Usa: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo

← Plu anciena versiono Plu recenta versiono →

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita

Lineo-formo

Versiono ye 08:02, 8 jul. 2021

{{Landi | Me = Usa | Flag = Flag of the United States | Blazon = US-GreatSeal-Obverse.svg | Imajo_mapo = United State’s.stg | Habitanti_chefurbo = 599 657^[1] (2021)

Historio

Precipua artiklo: History of

Politiko

Usa esas prezidantala republiko e la maxim anciena federuro de la mondo. La federala guverno dividesas en tri branchi:

L'exekutiva povo konsistas ek la prezidanteso. La prezidanto esas ambe chefo di stato, chefo di guvernerio, e supra komandanto dil armei. La nuna prezidanto esas Donald Trump.
La legifala povo konsistas ek la Nacionala Kongreso, qua havas 2 chambri. La Chambro di Deputati (Chamber of Deputies) havas 435 membri, qui elektesas sive per singla votado, sive per du votadi, segun singla konstituco de singla stato. La Senato havas (2 deputati per stato mem la maxim mikra od importanta).

Du granda partisi (demokrati, kun simbolo asno, e republikani, kun simbolo elefanto) kontrolas la politiko.

Precipua artiklo: Listo pri prezidanti di Usa

Precipua artiklo: Listo di Influanta Usani

Geografio

Precipua artiklo: Stati di Usa

USA esas 3ma maxim populizita lando del mondo e la 3ma maxim vasta. Ol konsistas ek 50 stati. Lua chefurbo esas Washington, DC.

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di Usa

Usana ekonomio esas la maxim granda del mondo. Usana Totala nacionala produkturo en 2007 esis preske 14 bilion dolari.

Demografio

L'Usana Kontado-Ministerio kalkulis la tota habitantaro di Usa kom 310 730 000 habitanti en novembro 2010^[2] inkluzite 11.2 milioni di nelegala enmigranti.^[3] Usa havas la triesma maxim granda habitantaro del mondo, dop Popul-Republiko Chinia ed India, ed esas l'unika industriizita lando del mondo en qua expektesas granda kresko di lua habitantaro. Naskas 13,82 pueri po 1000 habitanti e lua habitantaro kreskas mezavalore 0,98% omnayare.

En 2009 1.1 milion enmigranti recevis Usana civitaneso. Por du yardeki la majoritato dil enmigranti en Usa originis de Mexikia, e pos 1998 Mexikia, Popul-Republiko Chinia, India, e Filipini esas la precipua origino di Usan enmigranti.

La maxim granda urbo en totalo di habitanti esas New York. Altra granda urbi: Los Angeles, Chicago, e Houston. Washington, DC esas la 27ma granda urbo di lando.

Kulturo

La komuna kulturo de la majoritato dil Usani esas Westala kulturo, kun origino en anciena Europana tradicioni, kun diversa influi, exemple de la kulturo di Afrikana sklavi^[4]. Altra enmigranti, specale de Azia e de Latin-Amerika kompletigis kulturala mixuro, qua deskriptesas quale "kulturala kruzelo" o "kulturala saladuyo" en ke enmigranti e lia decendenti konservas distingiva kulturala karakteri.^[4]

Lingui

Angla (Usana Angla) esas fakte la nacionala linguo. Quankam ne havas oficala linguo al federala nivelo, kelka legi - tale Usana civitanigo bezoni - uniformigas Angla. En 2010 cirkume 230 milioni, o 80% de lora habitantaro evante kin yari o pluse, parolis nur l'Angla en lia hemi. Hispana, parolanta da 12% de la habitantaro en hemo, esas la duesma maxim parolata linguo ed la duesma linguo maxim docata. Kelka Usani deziras facar Angla l'oficala linguo di la lando, tale esas en adminime duadek ed ok stati. Ambe la Havayiana ed l'Angla esas l'oficala lingui di Havayi segun statala lego. Quankam nek havas oficala linguo, Nova-Mexikia havas legi pri l'uzado di amba Angla e Hispana, tale Louisiana facas por Angla e Franca. Altra stati, tale Kalifornia, yurizas la publikigo di hispana versioni di certa dokumenti inkluzite kortala formi. Multa resortisi kun granda nombro di ne Angla parolanti produktas guvernerio materii, specale voto informo, en la maxim komuna parolanta lingui en tale resortisi. Multa insulala teritorii grantas ofical agnosko a lua indijena lingui, alonge l'Angla: Samoana e Chamorro agnoskesas en Usana Samoa e Guam, rispektive; Karolinian e Chamorro agnoskesas da Norda Mariani; Hispana esas oficala linguo en Porto-Riko ed esas plu larje parolata kam l'Angla ibe.

Referi

Commons

Commons havas kontenajo relatante a:

Usa

↑ Annual Estimantion of the Resident Population of The United States, Regions, States, and Puerto Rico
↑ Oficina Nacional del Censo (2017). U.S. POPClock Projection (en Angla). Census.gov.
↑ Camarota, Steven A., and Karen Jensenius (July 2008). Homeward Bound: Recent Immigration Enforcement and the Decline in the Illegal Alien Population. Center for Immigration Studies.
↑ ^4,0 ^4,1 Adams, J. Q., and Pearlie Strother-Adams (2001). Dealing with Diversity Chicago: Kendall/Hunt.

Stati di Usa

Alabama • Alaska • Arizona • Arkansas • Connecticut • Delaware • Florida • Georgia • Havayi • Idaho • Illinois • Indiana • Iowa • Kalifornia • Kansas • Kentucky • Kolorado • Louisiana • Maine • Maryland • Massachusetts • Michigan • Minnesota • Mississippi • Missouri • Montana • Nebraska • Nevada • Nordal Karolina • Nordal Dakota • Nova-Hampshire • Nova-Jersey • Nova-Mexikia • Nova-York • Ohio • Oklahoma • Oregon • Pensilvania • Rhode Island • Sudal Karolina • Sudal Dakota • Tennessee • Texas • Utah • Vermont • Virginia • Washington • Westal Virginia • Wisconsin • Wyoming

[1] Annual Estimantion of the Resident Population of The United States, Regions, States, and Puerto Rico

[2] Oficina Nacional del Censo (2017). U.S. POPClock Projection (en Angla). Census.gov.

[3] Camarota, Steven A., and Karen Jensenius (July 2008). Homeward Bound: Recent Immigration Enforcement and the Decline in the Illegal Alien Population. Center for Immigration Studies.

[Adams-4] 4,0 ^4,1 Adams, J. Q., and Pearlie Strother-Adams (2001). Dealing with Diversity Chicago: Kendall/Hunt.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Lineo 7: / Lineo 7: @@
 ===Historio===
-{{PA|Historio di Usa}}
+{{PA|History of}}
-L'unesma habitanti di Usa esis indijeni, qui posible arivis de [[Azia]] inter {{formatnum:12000}} e {{formatnum:40000}} yari ante nun.<ref>{{cite web| title=Peopling of Americas|publisher=''National Museum of Natural History, Smithsonian Institution''|date=junio 2004|url=http://web.archive.org/web/20071128083459/http://anthropology.si.edu/HumanOrigins/faq/americas.htm}}</ref> Kelka tribui, exemple la kulturo Misisipiana, developis avancata [[agrokultivo]] e socii bone organizita.
-L'unesma [[Europa]]no qua arivis en Usana kontinentala teritorio esis [[Juan Ponce de León]], qua desembarkis en la nuna [[Florida]] ye la [[2ma di aprilo]] [[1513]]. Hispani balde establisis altra kolonii en la nuna sud-westo di Usa. [[Francia|Franca]] furo-komercisti establisis avanposteni en la regiono konocita kom "Nova Francia", qua iris de la regiono di [[Granda Lagi]] en la nuna [[Kanada]] til la nuna [[Louisiana]].
-[[Arkivo:MayflowerHarbor.jpg|thumb|320px|left|Navo ''Mayflower'', qua transportis l'unesma koloniigisti ad Usa]]
-L'unesma [[Britania]]ni, de religio [[Puritanismo|puritana]], arivis en la nuna stato [[Virginia]] en [[1607]]. Li fondis la sucesoza kolonii Jamestown e [[Plymouth (kolonio)|Plymouth]]. Cirkum 1634, preske {{formatnum:10000}} [[puritano|puritani]] habitis la regiono konocata kom New England ("Nova Anglia"), qua divenis la nuna stati [[Maine]], [[Nova-Hampshire]], [[Vermont]], [[Massachusetts]], [[Rhode Island]], e [[Connecticut]]. Samatempe, de 1610 til la nedependesko Usana, Anglia sendis cirkume {{formatnum:50000}} karcerani a la kolonii.
-En [[1614]] [[Nederlando|Nederlandani]] fondis ''Niew Amsterdam'' en la nuna insulo [[Manhattan]]. Ol esis la chef-urbo di la kolonio [[Nova-Nederlando]]. Nederlandana kolonio okupesis dal Britaniani en [[1674]], e rinomizesis [[New York]]. Pos la divido di la kolonio Karolina en [[Nordal Karolina]] e [[Sudal Karolina]] en 1729 e la koloniigo di [[Georgia]] en 1732, la kolonii Britaniana divenis 13, qui pose divenis Usa.
-Malgre la koloniigisti pagis [[Imposto|imposti]] por [[Anglia]], li ne havis reprezenteri en Britaniana Parlamento. La kolonii havis lokale elektita guberniestri, e to kreis sentimento di autonomeso en la habitantaro. Cirkum la yaro 1770, la habitantaro di la kolonii esis preske 1/3 de tota habitantaro de [[Anglia]], tamen li ne havis reprezentanti en Britaniana parlamento.
-Tensi inter Britaniana guvernerio e la kolonii kresis dum la [[18ma yarcento]]. En [[1775]] komencis [[Usa nedependesko-milito]]: La kolonii revoltis kontre Britaniana dominaco ed [[Imposto|imposti]]. Ye la [[4ma di julio]] [[1776]], la 13 kolonii deklaris nedependesko del [[Unionita Rejio]] e formacis l'Unionita Stati di Amerika. La nova lando naskis kom [[republiko]], e [[George Washington]] divenis lua unesma prezidanto. Unionita Rejio agnoskis Usana nedependesko erste en [[1783]].
-De [[1846]] til [[1848]] Usa militis kontre [[Mexikia]] en [[Mexikia-Usana milito]]. La milito finis ye la [[2ma di februaro]] [[1848]] kun la signato dil [[Traktato di Guadalupe-Hidalgo]] en qua Mexikia cedis la nuna [[Kalifornia]], [[Nevada]], [[Utah]], e parti di la nuna [[Arizona]] e [[Nova-Mexikia]], ed abandonis reklamaci pri [[Texas]].
-En [[1861]] komencis [[Usana interna milito]] inter 13 sudala stati qui suportis [[sklaveso]] e formacis la [[Kunfederuro di Usana Stati]], kontre nordala stati (la nomizita Uniono) qui abolisis la sklaveso. La milito finis en 1865 kande la sudala stati vinkesis. Du yari pose, en [[1867]], Usa kompris [[Alaska]] de [[Rusa imperio]].
-{{revizo}}
-Kande l'[[Unesma mondomilito]] komencis en [[1914]] Usa restis neutra, ma en [[1917]] la lando federis kun [[Unionita Rejio]] e [[Francia]] por kombatar la surnomizita Centrala Povi ([[Germana imperio]], [[Austria-Hungaria]], [[Otoman imperio]] e la [[rejio di Bulgaria]]). Pos la milito, Usa divenis la precipua ekonomiala povo del mondo, ed adoptis unilatera politiki di eskarteso. En [[1920]] la [[Muliero|mulieri]] darfis votar. Usana prospero duris til [[1929]] kande l'ekonomio krulis en omna mondo e, kom rezulto eventis [[ekonomiala krizo di 1929|ekonomiala krizo]] qua duris dum la [[yari 1930ma]].
-Usa probis restar neutra dum la [[Duesma mondomilito]], ma pos [[Japonia]]n atako kontre [[Pearl Harbor]], la lando eniris en la milito alonge [[Unionita Rejio]] ed altra landi kontre l'Axo ([[nacional-socialista Germania]], [[Italia]], e [[Japonia]]). En [[1945]] pos vinkar l'Axo, Usa divenis superpovo, ma havis [[Sovietia]] kom lua ideologiala rivalo. Usa intervenis en la [[milito di Korea]] kontre [[Nord-Korea]] ed en la [[milito di Vietnam]] kontre [[Nord-Vietnam]], landi suportita da Sovietia e da la [[Popul-Republiko Chinia]].
-La interveno en Vietnam - qua kreis grand antipatio en la habitantaro -, la "sexuala revoluciono" dum la [[yari 1960ma]] e la lukti pri civila yuri por la negra habitantaro esis l'origino por la movado konocita kom [[kontrekulturo]]. Pos intensa protesti en stradi, universitati ed altra loki en omna parto di la lando, Usana trupi gradope foriris Vietnam, til 1973. Ye la [[9ma di agosto]] [[1974]] [[Richard Nixon]] renuncis pos la [[skandalo di Watergate]].
 ===Politiko===