Զոհաբերություն

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Զոհաբերություն (այլ կիրառումներ)

Այծի զոհաբերության արարողություն (պատկերազարդում)

Զոհաբերություն, կուռքերին, աստվածներին, ոգիներին, սրբերին ընծա, զոհ մատուցելը և դրա արարողությունը, աստծուց և այլ գերբնական ուժերից ողորմածություն հայցելու, նրանց նվիրվածություն ու երախտագիտություն արտահայտելու ձև։

Մարդկանց կրոնական պատկերացումների և սոցիալ–տնտեսական պայմանների էվոլյուցիային զուգընթաց զոհաբերության դրսևորումները փոփոխվել են։ Հայտնի են այլ զոհաբերության բազմապիսի ձևեր, հասարակ, անարյուն (ուտելուց ու խմելուց առաջ աստվածների, ոգիների պատվին «ցողելը» կամ «հեղելը») և արյունոտ ու վայրագ (մարդկային զոհաբերությամբ, «հեկատոմբ»՝ 100 և զինվորների զոհաբերությամբ)։ Զոհաբերությամբ ահավոր դաժան ձևերն են երեխաների զոհաբերությունը (Փյունիկիա, Կարթագեն), կրոնական ինքնազոհումը (Հնդկաստան, Ճապոնիա), ինքնաամորձատումը (Կիբելայի պաշտամունքը, Փոքր Ասիայի սկոպեցներինը ցարական Ռուսաստանում)։ Զոհաբերությունը հիմնականում կատարվել է զոհարաններում։ Հասարակական անհավասարության առաջացմամբ կրոնի սպասավորները հավատացյալներից պահանջել են ավելի առատ զոհաբերությունը, որ դրսևորվել է նաև նվիրատվությունների ու պարգևների ձևով (վաղ ժամանակներում տաճարներիը, ավելի ուշ՝ եկեղեցիների և վանքերի օգտին, պաշտելով դրանց տնտեսական հզորացմանը)։ Ժամանակակից կրոնները պահպանում են զոհաբերելու հին սովորույթը։ Զոհաբերության տարբեր տեսակներ են եղել նաև Հայաստանում։ Արձանագրություններում հիշատակվում է Ուրարտու աստվածներին տրվող կենդանական զոհերի, նրանց քանակի մասին։ Այսպես, Խալդի աստծուն զոհաբերվել է 6 ուլ, 17 ցուլ, 34 ոչխար, Թեյշեբա աստծուն՝ 6 ցուլ, 12 ոչխար, Շիվինի աստծուն՝ 4 եզ, 8 ոչխար։ Հայ հեթանոսական բոլոր աստվածներին նույնպես մատուցվել են զոհեր։ Արամազդին՝ սպիտակ կենդանիներ (ցուլ, նոխազ, ձի, ջորի), Անահիտին՝ եզներ, երինջ և այլն։ Ըստ ավանդության, Արտաշես թագավորին հուղարկավորելիս մարդիկ են ինքնազոհվել։ Զոհաբերություն նշանակությամբ գործածվել են նաև «ընծա», «ձոն», «պատարագ», «հաշտ» (այստեղից՝ «հաշտից տեղիք» արտահայտությունը հասկացությունները։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 699)։