Mato Grosso do Sul
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Mato Grosso do Sul esas Braziliana stato, jacanta an la Centr-Westala Regiono. Ol havas kom vicini Mato Grosso norde, Goiás en nord-este, Minas Gerais e São Paulo este, e Paraná sud-weste. Sude e sud-weste jacas Paraguay, e weste jacas Bolivia.
Bazala fakti pri Mato Grosso do Sul.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]L'unesma habitanti dil stato esis indijeni. En 1524 Portugalana Aleixo Garcia, qua verkis por Hispana imperio trairis la regiono til la fluvio Paraguay, proxim la nuna Corumbá. En 1537 e 1538 Juan Ayolas e Domingo Martínez de Irala anke atingis Corumbá. En 1579 Hispaniani fondis l'urbeto Xerez, destruktita dal indijeni de raso Guaykuru.
Jezuiti de Hispaniana instalis misioni en la regiono, ma dum la yari 1630a e 1640a, li atakesis dal exploreri Portugalana e Braziliana konocata kom bandeirantes, kun skopo di kaptar indijeni por sklavigar. En 1648 Antônio Raposo Tavares komandis la final atako. Plu kam un yarcento pose la kapitanio Mato Grosso - formacita per la teritorii di nuna Mato Grosso do Sul, Mato Grosso e Rondônia - separesis de la kapitanio Sao Paulo. La Kontrato di Madrid, e pose la kontrato di San Ildefonso (1778) determinis Portugalana domeno super la regiono. Ye la 28ma di februaro 1821 la kapitanio di Mato Grosso divenis provinco.
Dum la Milito di Paraguay, la sudo di la provinco Mato Grosso, nun Mato Grosso do Sul, subisis atako de Paraguayani, ed eventis feroca batalii en Coxim e Laguna (nune l'urbo Bela Vista). Kande la milito finis, ye la 1ma di marto 1870, multa urbeti restis destruktita e poke habitata. Gradope komencis la riokupeso di la regiono, kun l'expanso dil edukado di bovaro e la kultivo di mateo.
Kande la republiko proklamesis en 1889, Mato Grosso divenis stato. Dum l'unesma yardeki de la 20ma yarcento konstruktesis ferovoyo qua ligis la sudo di Mato Grosso a Sao Paulo. Gradope l'ideo pri dividar la stato en du kreskis. Fine en 1977, la Nacionala Kongreso di Brazilia aprobis lego, sancionita dal prezidanto Ernesto Geisel ye la 11ma di oktobro sam yaro, qua separis Mato Grosso do Sul de Mato Grosso. Mato Grosso do Sul komencis existar kom separata stato ye l'1ma di januaro 1979. Lua unesma guberniestro, Marcelo Miranda Soares, indikesis dal prezidanto Ernesto Geisel.
Dum la sequanta yaro, Miranda Soares revokesis dal prezidanto João Baptista Figueiredo, qua probis faciligar la vinko dil partiso PDS (Partido Democrático Social) dum l'elekti por guberniestri di la stati dum la sequanta yaro. Tamen, Wilson Barbosa Martins, lor del partiso PMDB qua opozis la militistala rejimo, vinkis l'elekto.[2]
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Kun 357 124,9 km², qua reprezentas 22.2% de tota surfaco di la Centro-westala regiono e 4.2% de la tota surfaco di Brazilia, Mato Grosso do Sul esas poke min granda kam Germania.
La tereni dil stato ordinare esas plana, kun altitudi inter 200 e 600 metri. Ne existas alta monti en la stato.
Lua fluvii apartenas a la hidrografiala baseni di Paraná, este del stato, e Paraguay, weste. Du montareti, Bodoquena e Maracaju, dividas la du fluviala baseni. La precipua enfluanti di Paraná esas la riveri Sucuriú, Verde, Pardo ed Ivinhema, kontre ke la precipua enfluanti di Paraguay esas la riveri Taquari, Aquidauana e Miranda.
L'ekosistemo inundebla di Pantanal kovras la westo dil stato, ma granda parto di lua teritorio kovresas per cerrado, la savano Braziliana. Existas mikra regioni kovrata per la tropikala foresto Mata Atlântica, e per naturala pastureyi di Pampa.
La klimato di Mato Grosso do Sul havas du sezoni: sika dum vintro e pluvoza dum somero. Januaro esas la maxim varma monato, e la mezvalora temperaturo en ta monato atingas 34°C. An l'extrema sudo dil stato la klimato esas subtropikala. Dum la vintro povas eventar frosti, qui domajas plantacerii.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
.jpg)
Segun la demografiala kontado di 2022, ol havis 2 756 700 habitanti[1]. De 1940 til 2008 lua habitantaro multiplikesis per 10, kontre ke Braziliana habitantaro multiplikesis per 4 dum la sama periodo. La kresko dil habitantaro esas precipue pro l'arivo di migranti de altra regioni. Segun statistiki de 2005, 30,2% de la habitantaro del stato ne naskis ibe.
Segun la demografiala kontado di 2010, 47,29% de la habitantaro esis blanki, 43,59% esis mestici, 4,90% esis negri, 2,99% esis indijeni, e 1,22% esis "flavi", to esas, decendanti de estal-Aziani.[3] L'arivo di migranti de Minas Gerais, Rio Grande do Sul, Paraná e Sao Paulo e di enmigranti Germana, Hispana, Italiana, Japoniana, Paraguayana, Portugalana, Siriana e Libanana esis importanta por populizar Mato Grosso do Sul, qua anke havas la 2ma maxim granda habitantaro indijena de Brazilia. La precipua aborijena etnii dil stato esas Atikum, Guarani (Kaiowaa e Nhandewa), Guato, Kadiweu, Kamba, Kinikinawa, Ofaie, Terena, e Xiquitano.
Segun statistiki pri eduko, la procento di iliterateso inter individui evanta 10 yari o pluse diminutis de 23,37% en 1980 til 9,5% en 2004.
| La 10 maxim granda urbi di Mato Grosso do Sul (2014) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Campo Grande  Dourados | |||
| 1ma | Campo Grande | 853 622 | |
| 2ma | Dourados | 212 870 | |
| 3ma | Três Lagoas | 113 619 | |
| 4ma | Corumbá | 108 656 | |
| 5ma | Ponta Porã | 86 717 | |
| 6ma | Naviraí | 51 535 | |
| 7ma | Sidrolândia | 51 355 | |
| 8ma | Nova Andradina | 50 893 | |
| 9ma | Aquidauana | 47 162 | |
| 10ma | Maracaju | 43 078 | |
| Fonto: IBGE[4] | |||
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]Servadi esas la precipua ekonomial agado dil stato, e reprezentis 46.1% de lua TNP en 2004. L'agrokultivo (nome soyo, maizo, kotono, rizo e sukrokano) e l'edukado di bovaro reprezentis 31.2% de TNP, dum ke l'industrio reprezentis la cetera 22.7%.
La granda biodiverseso dil stato stimulas ekologiala turismo en la regiono Pantanal ed en l'urbi Bonito, Jardim e Bodoquena.
Transporto
[redaktar | redaktar fonto]
La precipua chosei del stato esas la federala choseo BR-163, qua ligas la stato a Paraná e Santa Catarina sude, ed a Mato Grosso e Pará norde, la choseo BR-267, qua ligas Porto Murtinho a la stati Sao Paulo e Minas Gerais, tra Presidente Prudente, Ribeirão Preto, Poços de Caldas e Juiz de Fora, la choseo BR-060, qua ligas Bela Vista a Brasília, tra Goiânia, e la choseo BR-262, qua ligas Corumbá a Vitória. Segun statistiki de 2015, la stato havis entote 62.590,7 kilometri di chosei, di qui nur 7.962,7 km esas asfaltata.[5]
La ferovoyo Novoeste S.A., antee nomizita Noroeste do Brasil, ligas Corumbá e Ponta Porã a Campo Grande e, de ibe, a Bauru, en la stato Sao Paulo. La ferovoyo Ferronorte ligas l'urbi Alto Taquari, en Mato Grosso, a Rubineia, en Sao Paulo, tra la nordo di Mato Grosso do Sul. La du ferovoyi uzesas nur por transporto di vari, nome soyo.
La fluviala navigado tra la fluvio Paraná uzesas por transportar soyo ed alkoholo, kontre ke la fluviala navigado tra la fluvio Paraguay uzesas por transportar ligno, sukro, minerali di fero e mangano, cemento, produkturi de petrolo e bovaro. La stato anke havas 7 aeroportui, di qui 3 internaciona, en Campo Grande, Corumbá e Ponta Porã.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ História de Mato Grosso do Sul. Loko di publikigo: Campo Grande. Dato di publikigo: 2011. Pagino/pagini: 415. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Tabela 3175: Habitanti residente, por cor ou raça, segundo a situação do domicílio, o sexo e a idade - Nomo di la publikigo: sidra.ibge.gov.br. URL vidita ye 24ma di decembro 2022. Idiomo: Portugalana.
- ↑ ftp://ftp.ibge.gov.br/Estimativas_de_Populacao/Estimativas_2015/estimativa_dou_2015.pdf
- ↑ Malha rodoviária pavimentada de MS cresce 50% em período de dez anos - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 31ma di mayo 2016. URL vidita ye 1ma di januaro 2019. Idiomo: Portugalana.
