Jump to content

Mozambique

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia

Nagsasabtan: 18°15′S 35°00′E / 18.250°S 35.000°E / -18.250; 35.000

Republika ti Mozambique
Wagayway ti Mozambique
Wagayway
Kayarigan ti Mozambique
Kayarigan
Nailian a kanta: Pátria Amada  (Portuges)
"Patpatgen a Daga"
Kapitolio
ken kadakkelan a siudad
Maputo
25°57′S 32°35′E / 25.950°S 32.583°E / -25.950; 32.583
Opisial a sasaoPortuges
Dagiti mabigbig a nailian a pagsasao
Relihion
(2019)[1]
  • 57.6% Kristianidad
  • 18.3% Islam
  • 13.4% Awan relihion
  • 9.6% Dagiti tradisional ap ammati
  • 1.1% Dadduma
Nagan dagiti umiliMozambikano
GobiernoUnitario a dominante-partido a semi-presidensial a batay-linteg a republika[2][3][4]
• Presidente
Filipe Nyusi
• Kangrunaan a Ministro
Carlos Agostinho do Rosário
LehislaturaAsemblia ti Republika
Napundar
• Wayawaya manipud iti Portugal
25 Hunio 1975
• Naawat iti Nagkaykaysa a Pagpagilian
16 Septiembre 1975
1977–1992
21 Disiembre 2004
Kalawa
• Dagup
801,590 km2 (309,500 sq mi) (Maika-35)
• Danum (%)
2.2
Populasion
• Karkulo idi 2020
30,066,648 [5] (Maika-48)
• Senso idi 2017
27,909,798
• Densidad
28.7/km2 (74.3/sq mi) (Maika-178)
GDP (PPP)Karkulo idi 2019
• Dagup
$41.473 bilion
• Tunggal maysa a tao
$1,331[6]
GDP (nominal)Karkulo idi 2019
• Dagup
$15.372 bilion
• Tunggal maysa a tao
$493[6]
Gini (2008)negatibo nga idadakkel 45.7[7]
kalalainganna
HDI (2018)increase 0.456[8]
ababa · 181st
KuartaMetical (MZN)
Sona ti orasUTC+2 (CAT)
Pagmanehuankanigid
Kodigo ti panagtawag+258
Kodigo ti ISO 3166MZ
TLD ti internet.mz
Website
www.portaldogoverno.gov.mz
  1. Makhuwa, Tsonga, Lomwe, Sena ken dadduma pay.
Dagiti karkulo iti daytoy a pagilian ket nalwag a manginayon dagiti apekto ti nakaro nga ipupusay gapu ti AIDS; daytoy ket mabalin a pagresultaan ti nabibiit a panagbiag, nakarkaro nga ipupusar ti maladaga ken dagiti gatad ti ipupusay, basbasit a opulasion ken dagiti gatad ti iya-adu, ken dagiti panagbaliw ti pannakaiwaras babaen ti tawen ken sekso ngem ti mabalin a manamnama.

Ti Mozambique, opisial a ti Republika ti Mozambique (Portuges: Moçambique wenno República de Moçambique, Panangibalikas a Portuges: [ʁɛˈpuβlikɐ ðɨ musɐ̃ˈbikɨ]; Chichewa: Mozambiki; Swahili: Msumbiji; Tsonga: Muzambhiki), ket ti maysa a pagilian a mabirukan iti Abagatan akindaya nga Aprika a beddengan babaen ti Taaw Indiano iti daya, Tanzania iti amianan, Malawi ken Zambia iti amianan a laud, Zimbabwe iti laud, ken Eswatini (Swaziland) ken Abagatan nga Aprika iti abagatan a laud. Ti naturay nga estado ket naisina manipud iti Comoros, Mayotte ken Madagascar babaen ti Kanal Mozambique iti daya. Ti kapitolio ken kadakkelan a siudad ti Mozambique ken ti Maputo (ammo pay a kas Lourenço Marques manipud idi 1876 aginggana idi 1976).

Idi baetan ti umuna ken maikalima a siglo AD, napnapan dagiti tattao nga agsasao iti Bantu iti agdama nga aldaw a Mozambique manipud iti ad-adayo nga amianan ken laud. Mabirukan ti akin-amianan a Mozambique iti kaunegan dagiti pagtagilakuan nga angin ti nepnep iti Taaw Indiano. Idi baetan ti maika-7 ken maika-11 a siglo, naparang-ay idiay iti serye dagiti ili ti puerto ti Swahili, a nagkontribusion iti panagrang-ay iti maysa a naisangayan a kultura ti Swahili ken pagsasao. Idi naladaw a mediebal a paset ti panawen, dagitoy a tallo nga ili ket kankanayon a papanan dagiti agtagtagilako manipud iti Somalia, Etiopia, Ehipto, Arabia, Persia, ken India.[9]

Ti panaglayag ni Vasco da Gama idi 1498 ket nagmarka ti isasangpet dagiti Portuges, a nangirugi iti maysa a nagin-inut a proseso ti kolonisasion ken panagtaeng idi 1505. Kalpasan dagiti sumurok nga uppat a siglo a turay ti Portuges, nakagun-od ti wayawaya ti Mozambique idi 1975, kalpasan dayta, nabiit a nagbalin a ti Republika ti Tattao ti Mozambique. Kalpasan laeng iti dua tawen a wayawaya, naiyulog ti pagilian iti maysa a nakaro a sibil a gubat a nagpaut manipud idi 1977 aginggana idi 1992. Idi 1994, nagtengngel ti Mozambique iti maysa nga adu ti partidona a panagbubutoss, ken manipud idin daytoy ket relatibo metten a natalinaay a presidensial a republika, ngem makasangsango pay met laeng iti maysa nga ababa ti intensidad nga insurhensia.[10]

Naparaburan ti Mozambique kadagiti nabaknang ken adu a masna a rekurso. Ti ekonomia ti pagilian ket kaaduan a naibatay iti agrikultura, ngem dumakdakkel metten ti industria, kangrunaan dagiti makan ken mainum, panagpataud dagiti kemikal ken dagiti panagpataud iti aluminio ken petroleo. Dumakdakkel pay ti sektor ti turismo. Ti Abagatan nga Aprika ti kangrunaan a kadua Mozambique iti panagtagilako ken taudan dagiti gangganaet a pagpuonan, bayat a ti Belhika, Brasil, Portugal ken Espania ket isu pay dagitoy ti kangrunaan a kaduana iti ekonomia. Manipud idi 2001, ti tinawen nga agpakatengnga a nga idadakkel ti GDP ti Mozambique ket maysa kadagiti kangatuan iti lubong. Nupay kasta, maysa pay laeng kadagiti kapanglawan a pagilian ken ti saan unay nga agdur-duras a pagilian iti lubong,[11] a nababa nairanggo iti GDP tunggal maysa a tao, panagrang-ay ti nagtagitaon, dagiti panagrukod ti inekualidad ken ti kalalainganna a kapaut iti biag.[12]

Ti opisial a pagsasao ti Mozambique ket Portuges, a kaaduan a naisasao a kas maikadua a pagsasao babaen ti agarup a kagudua ti populasion. Dagiti kadawyan a patneng a pagsaso ket mairaman ti Makhuwa, Sena, ken Swahili. Ti populasion ti pagilian ket agarup a 29 riwriw ken kaaduan a buklen dagiti tattao a Bantu. Ti kaaduan a relihion ti Mozambique ket Kristianidad, ken adu metdagiti minoridad nga agraraem iti Islam ken dagiti tradisional a pammati ti Aprika . Ti Mozambique ke kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, ti Kappon ti Aprika, ti Mankomunidad ti Pagpagilian, ti Gunglo ti Islamiko a Pagtitinnulongan, ti Komunidad ti Pagpagilian ti Pagsasao a Portuges, ti Di Nailinia a Tignay, ti Komunidad ti Panagrang-ay ti Akin-abagatan nga Aprika, ken ti maysa nga agpalpaliiw iti La Francophonie.

Etimolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Nanaganan ti pagilian iti Moçambique babaen dagiti Portuges manipud iti Isla ti Mozambique, a naala manipud iti Mussa Bin Bique wenno Musa Al Big wenno Mossa Al Bique wenno Mussa Ben Mbiki wenno Mussa Ibn Malik, ti maysa nga agtagtagilako nga Arabo a Arab nga immuna a nangbisita iti isla ken kanungpalan a nagtaeng idiay.[13] Ti isla nga ili ket kapitolio idi ti kolonia ti Portugal aginggana idi 1898, idi naiyalis iti abagatan iti Lourenço Marques (itan ket ti Maputo).

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Mozambique".
  2. ^ Neto, Octávio Amorim; Lobo, Marina Costa (2010). "Between Constitutional Diffusion and Local Politics: Semi-Presidentialism in Portuguese-Speaking Countries" (iti Ingles). SSRN 1644026.
  3. ^ Shugart, Matthew Søberg (September 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns" (PDF). Graduate School of International Relations and Pacific Studies (iti Ingles). United States: University of California San Diego. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 19 Agosto 2008. Naala idi 20 Agosto 2016.
  4. ^ Shugart, Matthew Søberg (Disiembre 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns". French Politics (iti Ingles). 3 (3): 323–351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087. S2CID 73642272. Of the contemporary cases, only four provide the assembly majority an unrestricted right to vote no confidence, and of these, only two allow the president unrestricted authority to appoint the prime minister. These two, Mozambique and Namibia, as well as the Weimar Republic, thus resemble most closely the structure of authority depicted in the right panel of Figure 3, whereby the dual accountability of the cabinet to both the president and the assembly is maximized.
  5. ^ "Projecções da População — Instituto Nacional de Estatistica". www.ine.gov.mz. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 7 Marcso 2020. Naala idi 2020-04-18.
  6. ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 9 Disiembre 2019. Naala idi 8 Abril 2020.
  7. ^ "Gini Index" (iti Ingles). World Bank. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 8 Disiembre 2015. Naala idi 2 Marso 2011.
  8. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) (iti Ingles). United Nations Development Programme. 15 Disiembre 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Naiyarkibo (PDF) manipud iti kasisigud idi 15 Disiembre 2020. Naala idi 16 December 2020.
  9. ^ Newitt, M.D.D. "A Short History of Mozambique." Oxford University Press, 2017
  10. ^ Schenoni, Natália Bueno. "Provincial Autonomy: The Territorial Dimension of Peace in Mozambique". GIGA Focus.
  11. ^ Investing in rural people in Mozambique Naiyarkibo 27 Abril 2015 iti Wayback Machine. ifad.org
  12. ^ "Mozambique". Naiyarkibo 4 Pebrero 2021 iti Wayback Machine The World Factbook. Naala idi 22 Mayo 2007.
  13. ^ History. ilhademo.net

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Mozambique iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Mozambique manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Mozambique&oldid=401916"