Aachen

**Aachen**
	Aachen na karće Sewjerorynsko-Westfalskeje
	Aachen na karće Sewjerorynsko-Westfalskeje
Wopon
	Wopon
	Wopon
Zakładne daty
stat	Němska
zwjazkowy kraj	Sewjerorynsko-Westfalska
wokrjes	Aachen
wysokosć	173 metrow n.m.hł.
přestrjeń	160,85 km²
wobydlerstwo	252.769 (31. dec 2023)
hustosć zasydlenja	1571 wob. na km²
póstowe čisła	52056–52080
předwólby	(+49) 0241, 02403, 02405, 02407, 02408
awtowa značka	AC, MON
Politika a zarjadnistwo
webstrona	aachen.de
Połoženje w Sewjerorynsko-Westfalskej
	Karte
	wikidata: Aachen (Q1017)

50.776666.08361

Koordinaty: 50° 47′ S, 6° 5′ W

Aachen je wulkoměsto z něhdźe 250.000 wobydlerjemi na samym zapadźe Němskeje w Sewjerorynsko-Westfalskej. Leži na juhozapadźe zwjazkoweho kraja bjezposrědnje při hranicy Nižozemskeje a Belgiskeje a je najzapadniše wulkoměsto zwjazkoweje republiki.

Město je znate za swoje dołhe stawizny a z tym zwjazane bohate kulturne herbstwo. Aachenska katedrala je so w lěće 1978 do lisćiny swětoweho kulturneho herbstwa UNESCO zapisała. Aachen je biskopske sydło a stejišćo jedneje z najwjetšich techniskich uniwersitow Europy.

Stawizny

Stawizny města hakle ze załoženjom kraloweje pfalcy, rezidency Korle Wulkeho, we wosmym lětstotku njezapočnu. Hižo do toho běchu Romjenjo wužiwali ćopłe žórła we wokolinje, wot kotrychž bu tež mjeno sydlišća wotwodźene (łaćonsce aqua = „woda“). Korla Wulki wutwari pod swojim nanom Pippinom jako Aquis villa załoženu Aachensku kralowu rezidencu ke kejžorskej pfalcy a leži tak zakład za wuznam Aachena jako srjedźišćo Frankowskeho mócnarstwa.

Wot frankowskeho kejžora Lothara I. přez Oty I. (936) je so hač do lěta 1531 cyłkownje 30 němskich kralow w Aachenskej katedrali krónowało. Kejžor Barbarossa spožči městu w lěće 1166 – lěto po swjatoprajenju Korle Wulkeho – titul caput et sedes regni Theutonici („hłowa a sydło němskeho kralestwa“) a z tym status swobodneho mócnarstwoweho města.

W Druhej swětowej wójnje bu město ćežko wobškodźene a dnja 21. oktobra 1944 jako prěnje město w Němskej wot zwjazkarjow wobsadźene.

Mjeno města

Dla swojeho wulkeho wuznama ma město mjena we wšelakich rěčach.

rěč	mjeno	wurjekowanje
němčina	Aachen	[ˈʔaːχən]
francošćina	Aix-la-Chapelle	[ˌɛkslaʃaˈpɛl]
łaćonšćina	Aquae Granni, Aquisgranum
španišćina	Aquisgrán	[akizˈɣɾan]
limburgšćina	Aoke	[ˈɒːkə]
luxemburgšćina	Oochen	[ˈɔːxən]
nižozemšćina	Aken	[ˈaːkən]
čěšćina	Cáchy	[t͡saːxɪ]
pólšćina	Akwizgran	[aˈkfʲizɡrãn]
italšćina	Aquisgrana	akwizˈɡraːna