ქ., „გურიის სამთავრო“, თბ., 1959. — გვ. 323.
↑ Church, Kenneth (2001). From dynastic principality to imperial district: the incorporation of Guria into the Russian Empire to 1856 (Ph.D.). University of Michigan. pp. 123–124.
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 კირილ თუმანოვი, „The Fifteenth-Century Bagratids and the Institution of Collegial Sovereignty in Georgia“, გვ. 186-187, შენიშვნები ბაგრატ VI-ზე
↑ მიქაელ პანარეტოსი „ტრაპიზონის ქრონიკა“ XIV საუკუნე

[Bryer-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 Anthony Bryer, David Winfield, „The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos“, Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 1985, გვ. 344

[2] ჩხატარაიშვილი ქ., „გურიის სამთავრო“, თბ., 1959. — გვ. 323.

[Kenneth-3] Church, Kenneth (2001). From dynastic principality to imperial district: the incorporation of Guria into the Russian Empire to 1856 (Ph.D.). University of Michigan. pp. 123–124.

[თუმანოვი-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 კირილ თუმანოვი, „The Fifteenth-Century Bagratids and the Institution of Collegial Sovereignty in Georgia“, გვ. 186-187, შენიშვნები ბაგრატ VI-ზე

[5] მიქაელ პანარეტოსი „ტრაპიზონის ქრონიკა“ XIV საუკუნე

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ ხაზი 1: / ხაზი 1: @@
+'''გურიის საერისთავო''' — [[საერისთავო]] შუა საუკუნეების [[საქართველოს სამეფო]]ში. მოიცავდა ტერიტორიას სამხრეთით - მდ. [[ჭოროხი|ჭოროხიდან]], ჩრდილოეთით - [[რიონი|რიონამდე]]<ref name="Bryer">Anthony Bryer, David Winfield, „''The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos''“, Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 1985, გვ. 344</ref>. XIII საუკუნეში გურიის მმართველებმა [[ერისთავთერისთავი]]ს ტიტული მიიღეს, ხოლო XV საუკუნის II ნახევრიდან დამოუკიდებელი [[გურიის სამთავრო|სამთავროს]] მთავრები გახდნენ და [[გურიელები|გურიელებად]] იწოდებოდნენ.
-'''გურიის საერისთავო''' —  [[საერისთავო]], ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული, [[საქართველოს სამეფო]]ში XIII-XV საუკუნეებში. გურიის საერისთავოს ჩამოყალიბება მოხდა [[რუსუდანი]]ს მეფობის დროს, 1226-1242 წლებში. ცალკე საერისთავოდ ჩამოყალიბებამდე [[გურია|გურიის]] ტერიტორია სავარაუდოდ [[ოდიშის საერისთავო]]ში შედიოდა. XIII საუკუნიდან მოყოლებული გურიის ერისთავები თანდათან იღებდნენ [[მთავარი|მთავრისთვის]] დამახასიათებელ ატრიბუტებს და თავისუფლდებოდნენმეფეზე ეკონომიკური, სამხედრო და პირადი დამოკიდებულებისგან. საქართველოს სამეფოს დაშლის შემდეგ გურიის საერისთავოს ბაზაზე ჩამოყალიბდა [[გურიის სამთავრო]].
+== ისტორია ==
-==გურიის ერისთავები==
+გურიის, როგორც ცალკე ადმინისტრაციული ერთეულის არსებობა ნავარაუდებია VIII საუკუნიდან. [[ვახუშტი ბატონიშვილი|ვახუშტი ბატონიშვილის]] ცნობით, რომელიც სავარაუდოდ ჩვენამდე მოუღწეველ წყაროებს ეყრდნობოდა, აფხაზთა მეფე [[ლეონ II]]-მ გურია [[აფხაზეთის სამეფო|აფხაზეთის სამეფოს]] ერთ-ერთ საერისთავოდ აქცია. თუმცა მკლევართა ერთ ნაწილს მიაჩნია, რომ „გურიის საერისთავო“ ამ პერიოდში ჯერ კიდევ არ არსებობდა. არაფერია ცნობილი გურიის საეროსთავოს შესახებ [[1222]] წლამდე<ref name="Bryer" />უცნობია, რომელი საგვარეულო განაგებდა გურიის საერისთავოს ეგრისისა და აფხაზთა სამეფოებში.<ref>{{წიგნი  | first=| ავტორი=ჩხატარაიშვილი ქ.| series=| სათაური=„გურიის სამთავრო“| გამომცემლობა=|ადგილი=თბ.|წელი=1959| origyear=| isbn=| edition=|გვერდები=323|ბმული=|}}</ref>
-გურიის ერისთავები იყვნენ:
+გურიის მმართველი პირველად [[1226]] წელს იხსენიება „გურიელის“ სახელით. როგორც ჩანს ეს ტერმინი თავიდან გარკვეული თანამდებობის აღმნიშვნელი იყო და ასევე აღნიშნავდა კონკრეტული ტერიტორიის მფლობელს<ref name="Bryer" />. ტერიტორიულად გურიის საერისთავო, სავარაუდოდ, მდინარე რიონიდან ჭოროხამდე ვრცელდებოდა. გურიის ბოლო მთავრების მტკიცებით გურიის უკიდურესი სამხრეთი საზღვარი იყო [[რკინის პალო]]<ref name="Kenneth">Church, Kenneth (2001). From dynastic principality to imperial district: the incorporation of Guria into the Russian Empire to 1856 (Ph.D.). University of Michigan. pp. 123–124.</ref>. 1240-1242 წლებში ასევე იხსენიება გურიის გამგებელი გურიელი. ამ დროს გურიელი ოდიშის ერისთავთერისთავის ხელქვეითი ფეოდალი იყო.
-*[[სიმონ I გურიელი]] — XIV საუკუნის შუა წლები; მოიხსენიება როგორც „ერისთავთერისთავი, მსახურთუხუცესი , სვანთა ერისთავი სუიმეონ გურიელი“. მისი მსახურთუხუცესობის პერიოდი სავარაუდოდ მოდის დასავლეთ საქართველოში [[დავით ნარინი]]ს მეფობის დროზე.
-*[[კახაბერ I გურიელი]] — იხსენიება 1352 წელს, [[ლიხაურის ეკლესია|ლიხაურის ეკლესიის]] ხატის წარწერაში, ასევე [[შემოქმედის ეკლესია|შემოქმედისა]] და [[ჯუმათის ეკლესია|ჯუმათის]] ხატების და [[ექადია|ექადიის]] ტაძრის წარწერებში; იხსენიებოდა ერისთავთერისთავად, სვანთა ერისთავად
+-იან წლებში გურია [[საქართველოს სამეფო|საქართველოს სამეფოსგან]] დამოუკიდებლობას აცხადებს, მაგრამ დაახლ. 1330 წელს იძულებული ხდება [[გიორგი V ბრწყინვალე|გიორგი V ბრწყინვალეს]] დაემორჩილოს<ref name="Bryer" />. [[კირილ თუმანოვი|კირილ თუმანოვის]] თანახმად, არა უადრეს [[1352]] წლიდან, გურია [[დადიანები|დადიანთა]] უმცროსი შტოს სამფლობელოს წარმოადგენდა<ref name="თუმანოვი">[[კირილ თუმანოვი]], „''The Fifteenth-Century Bagratids and the Institution of Collegial Sovereignty in Georgia''“, გვ. 186-187, შენიშვნები ბაგრატ VI-ზე</ref>. მას შემდეგ, რაც ტახტზე [[ბაგრატ V]] ავიდა, აჯანყდა სვანები. ბაგრატმა აჯანყებულები დაამარცხა (1367 წ.) და სვანთა ერისთავს გურია გადასცა. სწორედ ამ დროიდან გურიის საერისთავოს [[ვარდანისძენი|ვარდანისძეები]] ეუფლებიან<ref name="Bryer" />. 1372 წელს ტრაპიზონელი ისტორიკოსის [[მიქაელ პანარეტოსი|მიქაელ პანარეტოსის]] ცნობით [[გურიელები]] პატივს მიაგებდენ [[ტრაპიზონის იმპერატორთა სია|ტრაპიზონის იმპერატორს]].<ref>[[მიქაელ პანარეტოსი]]''  [[oldwikisource:მიქელ_პანარეტოსი|„ტრაპიზონის ქრონიკა“]]  XIV საუკუნე''</ref>
+წყაროებში გურიელებიდან ერისთავებად იხსენიებიან:
+*[[სიმონ I გურიელი]] — XIV საუკუნის შუა წლები; მოიხსენიება როგორც „ერისთავთერისთავი, მსახურთუხუცესი, სვანთა ერისთავი სუიმეონ გურიელი“. მისი მსახურთუხუცესობის პერიოდი სავარაუდოდ მოდის დასავლეთ საქართველოში [[დავით ნარინი]]ს მეფობის დროზე.
+*[[გიორგი II დადიანი]] — 1345-1384
+*[[კახაბერ I გურიელი]] — იხსენიება 1352 წელს, [[ლიხაურის ღვთისმშობლის ხატები|ლიხაურის ღვთისმშობლის ხატის]] წარწერაში, ასევე [[შემოქმედის ეკლესია|შემოქმედისა]] და [[ჯუმათის ეკლესია|ჯუმათის]] ხატების და [[ექადია|ექადიის]] ტაძრის წარწერებში; იხსენიებოდა ერისთავთერისთავად, სვანთა ერისთავად
 *გიორგი გურიელი (ლომკაცი) — XV საუკუნის შუა წლები; მოხსენიებულია ჯუმათის მთავარანგელოზის ხატის წარწერაზე.
-* მამია გურიელი — იხსენიება 1460 წელს
+* მამია გურიელი ([[ლიპარიტ I დადიანი|ლიპარიტ I დადიანის]] უმცროსი ძე<ref name="თუმანოვი" />) — გურიის უკანასკნელი ერისთავი და პირველი მთავარი<ref name="თუმანოვი" />. იხსენიება 1460 წელს.
+==იხილეთ აგრეთვე==
+*[[გურიის სამთავრო]]
 ==ლიტერატურა==
+{{ქე|2||ბახტაძე მ.}}
-* {{cite book| | first=| last= სოსელია, ო.| title=მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის | chapter=„ფეოდალური საქართველოს პოლიტიკური დაშლის ისტორიიდან “| publisher=საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა |series=ნაკვეთი XXX|location=თბილისი |year=1954| origyear=| isbn=| edition=|page=115-141|url=http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/266518}}
+* {{წიგნი| ავტორი=სოსელია, ო.| სათაური=მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის | ნაწილი=„ფეოდალური საქართველოს პოლიტიკური დაშლის ისტორიიდან “| გამომცემლობა=საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა |ტომი=XXX|ადგილი=თბილისი |წელი=1954| origyear=| isbn=| edition=|გვერდები=115-141|url=http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/266518}};
+* ბახტაძე მ., ერისთავობის ინსტიტუტი საქართველოში, თბ., 2003;
+* ხიდურელი ზ., სამეფო დომენის საკითხისათვის XI–XV სს. საქართველოში, «საისტორიო კრებული », VII, თბ., 1977;
+==სქოლიო==
-{{გურიელები}}
+{{სქოლიო}}
+{{აფხაზთა სამეფოს საერისთავოები}}
 {{საქართველოს სამეფოს საერისთავოები}}
+[[კატეგორია:აფხაზთა სამეფოს საერისთავოები]]
 [[კატეგორია:საქართველოს საერისთავოები]]
 [[კატეგორია:გურიის ისტორია]]