Norda regiono (Brazilia)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Norda regiono di Brazilia (Portugalane: Região Norte do Brasil) esas geografiala regiono di Brazilia konsistanta ek sep stati: Acre, Amapá, Amazonas, Pará, Rondônia, Roraima e Tocantins. Ol esas la maxim vasta regiono di la lando, havanta entote 3 659 637 km², qui reprezentas 42,27% de la tota surfaco di la lando, e havas 15 865 178 habitanti, segun la kontado 2010[1]. Granda parto di lua surfaco esas kovrata da equatorala foresto.
Ca subdividuro - Norda regiono - esas nek politikala nek administrala, havanta signifiko nur geografiala. Lua 7 stati ordinare havas simila peizaji ed ekonomii.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
L'unesma habitanti di Norda Regiono esis indijeni de diversa etnii, exemple Arawak, Karibi ed Yanomami. Malgre la teknikala konoco di multa tribui poke developis ante l'arivo dil Europani, kelka de ta populi produktis ceramikaji (di qui notora exempleri trovesis en Santarém, Pará, ed en (insulo Marajó), pikturi en roki, ed inkluzite megaliti.
Pos la deskovro di Amerika, Hispani e pose Portugalani komencis explorar la regiono. Francisco de Orellana navigis Amazon de Andi til Atlantiko de 1539 til 1541. Ilu duris explorar Amazon ed altra fluvii til 1550.
En 1616, Portugalani arivis e komencis konstruktar fortresi en la regiono, exemple la fortreso São José da Barra do Rio Negro en 1669, origino dil urbo Manaus. De 1775 til 1778 li konstruktis fortreso "São Joaquim do Rio Branco", en la nuna stato Roraima. En 1782, inauguresis fortreso São José do Macapá, en la nuna stato Amapá.
La regiono restis povra e poke populizita til la duesma yardeko dil 19ma yarcento, kande komencis l'ekonomiala "ciklo dil kauchuko". La gumarboro (Hevea brasiliensis) existas naturale en l'equatorala foresto di Sud-Amerika e furnisas latexo, qua koagulas per varmigo e formacas gumo. Balde komencis lua exploto ed exportacado ad Europa ed Usa por produktar bandaji. Pro l'exportacado, rapide la regiono divenis richa, e Manaus inauguris splendida teatro, Teatro Amazonas, en 1896.
Ta richeso stimulis anke l'enmigro di mili de personi de Nord-esto di Brazilia ad Amazonia. Ta enmigro kreskis dum longa periodi di sikeso en Nord-esto, exemple de 1877 til 1879. Nord-estani eniris profunde la foresto serchante gumarboro, ed en la fino dil 19ma yarcento li atingis Boliviana teritorio. En 1899 Luis Gálvez Rodríguez de Arias proklamis la Republiko di Acre nedependanta de Bolivia. To produktis konflikto en la regiono, qua retrodonesis a Bolivia en 1900. En 1902, pos ke dissemesis informi en la regiono ke Boliviana guvernerio intencis koncesionar yuri ad Usana sindikato Bolivian Syndicate pri extrakto di kauchuko en la regiono, José Plácido de Castro, Braziliana militisto qua habitis Acre, komencis revolto kontre Boliviana guvernerio. En 1903, kontrato di Petrópolis establisis ke la posedajo di Acre esus Braziliana, e "Republiko Acre" desaparis. Kompense, Bolivia recevis 2 milion pundi, e Brazilia konstruktis ferovoyo Madeira-Mamoré por faciligar l'exportaci Boliviana.
En 1875, Henry Alexander Wickham furtis 70 000 semini di gumarboro de Amazonia e semis li en la botanika gardeno di London. De ta semini, 2.000 sem-planteti sendesis a Ceylon e 22 a Singapur. En 1898, komencis kultivo di kauchukofigiero che peninsulo Malaya. En 1913, Malaya produktado di kauchuko superiris olta di Braziliana. L'ekonomio di la regiono komencis dekadar. De 1942 til 1945, kande Malaya peninsulo okupesis da Japonian imperio, Norda regiono itere divenis importanta exportacero di kauchuko. En 1943, Amapá, Rondônia e Roraima separesis administrale de Amazonas e transformesis en teritorii nedirete administrita da centrala guvernerio (la prezidanto dil republiko nominis la guvernisti di la tri).
Ye la 6ma di junio 1967 la Braziliana guvernerio kreis SUFRAMA, Superintendência da Zona Franca de Manaus ("Intendanteyo dil liber-ekonomiala zono di Manaus") por stimular l'instalo di industrii en la regiono, qui uzus importacita vari. Dum la fino dil yari 1960a komencis konstruktesar choseo Transamazônica, por unionar urbo Lábrea, en Amazonas, a Nord-estala regiono di Brazilia. Tranzamazônica inauguresis en 1972, ma til nun ol ne povas uzesar dum pluvoza sezono (oktobro til marto).
Dum la yari 1970a, industrii di elektronikala vari e motorcikli instalis fabrikerii en Manaus, qua experiencis nova periodo di kresko. Samatempe, Rondônia recevis granda nombro de personi de Suda regiono, nome de Paraná e Rio Grande do Sul. Sudani komencis kultivar soyo e kafeo en fertila suli. En 1982 Rondônia divenis stato, ed ye la 5ma di oktobro 1988 anke Amapá e Roraima divenis stati.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]Havanta entote 3 659 637 km², Norda regiono esas la maxim vasta di Brazilia. La du maxim vasta Braziliana stati, Amazonas e Pará, jacas hike.
Reliefo
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
Skemale, on povas dividar Norda regiono en tri parti segun reliefo: norde, an la frontiero kun Venezuela, Guyana, Surinam e Franca Guyana jacas la platajo di Guyani. En ta platajo jacas du ek la maxim alta monti di Brazilia: Pico da Neblina, kun altitudo di 2 994 metri, e Pico 31 de Março kun altitudo di 2 897 metri.
En Tocantins, granda parto di Rondônia ed en la sudo di Pará e sud-esto di Amazonas jacas Planalto Central, platajo kun altitudi qui povas superirar 500 metri. Inter la du plataji, jacas granda regiono di basa tereni drenata dal Amazon e lua enfluanti, konocata en la Portugalana linguo kom Planície Amazônica, ("Amazoniana planajo").
Klimato
[redaktar | redaktar fonto]
Predominacas equatorala klimato kun intensa pluvi qui superiras 2 000 mm omnayare en granda parto di la regiono, precipue en Amazonas e Rondônia, e 3 000 an la frontiero kun Peru e Kolumbia.
Vejetantaro
[redaktar | redaktar fonto]
Predominacas Equatorala e tropikala foresti en granda parto di la regiono, e savano en parti di Roraima e Rondônia e granda parto di Tocantins. Existas naturala pastureyo en la sudo ed en la westo dil insulo Marajó ed en kelka loki di Amazonas, Pará e Roraima. Existas cirkume 150.000 speci di planti en la regiono, di qui plu kam 75.000 esas arbori.
Hidrografio
[redaktar | redaktar fonto]La Norda regiono prizentas la maxim vasta fluvio-baseno dil mondo: l'Amazoniana baseno. Amazon havas mili de enfluanti, kelki ne ja explorita. L'ekflueyo di Amazon prizentas fenomeno di ondi qui povas esar alta de kin metri, konocata lokale kom pororoca. Pro la profundeso e larjeso di Amazon, granda navi povas navigar de Atlantiko til Manaus o mem plu fore.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
L'ekonomio di la regiono esas fondata sur l'extraktado di minerali (precipue fero, mangano, bauxito e stano), sur la kultivado di arbori por obtenar ligno, di Castanha-do-Pará ("nuco di Brazilia") e di kauchuko, sur peskado, industrio (transformo di minerali e ligno, nutrivi e drinkaji, l'ekonomiala zono di Manaus, elektronikala aparati e motorcikli.
En Rondônia ed en la sudo di Pará on kultivas soyo, kafeo, kakao, rizo, maizo e manioko. Proxim Belém do Pará existas polikulturo di frukti e nigra pipro. Anke juto esas produktata en la regiono. Fine, existas importanta edukado di bufali che insulo Marajó. Bovaro existas en kelka regioni di Pará, Rondônia ed Amazonas por lokala konsumo.
Existas poka chosei e ferovoyi en la regiono. La transportado di personi e vari en la regiono esas precipue fluviala od aerala.
Por furnisar energio a l'urbi, konstruktesis diversa termoelektrala centrali en la regiono, e kelka hidroelektrala centrali, exemple Balbina proxim Manaus, e Tucuruí an la fluvio Tocantins, qua furnisas energio al metropolala regiono di Belém, al sudo di Pará, ed anke a Tocantins e Maranhão.
Turismo
[redaktar | redaktar fonto]
La regiono recevas Braziliana ed exterlandala turisti, precipue de Europa, qui volas konocar lua richa naturala peizaji, lua indijena mestiero e mult aspekti de lua kulturo, qua mixas elementi de indijena e blanka kulturi, exemple la festo Boi Bumbá, qua eventas en l'urbo Parintins o la karnavalo di Manaus, qua havas samba-skoli quale la karnavali de Rio de Janeiro e São Paulo[2].
On ne povas obliviar la religiala turismo qua eventas en oktobro omnayare en Belém do Pará. Lore mili de personi arivas en l'urbo por partoprenar la procediono di Círio de Nazaré, homaje Nia Siorino de Nazareth.
| Stato | KLP (milioni de R$) | Rango en la Braziliana ekonomio | KLP por persono en R$ |
|---|---|---|---|
| Pará | 58 519 | 13 | 7 993 |
| Amazonas | 46 823 | 15 | 14 014 |
| Rondônia | 17 888 | 22 | 11 977 |
| Tocantins | 13 091 | 24 | 20 230 |
| Amapá | 6 765 | 25 | 11 033 |
| Acre | 6 730 | 26 | 9 896 |
| Roraima | 4 889 | 27 | 11 845 |
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
| Rasala grupi en 2006[3] | |
|---|---|
| Mestici | 69,2% |
| Blanki | 23,9% |
| Nigri | 6,2% |
| Indijeni e Japoniani | 0,7% |
Quankam ol esas la maxim granda regiono di Brazilia, Norda regiono esas nur la 4ma segun totala habitantaro. Manaus, havanta plu kam 1,8 milion habitanti en 2010[4] esas lua maxim granda urbo segun totala habitantaro, e la 7ma maxim granda urbo di Brazilia. Belém esas la 2ma maxim granda di la regiono, havanta plu kam 1,4 milioni habitanti.
La regiono duras recevar enmigranti de altra Braziliana regioni, precipue de Nord-esto e de Suda regiono.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ http://www.censo2010.ibge.gov.br/dados_divulgados/index.php
- ↑ Carnaval de Manaus - UOL Fotoblog
- ↑ PNAD - Dato di publikigo: 2006. URL vidita ye 18ma di mayo 2008. Idiomo: Portugalana.
- ↑ http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/censo2010/populacao_por_municipio.shtm
