Usa: Diferi inter la revizi
mNula rezumo di redakto |
|||
| Lineo 100: | Lineo 100: | ||
{{Link FA|vi}} |
{{Link FA|vi}} |
||
{{Link FA|zh}} |
{{Link FA|zh}} |
||
[[ce:Ӏамерикан ХӀоьттина Мехкаш]] |
|||
[[frr:Feriind Stoote foon Ameerikaa]] |
|||
[[ie:Unit States de America]] |
|||
[[li:Vereinegde State van Amerika]] |
|||
[[pag:United States]] |
|||
Versiono ye 18:54, 16 apr. 2013
| Usa | ||
| United States of America | ||
|
| |
| Standardo di Usa | Blazono di Usa | |
| Nacionala himno: | ||
| Star Spangled Banner | ||
.svg)
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Washington, DC | |
| Precipua urbo: | New York | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Ne havas. Angliana esas de facto. Hispaniana anke esas importanta en sudo di lando. | |
| Tipo: | Republiko | |
| · prezidanto: | Barack Obama | |
Surfaco: (3ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 9 826 675 km² | |
| · Aquo: | 6,76 % | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dolaro di Usa | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | US
| |
USA
| ||
840
| ||
| Reto-domeno: | .us*, .mil*, .gov* | |
| Precipua religio: | kristanismo, 84,7% | |
Unionita Stati di Amerika, abreviata Usa, jacas en nord-Amerika. Lua vicina landi esas:
En esto jacas Atlantiko ed en westo jacas Pacifiko. Alaska, qua esas usana stato, jacas nord-westo de Kanada. Havayi, jacas en meza norda Pacifiko.
Bazala fakti pri Usa:
Historio
| Precipua artiklo: Historio di Usa |
L'unesma habitanti di Usa esis indijeni, qua posible arivis de Azia de 12 000 til 40 000 yari ante nun[2]. Kelka tribui, kom la Misisipiana kulturo, developis avancita agrokultivo e socii kun bona organizuri.
L'unesma Europana qua arivis en Usana kontinentala teritorio esis Juan Ponce de León, qua desembarkis en nuna Florida ye 2 di aprilo 1513. Hispaniani balde establisis altra kolonii en nuna sud-westo di Usa. Franciana komercisti di furi establisis avanposteni en la regiono di Granda Lagi en la regiono konocita kom "Nova Francia", de nuna Kanada til nuna Louisiana. L'unesma Britaniani arivis en nuna stato di Virginia ye 1607.
Britaniani fondis 13 kolonii en esto di nuna Usa. Cirkum 1634 preske 10 000 puritani livis en la regiono konocata kom New England ("Nova Anglia"), formita da nuna stati di Maine, Nova-Hampshire, Vermont, Massachusetts, Rhode Island, e Connecticut. Ye 1614 Nederlandani fondis Niew Amsterdam en nuna insulo di Manhattan. Nederlandana kolonio esis okupita da Britaniani ye 1674, e la kolonio esis rinomizita kom New York.
Malgre li pagis imposti por Anglia, kolonigiisti ne havis reprezenteri en Britana Parlamento. Tota la Britaniana kolonii havis lokala guvernerii kun elekti, qua kreis en lokala populi un sentimento di auto-guverno. Cirkum 1770, la populo di kolonii esis preske 1/3 di totala populo di Anglia, ma la kolonii ne havis reprezento en Britaniana parlamento.
Tensioni inter Britaniana guvernio e la kolonii kresis dum 18ma yarcento. Ye 1775 komencis Usa nedependanto-milito: la kolonii revoltis kontre Britaniana dominio ed imposti. Ye 4 di julio 1776, la 13 kolonii deklaris nedependeso de Unionita Rejio e formis Unionita Stati di Amerika. La nova lando spricis kom republiko. George Washington divenis lua unesma prezidanto. Unionita Rejio agnoskis Usana nedependeso ye 1783.
De 1846 til 1848 Usa militis kontre Mexikia en Mexikiana-Usana milito. Milito finis ye 2 di februaro 1848 kun la signato di Traktado di Guadalupe Hidalgo en ke Mexikia cedis teritorii di nuna Kalifornia, Nevada, Utah, e parti di nuna Arizona e Nova-Mexikia, ed abandonis reklamaci pri Texas.
Ye 1861 komencis Usan interna milito inter 13 sudala stati qua mantenis sklaveso kontre nordala omne abolisismani e kin frontala sklavisto stati. Milito lastis kun vinko di abolisismani ye 1865. Du yari pos, ye 1867, Usa kompris Alaska de Rusian imperio.
Kande Unesma mondomilito komencis ye 1914 Usa sejornis neutra, ma ye 1917 lando unionis kun Unionita Povi por kombatar Centrala Povi (Germanian imperio, Austria-Hungaria, Otoman imperio e la rejio di Bulgaria). Pos la milito, Usa divenis la precipua ekonomiala povo dil mondo, ed adoptis unilatera politiki di eskarteso. Ye 1920 mulieri recevis la yuro por votar. Usana prospero duris til 1929 kande l'ekonomio krulis en tota la mondo e, kom rezulto okuris ekonomiala depreso qua lastis dum 1930a yari.
Usa atempits sejornar neutra en Duesma mondomilito, ma pos Japoniana atako en Pearl Harbor, lando eniris en la guero alonge Unionita Rejio ed altra landi kontre l'Axo (nacional-socialista Germania, Italia e Japonia). En 1945 pos vinkar l'Axo, Usa divenis superpovo, ma havis Sovietia kom lua ideologiala rivalo. Usa intervenis en Korea-milito kontre Nord-Korea ed en Vietnam-milito kontre Nord-Vietnam, landi suportita da Sovietia e da Populala Republiko di Chinia.
La interveno en Vietnam - ke kreis grand antipatio en la populo -, la "sexuala revoluciono" dum 1960a yari e la lukti por civila yuri di nigra populo esis l'origino por la movado konocita kom kontrakulturo. Pos intensa protesti en stradi, universitati ed altra loki en omna parto di lando, Usa gradoze retretis lia trupi de Vietnam, til 1973. Ye 9 di agosto 1974 Richard Nixon renoncis pos Watergate skandalo.
Politiko
USA esas prezidantala republiko. Lua nuna prezidanto esas Barack Obama. La Parlamento havas 2 chambri: Chambro di Deputati (Chamber of Deputies) e Senato (2 deputati per stato mem la maxim mikra od importanta).
| Precipua artiklo: listo di prezidanti di Usa |
| Precipua artiklo: Listo di Influanta Usani |
Du granda partisi (demokrati kun simbolo asno e republikani kun simbolo elefanto) kontrolas la politiko.
Geografio
| Precipua artiklo: Stati di Usa |
USA esas 3ma lando en totala populo-quanto, ed 3ma en totala en totala surfaco. Ol konsistas ek 50 stati. Lua chefurbo esas Washington, DC.
| Stati di Usa |
|---|
|
Alabama • Alaska • Arizona • Arkansas • Connecticut • Delaware • Florida • Georgia • Havayi • Idaho • Illinois • Indiana • Iowa • Kalifornia • Kansas • Kentucky • Kolorado • Louisiana • Maine • Maryland • Massachusetts • Michigan • Minnesota • Mississippi • Missouri • Montana • Nebraska • Nevada • Nordal Karolina • Nordal Dakota • Nova-Hampshire • Nova-Jersey • Nova-Mexikia • Nova-York • Ohio • Oklahoma • Oregon • Pensilvania • Rhode Island • Sudal Karolina • Sudal Dakota • Tennessee • Texas • Utah • Vermont • Virginia • Washington • Westal Virginia • Wisconsin • Wyoming |
Ekonomio
| Precipua artiklo: Ekonomio di Usa |
Usana ekonomio esas la maxim granda di mondo. Usana kuntara landala produkto ye 2007 esis quaze 14 bilioni di dolari.
Demografio
L'Usana Kontado-Ministerio kalkulis la totala habitantaro di Usa kom 310 730 000 lojanti en novembro 2010[3] inkluze 11.2 milioni di nelegala enmigranti[4]. Usa havas la triesma maxim granda populo dil mondo, pos Populala Republiko di Chinia ed India, ed esas l'unika industriizita lando dil mondo en ke on expektas grand augmento di populo. On naskas 13.82 pueri por 1000 lojanti e lua populo kreskas 0.98% omnayare, nombro 30% min ke l'averajo di naski por milo en la mondo.
En 2009 1.1 milioni di enmigranti recevis Usana civitaneso. Por du yardeki la majoritato dil enmigranti en Usa originis de Mexikia, e pos 1998 Mexikia, Populala Republiko di Chinia, India e Filipini esas la precipua origino di Usan enmigranti.
La maxim granda urbo en totalo di lojanti esas New York. Altra granda urbi: Los Angeles, Chicago, Houston. Washington, DC esas la 27ma granda urbo di lando.
Kulturo
La komuna kulturo de la majoritato di Usani esas Westala kulturo, kun origino en anciena Europana tradicioni, kun multa altra influi, kom de la kulturo di Afrikana sklavi[5]. Altra enmigranti, specale de Azia e de Latinal Amerika kompletigis kulturala mixuro, qua esas deskriptata kom un "kulturala kruzelo" o "kulturala saladuyo" en ke enmigranti e lia decendenti konservas distingiva kulturala karakteri[5].
Lingui
Angla (amerikan Angla) esas fakte la nacionala linguo. Quankam ne havas oficala linguo al federala nivelo, kelka legi - tale Usana civitanigo bezoni - uniformigas Angla. Ye 2010, proxim 230 milioni, o 80% di habitantaro evanta kin yari o plu olda, parolas nur Angla en hemo. Hispana, parolanta da 12% di habitantaro en hemo, esas la duesma plu komuna linguo ed la maxim docanta duesma linguo. Kelka Amerikani rekomandas facar Angla l'oficala linguo di lando, tale esas en adminime duadek ed ok stati. Amba Havaya ed Angla esas oficala lingui en Havayi per statala lego. Quankam nek havas oficala linguo, Nova-Mexikia havas legi pri l'uzado di amba Angla e Hispana, tale Louisiana facas por Angla e Franca. Altra stati, tale Kalifornia, yurizas la publikigo di hispana versioni di certa dokumenti inkluzanta kortala formi. Multa resortisi kun granda nombro di ne Angla parolanti produktas guvernerio materii, specale voto informo, en la maxim komuna parolanta lingui en tale resortisi. Multa insulala teritorii grantas ofical agnosko a lua indijena lingui, alonge kun Angla: Samoan e Chamorro esas agnoskita da Usana Samoa e Guam, rispektive; Karolinian e Chamorro esas agnoskita da Norda Mariani; Hispana esas oficala linguo di Portuo Riko ed esas plu larje parolanta ke Angla hike.
Referi
- ↑ Annual Estimantion of the Resident Population of The United States, Regions, States, and Puerto Rico
- ↑ Peopling of Americas Smithsonian Institution, National Museum of Natural History. junio 2004
- ↑ Oficina Nacional del Censo (2010). U.S. POPClock Projection (en Angliana). Census.gov.
- ↑ Camarota, Steven A., and Karen Jensenius (July 2008). Homeward Bound: Recent Immigration Enforcement and the Decline in the Illegal Alien Population. Center for Immigration Studies.
- ↑ 5,0 5,1 Adams, J. Q., and Pearlie Strother-Adams (2001). Dealing with Diversity Chicago: Kendall/Hunt.
Shablono:Link FA Shablono:Link FA Shablono:Link FA Shablono:Link FA Shablono:Link FA Shablono:Link FA