Yukón

Yukón

Bandeira Brasón
Lema	«sen valor»
Epónimo	Río Yukón
Localización
60°43′15″N 135°03′12″O
Estado	Canadá
Capital	Whitehorse (pt)
Escindido de	Territorios do Noroeste
Poboación
Poboación	40.232 (2021) (0,08 hab./km²)
Lingua oficial	lingua inglesa lingua francesa
Xeografía
Parte de	Norte do Canadá (pt)
Superficie	482.443 km²
Auga	1,7 %
Punto máis alto	Monte Logan (5.956 m)
Punto máis baixo	Océano Ártico (0 m)
Comparte fronteira con	Columbia Británica, sur Territorios do Noroeste, leste Alasca, oeste (1959–)
Datos históricos
Precedido por	Yukon District (en) e Distrito de Mackenzie (Canadá) (pt)
Creación	1898
Día festivo	Discovery Day (en) Civic Holiday (en) (primeiro luns de agosto) Dia da família (pt) (terceiro luns de febreiro)
Organización política
Forma de goberno	democracia parlamentaria
Órgano executivo	Government of Yukon (en)
• Premier of Yukon (en)	Sandy Silver (pt) (2016–sen valor)
Órgano lexislativo	Legislature of Yukon (en) ,
PIB nominal	3.182.000.000 $ (2020)
Identificador descritivo
Código postal	Y
Fuso horario	UTC−07:00 (→ America/Whitehorse (en) , America/Dawson (en) )
ISO 3166-2	CA-YT
Sitio web	yukon.ca

Yukón (ás veces denomínaselle Yukon Territory, «Territorio do Yukón», nalgúns documentos en inglés) é o máis occidental dos tres territorios do norte do Canadá. Sitúase ao leste do estado estadounidense de Alasca, ao oeste dos Territorios do Noroeste, e ao norte da Columbia Británica. Ten unha poboación de aproximadamente 31.000 habitantes. A súa capital é Whitehorse (23.272 habitantes).

A etimoloxía do seu nome provén dunha lingua aborixe local, o gwich'in, e quere dicir "río grande". O territorio é famoso entre outras cousas por ser o escenario da febre do ouro de Klondike, un feito histórico que ocorreu en 1897 e que foi de gran transcendencia para a rexión.

Historia

Prehistoria

Atopáronse restos humanos da que foi a poboación máis antiga e primitiva de Norteamérica, aínda que a súa datación é bastante discutida. Unha gran cantidade de ósos modificados e de trazos humanoides que foron descubertos na rexión de Old Crow, ao norte do Yukón, teñen entre 25.000 e 40.000 anos de antigüidade, segundo o estudo polo método do carbono-14. O centro e norte do Yukón non foron afectados polas glaciacións.

Unha erupción volcánica en Mount Churchill, próximo á fronteira con Alasca, cubriu de cinzas o sur do Yukón. Aquel depósito de brasas e restos de magma pode apreciarse aínda ao longo da autoestrada de Klondike. As historias das Primeiras Nacións do Yukón falan sobre a morte dos animais e peixes a consecuencia deste suceso, do mesmo xeito que outras provenientes das tribos de linguas atabasca, navajo e apache, o que levou a moitos antropólogos á conclusión de que a emigración de pobos atabascanos ao que é hoxe coñecido como o suroeste dos Estados Unidos puido ser consecuencia de dita erupción. Pouco despois, as innovacións na tecnoloxía da caza favoreceron a substitución dos lanzadardos polo arco e a frecha.

Desenvolvéronse redes extensivas de comercio e intercambio entre os tlingits da costa e as "Primeiras Nacións" do interior. Crese que os primeiros intercambiaban aceite de eulacón e outros produtos do seu contorno por cobre e peles das "Primeiras Nacións".

Século XIX

As incursións europeas no que máis tarde se coñecería como o Yukón deron comezo na primeira metade do século XIX. Os exploradores e comerciantes da Compañía da Baía de Hudson, que chegaron desde os postos comerciais do río Mackenzie, empregaron dúas rutas diferentes para penetrar no territorio, creando postos comerciais por toda a ruta. A ruta do norte nacía en Fort McPherson, Territorios do Noroeste, a beira do Mackenzie, cruzaba as montañas polos ríos Bell e Porcupine e chegaba ata o río Yukón. A do sur comezaba, en cambio, en Fort Liard (Territorios do Noroeste), e dirixíase cara ao oeste polo río Liard ata o lago Frances, seguía cara ao oeste seguindo o curso do río Liard ata o lago Frances, e logo polo río Pelly ata que este desembocaba no Yukón.

Tras fundar Fort McPherson, o explorador John Bell cruzou as montañas para chegar á cunca do Yukón en 1845, e descendeu polo río Rat (hoxe coñecido como Bell) ata a súa confluencia co Porcupine. Tras organizar o comercio de peles en Fort McPherson regresou ao Bell, e seguiu río abaixo polo Porcupine ata chegar de novo ao río Yukón, no lugar en que máis adiante se levantaría o forte do mesmo nome (Fort Yukon). Non moito tempo despois, Alexander Hunter Murray estableceu postos comerciais en Lapierre House (1846), e en Fort Yukon (1847), na confluencia dos ríos Porcupine e Yukón. Murray fixo varios debuxos das tendas de venda de pel e dos habitantes da zona, e escribiu o Journal of the Yukon, 1847-48 (Diario do Yukón), unha valiosa fonte de información acerca da cultura local dos gwich'in na época. Como o posto estaba en realidade na Alasca rusa, a Compañía da Baía de Hudson continuou a súa actividade comercial alí ata que foi expulsada tras a adquisición de Alasca polos Estados Unidos en 1869. Un novo posto comercial, Rumpert House, foi establecido augas arriba do Porcupine, pero se demostrou que se achaba tamén dentro de Alasca. Os gwich'in, especialmente baixo o liderado de Sahneuti, enfrontaron á Compañía da Baía de Hudson cos comerciantes estadounidenses da Compañía Comercial de Alasca.

Por esa mesma data, Robert Campbell, procedente de Fort Simpson, explorou boa parte do sur do Yukón e fundou Fort Frances (1842) sobre o lago homónimo na cunca do río Liard, e Fort Selkirk (1848) na confluencia dos ríos Yukón e Pelly. En 1852, Fort Selkirk foi saqueado por guerreiros tlingit da costa, que se opuxeron violentamente a esta inxerencia na súa actividade comercial. Por mor deste incidente, Fort Selkirk quedou abandonado e non se restableceu ata 1889.

Os misioneiros anglicanos e católicos seguiron o ronsel do comercio de peles, sendo digno de mención William Carpenter Bompas, que se converteu no primeiro bispo anglicano do Yukón. Pola súa banda, os misioneiros católicos pertencían á orde dos Oblatos de María Inmaculada, aínda presente no territorio.

En 1859, Robert Kennicott emprendeu unha expedición para colleitar espécimes de historia natural nos vales do hoxe chamado río Mackenzie e do río Yukón, e na tundra ártica. Kenicott adquiriu popularidade entre os traficantes da Compañía da Baía de Hudson, e incentivounos a buscar espécimes de historia natural e obxectos manufacturados polas "Primeiras Nacións" e a enviar o solicitado ao Instituto Smithsoniano. En 1865, organizouse a "Expedición do Telégrafo da Western Union", co fin de atopar algunha ruta posible para establecer unha liña de telégrafo entre Norteamérica e Rusia a través do Mar de Bering. Kennicott foi o xefe científico da expedición, e entre o grupo de naturalistas que a integraban atopábase W. H. Dall. Lamentablemente, Kennicott faleceu dun ataque cardíaco cando remontaba o río Yukón. Con todo, os seus esforzos deron a coñecer ao mundo este territorio canadense.

A pesar dos rumores sobre a presunta presenza de ouro na rexión do Yukón, non se procedeu a grandes investigacións. Tras a compra de Alasca por parte do goberno dos Estados Unidos e o consecuente abandono de Rampart House, os comerciantes da Compañía Comercial de Alasca empezaron a traballar no curso superior do río Yukón. Tres mineiros —Alfred Maio, Jack McQuesten e Arthur Harper— habendo oído destes rumores, uníronse aos traballos da compañía, aínda que o seu principal interese radicaba na procura de ouro. En 1874, Maio e McQuesten fundaron Fort Reliance, a uns quilómetros río abaixo do que sería máis tarde Dawson City. Outros mineiros e buscadores adheríronse pronto á empresa, e atopouse ouro en moitas áreas, aínda que raramente en cantidades suficientes como para que supuxese un bo negocio. Cara a 1885, unha boa cantidade deste metal foi achada no río Stewart, e McQuesten logrou convencer á compañía de que empregase aos mineiros no canto de centrar a súa actividade no comercio de peles. Ao ano seguinte, atopáronse cantidades rendibles de ouro en bruto no río Fortymile, e fundouse un novo posto comercial, chamado tamén Fortymile, na confluencia deste río co Yukón.

Paralelamente, o Exército dos Estados Unidos enviou ao tenente Frederick Schwatka co fin de recoñecer o río Yukón para o exército estadounidense. Atravesando o Paso de Chilkoot, a expedición construíu balsas e navegou polo Yukón ata o seu estuario no mar de Bering, dando nome a moitas zonas xeográficas durante ese tramo. A expedición de Schwatka alarmou ao goberno canadense, que enviou ao seu propio grupo de expedicionarios ao mando de George Mercer Dawson en 1887. William Ogilvie, un agrimensor que saltaría á fama durante a febre do ouro de Klondike, mediu os terreos para fixar con precisión a fronteira natural con Alasca.

En 1894, preocupado pola afluencia de mineiros estadounidenses e o tráfico de licor, o goberno canadense encargou ao inspector Charles Constantine da Policía Montada do Canadá investigar as condicións baixo as que se atopaba o distrito do Yukón. Constantine declarou que se achegaba unha febre do ouro e reclamou, de forma urxente, a presenza dunha forza policial que fose capaz de controlar a zona. Un ano despois, regresou ao Yukón en compañía de 20 homes que se atopaban alí cando comezou a Febre do ouro de Klondike, en 1897.

Febre do ouro de Klondike

As rutas de Klondike

Campamento en Klondike

A Febre do ouro de Klondike constitúe un feito crucial na historia do Yukón. Un grupo comandado por Skookum Jim Mason descubriu ouro nun afluente do río Klondike en agosto de 1896. Entre 30.000 e 40.000 persoas desafiaron unha infinidade de dificultades para alcanzar os campos de ouro de Klondike no inverno e a primavera de 1897-1898, logo de que o achado se fixese oficial en 1897. Coa afluencia de inmigrantes estadounidenses, o goberno canadense decidiu crear un territorio separado para controlar mellor a situación. En 1901, logo de que moitos regresasen aos seus fogares, o censo daba unha poboación de 27.219 habitantes, unha cifra que non volvería alcanzarse ata 1991. A masiva afluencia de inmigrantes na rexión estimulou a exploración mineira noutras partes do Yukón e propiciou dúas "febres do ouro" de menor importancia en Atlin (Columbia Británica) e Nome (Alasca), así como varias pequenas incursións. A necesidade de transporte cara aos campos de ouro levou á construción do ferrocarril de White Pass e Yukón.

O escritor estadounidense Jack London reflectiu a vida dos buscadores de ouro en varias das súas novelas e relatos. Foi seducido, como tantos outros, pola idea de facerse rico en pouco tempo, pero logo de pasar varios meses alí enfermou de escorbuto e regresou coas mans baldeiras. Algúns dos seus mellores contos ambientados na dura vida do Norte son A fogueira (To buil a fire, 1908), O silencio branco (The white silence, 1899), O filón de ouro (All gold canyon, 1905), Amor á vida (Love of life, 1905), e as novelas A chamada da selva (The call of the Wild, 1903) e Cairo Branco (White Fang, 1906).

Século XX

Ao termo da febre de ouro, a poboación do territorio declinou rapidamente, alcanzando un mínimo de 4.157 en 1921 e permanecendo bastante estable ata os anos 1940. Isto a pesar do desenvolvemento doutras áreas mineiras, incluíndo xacementos de prata en Conrad e especialmente en Mayo, de ouro na rexión do lago Kluane, e de cobre preto de Whitehorse. En Klondike, os dereitos de varios mineiros particulares foron adquiridos e consolidados, con apoio do goberno, por un reducido número de compañías, entre elas a Yukon Gold Corporation de Solomon R. Guggenheim, que utilizaba dragas flotantes. A Yukon Consolidated Gold Company ("Compañía do Ouro Consolidada do Yukón") continuou dragando en busca de ouro ata a década de 1960, gozando dun breve período de prosperidade durante os anos 1930 coa subida do prezo do ouro.

Cara a 1920 o consello territorial electo quedara reducido a tres membros, e Yukón pasou a ser gobernado por un Comisionado do Ouro, funcionario federal dependente do Ministerio do Interior do Canadá.

O seguinte feito importante na historia do Yukón foi a construción, durante a segunda guerra mundial, da Autoestrada de Alasca, a cal, tras a súa renovación levada a cabo polo goberno canadense a fins da década de 1940, abriu o territorio ao tráfico por estrada. A guerra tamén foi testemuña da construción de varios aeródromos como parte da plataforma da ruta do Noroeste. Porén, a afluencia de traballadores para as obras da autovía do sur tivo efectos devastadores para algunhas das Primeiras Nacións, que sufriron un gran número de mortes ao verse expostas a enfermidades ás que non eran inmunes.

Autoestrada de Alasca (Alaska Highway).

Nas décadas de 1950 e 1960 construíronse outras autoestradas, o que tivo como consecuencia a decadencia e consecuente desaparición dos barcos fluviais, que foran ata entón o principal medio de transporte na zona. Na segunda metade do século XX, a White Pass & Yukon Route (Ruta de White Pass e Yukón) iniciou os fretes de transporte intermodal en contedores. A minería tamén resucitou, incluíndo a explotación de cobre en Whitehorse, prata e chumbo en Keno City e Elsa, e asbesto en Clinton Creek. A maior mina de cinc ao descuberto de todo o mundo abriuse en Faro a comezos dos anos 1970. A minería do ouro regresou a Klondike e a outras zonas coa importante subida dos prezos deste metal nos anos 1970.

Curva do White Pass

Entre as décadas de 1980 e 1990, a minería minguou e o papel do goberno aumentou considerablemente, con transferencias económicas que foron incrementando a súa importancia. En 1978, conseguiuse establecer un goberno responsable e partidos políticos que o sustentasen. Doutra banda, as "Primeiras Nacións" comezaron a organizarse e iniciaron negociacións para facer valer os seus dereitos territoriais, que culminaron coa firma do Umbrella Final Agreement (Acordo Final de Umbrella) en 1992. Aínda que a maioría das "Primeiras Nacións" asinaron acordos, as súas reivindicacións territoriais e de autogoberno continúan na actualidade. As "Primeiras Nacións" son consideradas actualmente un cuarto nivel de goberno, e a natureza específica das relacións intergobernamentais é un aspecto no que se segue traballando.

Xeografía

O territorio do Yukón localízase no extremo noroeste do Canadá. Escasamente poboado, destaca pola súa paisaxe natural de lagos de xeo derretido e montañas perennemente nevadas, entre as que se atopan moitas das máis altas do Canadá. O clima é ártico, subártico e moi seco, con longos invernos e breves veráns. Con todo, as prolongadas horas de sol no estío son suficientes para o florecemento de brotes e froitos comestibles. A maior parte do territorio atópase cuberta de bosques e matogueiras boreais, sendo a tundra o tipo máis común de paisaxe só no extremo setentrional e sobre elevacións altas. O campo de xeo non polar máis grande do mundo, o Kluane, sitúase maioritariamente no Yukón.

Yukón ten unha forma similar á dun triángulo rectángulo, limitando co estado de Alasca ao oeste, cos Territorios do Noroeste ao leste, e coa provincia da Columbia Británica ao sur. Comprende unha superficie aproximada de 482.443 km², dos cales 474.391 km² son terra e 8.052 km², auga.

O Yukón está delimitado polo paralelo 60º de latitude no sur. A súa costa norte áchase sobre o mar de Beaufort, e a súa ribeira occidental circunscríbese aos 141 graos oeste de lonxitude. O seu límite leste (algo desemparello) segue a división do curso fluvial que subxace entre a conca do río Yukón e o estuario do Mackenzie ata a cadea montañosa do mesmo nome. A totalidade do Yukón sitúase ao oeste de Vancouver, polo que alberga ás comunidades máis occidentais do Canadá.

Orografía

Mapa do Yukón, os seus límites e accidentes xeográficos.

Excepto pola chaira costeira do mar de Beaufort (océano Ártico), o resto do territorio forma parte das Montañas Rochosas. O terreo inclúe cadeas montañosas, mesetas e vales fluviais.

O suroeste atópase dominado polos campos nevados de Kluane (Kluane National Park and Reserve). As montañas de Saint Elias, tamén nesta zona, representan a cinco das máis altas elevacións canadenses. Un bo número de glaciars emerxen destes campos, entre os que destacan o Logan, o Hubbard e o Kaskawulsh.

Así mesmo, o permafrost é moi frecuente, sobre todo no norte e no centro (onde se acha máis estendido). O sur, en cambio, carece de grandes concentracións deste fenómeno, só véndose en carazos xeados bastante illados.

Dúas grandes fallas, a de Denali e a de Tintina, foron as responsables da creación de vastos vales denominados trincheiras: Shakwak e Tintina. A primeira separa ás cordilleiras de Kluane doutras montañas do norte. Tanto a vía de Haines como a de Alasca, no punto setentrional da intersección Haines, foron construídas sobre esta trincheira. A de Tintina rodea ao Yukón de noroeste a sueste, e as súas beiras son ricas en depósitos minerais, como os xacementos de ouro de Klondike ou os de chumbo e cinc preto de Faro.

Fontes: Precisións xeolóxicas do Yukón en Yukon Geoprocess File User Guide (arquivo PDF, 1.2MB)

Cordilleiras

As montañas de Saint Elias forman parte do relevo costeiro que se estende desde o sur da Columbia Británica ata Alasca, abarcando ao sueste do Yukón. Mentres que estas son as máis elevadas, existe outra boa cantidade de montes como, por exemplo, as Montañas Británicas ben ao norte, que compoñen á cordilleira de Brooks; as Montañas Mackenzie e Richardson ao leste; as de Cassiar ao sueste; as de Pelly no centro; e as Ogilvie no Yukón nórdico, pasando Dawson City pola vía de Dempster.

As cordilleiras do Yukón inclúen (co seu nome orixinal en inglés):

• Brooks Range (principalmente no norte de Alasca)
  • British Mountains, Yukón
• Cassiar Mountains, Columbia Británica e Yukón
• Dawson Range
• Mackenzie Mountains, Territorios do Noroeste e Yukón
  • Logan Mountains, Yukón
  • Richardson Mountains, Yukón
  • Selwyn Mountains, Yukón
    • Hess Mountains, Yukón
    • Nadaleen Range, Yukón
    • Bonnet Plume Range, Yukón
    • Wernecke Mountains, Yukón
    • Knorr Range, Yukón
• Miners Range
• Nisling Range
• Ogilvie Mountains, Yukón
• Cordilleira do Pacífico, de México ata Alasca
  • Coast Mountains, tamén na Columbia Británica e na Alaska Panhandle
  • Saint Elias Mountains, sur de Alasca, Yukón e Columbia Británica
    • Kluane Ranges, Yukón
• Pelly Mountains, Yukón
  • Anvil Range
  • Big Salmon Range
  • Glenyon Range
  • St. Cyr Range
• Ruby Range

Puntos máis elevados

Montañas máis altas do Yukón

Montaña	Altura (metros)	Altura (pés)	Posto
Mount Logan	5.959	19.550	A máis alta do Canadá
Mount Saint Elias	5.489	18.008	#2 No Canadá e nos Estados Unidos
Mount Lucania	5.226	17.147	#3 no Canadá
King Peak	5.173	16.971	#4 no Canadá
Mount Steele	5.073	16.644	#5 no Canadá
Mount Wood	4.842	15.885	#7 no Canadá
Mount Vancouver	4.812	15.787	#8 no Canadá
Mount Slaggard	4.742	15.557	#10 no Canadá
Mount Macaulay	4.690	15.387
Mount Hubbard	4.577	15.015
Mount Walsh	4.507	14.787
Mount Alverstone	4.439	14.565
McArthur Peak	4.389	14.400
Mount Augusta	4.289	14.070

Hidrografía

Ponte sobre o río Yukón, en Carmacks (Yukón)

A maior parte do territorio atópase na conca do río homónimo, que desemboca no Mar de Bering. O sur do Yukón é abundante en lagos glaciares, angostos e alpinos, que flúen, en gran medida, cara ao sistema do Yukón. Os máis grandes son: Teslin, Atlin, Tagish, Marsh, Laberge, Kusawa, e Kluane. O lago Bennett, onde se deu a febre do ouro, é de menor tamaño e morre no Tagish.

Outra gama de ríos e regatos desembocan no océano Pacífico ou directa ou indirectamente no Ártico. A drenaxe do Alsek-Tatshenshini segue o seu curso cara ao Pacífico desde o suroeste territorial, e os dous ríos principais do Yukón, o Liard e o Peel, flúen cara ao Mackenzie e terminan nos Territorios do Noroeste (sueste e nordés respectivamente).

Clima

Cans seppala, medio de transporte alternativo fronte ao duro inverno do Yukón

O clima predominante é o subártico, caracterizado por invernos profundos e breves veráns tépedos. A pista de aterraxe de Snag, 25 quilómetros ao leste de Beaver Creek, sobre a fronteira con Alasca, experimentou a temperatura máis baixa rexistrada na historia de Norteamérica, -63,0 °C (-81,4 °F) o 3 de febreiro de 1947. A costa do océano Ártico posúe un clima polar. A media yukoniana é o dunha constante seca, de poucas precipitacións, e lixeiramente húmido no sueste. As choivas son máis abondosas nas montañas, e o xeo comeza a derreterse no verán, propiciando as caídas intensas de auga nos meses de xullo e agosto.

Temperatura media representativa
Zona	Media anual	Media diaria alta en xullo	Media diaria baixa en xaneiro	Media de nevadas	Media de precipitacións
Norte (Old Crow)	-9,0 °C	21 °C	-36 °C	129 cm	144 mm
Central (Dawson City)	-4,4 °C	23 °C	-31 °C	160 cm	200 mm
Sur (Whitehorse)	-0,7 °C	21 °C	-22 °C	145 cm	163 mm
Sueste (Watson Lake)	-2,9 °C	21 °C	-29 °C	197 cm	255 mm

Fonte: Environment Canada, Temperaturas normais promedio do Canadá 1971-2000Arquivado 05 de marzo de 2008 en Wayback Machine.

Ecoloxía

Bosque de Taiga, na chaira

A tundra predomina en case todo o Yukón. De acordo coas definicións da ecozona de Environment Canada, o sur e centro do territorio representan a "Ecozona da Cordilleira Boreal", mentres que o bosque do norte constitúe a "Ecozona da Cordilleira de Taiga". O sector do río Peel no nordés forma parte da chaira de Taiga, e o litoral ártico, da "Ecozona do Ártico meridional".

Flora

Herba de lume Epilobium angustifolium, a flor territorial do Yukón, e picea branca (Picea glauca) no sur, próximo á "Vía de Klondike"

A picea negra (Picea mariana) e a branca (Picea glauca), o chopo (Populus tremuloides) e o chopo balsámico (Populus balsamifera) están presentes ao longo de todo o territorio. Aínda que pouco común, o bidueiro de Alasca (Betula neoalaskana) pode atoparse tamén no panorama vexetal do Yukón. Unha variedade de conífera (Pinus contorta) alcanza o seu extremo setentrional e central-meridional, mentres que o alerce (Larix laricina) remóntase ao sueste, e o abeto subalpino (Abies lasiocarpa) ás elevadas alturas da rexión sur.

Fauna

Os mamíferos máis grandes son: o reno (Rangifer tarandus, de baldío e de bosque), o alce (Alces alces), o lobo (Canis lupus), o oso pardo (Ursus arctos horribilis) e o oso negro americano (Ursus americanus). Na altura pódense ver ovellas (Ovis dalli) e, no sur, á cabra das neves (Oreamnos americanus). Os osos polares (Ursus maritimus) penétran na costa ártica. O Odocoileus hermionus e o seu predador, o puma (Felis concolor), volvéronse moi populares no sur, e os coiotes (Canis latrans) gañaron terreo no norte. O uapití (Cervus elaphus) e o bisonte foron introducidos tardiamente.

Hai un gran número de roedores, incluíndo esquíos, esquíos de terra, lemmings, pikas, castores, varias ratas de campo, ourizos cachos, ratas almiscreiras etc. Os mustélidos son tamén moi representativos: glutón (Gulo gulo), marta (Martes americana), furón (Mustela erminea), donicela (Mustela nivalis), visón americano (Mustela vison), e lontra de río (Lontra canadensis). Outros pequenos carnívoros son: o lince canadense (Lynx canadensis), o raposo vermello (Vulpes vulpes) e o raposo polar (Alopex lagopus) no litoral norte.

Corvo común

Máis de 250 especies de aves sobrevoan o Yukón. O corvo común (Corvus corax) é o ave máis estendida. Entre outros paxaros autóctonos atopamos a aguia calva (Haliaeetus leucocephalus), a aguia real (Aquila chrysaetos), o xerifalte (Falco rusticolus) e o falcón peregrino (Falco peregrinus), e cinco tipos de pita do monte (da picea, azul, gorguera, ptarmigano, e o ptarmigano de cola branca). Moitas aves migratorias apareanse e crian no Yukón, como ocorre no perímetro norte do Pacífico.

Ademais do burbot e o lucio norteño, moitos dos peixes que habitan as augas do Yukón son salmónidos. Catro especies de salmón viven nos ríos e concas do Yukón, e nos lagos do océano Pacífico. O río Yukón ten a corrente de auga máis fresca para o hábitat de calquera salmón; o chinook nada río arriba uns 3.000 quilómetros desde a súa boca no Mar de Bering ata Whitehorse, onde deposita as súas ovas. Tamén hai salmóns "sockeye" e troitas arco da vella en lagoas interiores.

A familia dos salvenilus componse de troitas de lago, presentes en gran parte das lagoas do Yukón, así como de troitas autóctonas (Dolly Varden, touro e do Ártico). O peixe agrisado polar é ubicuo, mentres que os lagos posúen varios corégonos e inconos.

Non hai réptiles no territorio, salvo por unhas poucas ras.

Recursos naturais

Explotación actual de ouro nas minas de Klondike, Yukón

O Yukón posúe abundantes fontes minerais, sendo a minería o principal alicerce da súa economía ata hai pouco tempo. Non en balde, o ouro atopado en Klondike provocou a febre deste metal en 1897. Actualmente atópase ouro en moitos arroios e ríos, habendo industrias que se dedican á súa explotación activa.

Outros minerais que se acharon en maior ou menor medida son: cobre na rexión de Whitehorse, chumbo e cinc, en Faro, e estes dous últimos máis algúns agregados de prata, en Mayo e Kenik. Descubríronse ademais asbestos en Clinton Creek, e cobre, ouro, e carbón na zona de Carmacks. O xacemento de tungsteno máis grande do mundo atópase en Macmillan Pass, nas montañas Mackenzie, próximo á fronteira cos Territorios do Noroeste. Os minerais non metálicos inclúen ao xade e á baritina.

A venda de peles fora o sostén económico das tribos das Primeiras Nacións, pero a baixa de prezos e o crecemento das críticas por parte do sector defensor dos animais terminaron por pór fin a devandita actividade.

O Yukón dispón de tres centrais hidroeléctricas: unha en Schwatka Lake, en Whitehorse, outra preto de Mayo e unha terceira en Aishihik Lake.

Mentres que os bosques predominan na paisaxe, a maioría das árbores son pequenas e de lento crecemento a consecuencia do clima frío seco. Practícase a silvicultura a pequena escala, sendo no sur onde se perciben as achegas industriais máis frutíferas debido á súa lixeira humidade. Con todo, a distancia que existe respecto ao mercado e os elevados prezos resultaron nunha empresa pouco proveitosa.

Unha pequena cantidade de gas natural prodúcese no sueste, aínda que pouco se explorou noutros puntos do territorio. Crese que pode haber grandes reservas de gas na área de Eagle Plains sobre a vía de Dempster Highway, e posiblemente en zonas achegadas a Whitehorse, pero, unha vez máis, a distancia desde o gasoduto obstaculizou a investigación.

Cuestións ambientais

O quentamento global está afectando máis ao norte que a calquera outro punto do planeta, e o Yukón non é a excepción. Aínda que é certo que os seus residentes recibirían con entusiasmo unha boa tempada de calor, os efectos colaterais de tal fenómeno son descoñecidos. A subida das temperaturas incorrería no aumento da evaporación e na seca dun ambiente que é de seu árido, provocando incendios forestais e reducindo a produtividade biolóxica dos bosques boreais, cuxo crecemento vese máis limitado á falta de humidade que á dunha temperatura favorable.

O territorio é ademais o branco da contaminación proveniente doutros sectores do mundo, sobre todo de orixe orgánica, polo que o consumo de animais salvaxes e de peixe xa non é aconsellable.

Localmente, a demanda mineira e a súa correspondente explotación son causantes da aparición de ácido nos confíns do seu campo laboral, custando centos de millóns de dólares en reparos e limpeza.

Nun intento por incentivar a investigación de recursos naturais, en 2005 o Partido do Yukón, liderado por Dennis Fentie, suspendeu a protección de áreas que se achaban anteriormente apoiadas polo goberno do Partido Demócrata, e sinalou a súa intención de non crear parques restrinxidos adicionais.

A tribo gwichʼin de Old Crow depende do caribú de Porcupine para autoabastecerse con comida e abrigo, como outras tantas da contorna. Esta especie trasládase ás chairas da costa para aparearse no "Refuxio Salvaxe Nacional do Ártico" (Arctic National Wildlife Refuge) en Alasca. Esa manda adoita ser seriamente castigada pola actividade petroleira do ambiente.

Xeografía humana

De escasa poboación, e con preto de 30.000 habitantes nun territorio case tan extenso como España ou Suecia, Yukón ten unha densidade de 0,06 persoas por km². Preto de tres cuartas partes da poboación concéntranse na zona de Whitehorse, e o resto vive noutras pequenas comunidades. Todas elas, excepto por Old Crow, son accesibles por estrada.

A capital, Whitehorse, é tamén a súa cidade máis grande e poboada; a segunda en importancia é Dawson City (1.800 hab.), que foi a primeira en poboación ata 1952.

Tradicionalmente, o Yukón estaba habitado por tribos atabascas das Primeiras Nacións, que estableceran fortes redes de comercio cos tinglits do Pacífico. Estímase que o 20% da súa poboación actual é de orixe indíxena. Os inuit que habitaban nas costas do Ártico extinguíronse por mor dunha epidemia.

O seguinte cadro presenta a poboación de moitas comunidades territoriais. É importante especificar que o censo de 2001 comprende a todos aqueles que residen entre os límites comunitarios, mentres que o Departamento de Estatísticas do Yukón (Yukon Bureau of Statistics YBS) inclúe a todo cidadán con dirección de correo postal. Comunmente, moitas persoas viven nos arredores dos polos urbanos, por iso é polo que haxa máis rexistros no YBS.

Poboación do Yukón

Comunidade	2001 Censo	1996 Censo	Xuño 2005 YBS
Whitehorse (aglomeración)	23.272	23.272	23.608
Whitehorse	19.157	19.058	23.272
Dawson City	1.251	1.287	1.826
Watson Lake2	1.138	1.148	1.522
Pobo de Watson Lake soamente	912	993	n/d
Haines Junction	531	574	817
Carmacks	431	466	378
Marsh Lake1	400	n/d	336
Mt. Lorne1	379	399	n/d
Mayo	366	324	378
Ross River	337	352	345
Pelly Crossing	328	238	281
Ibex Valley1	315	322	n/d
Faro	313	1.261	381
Old Crow	299	278	259
Teslin3	267	309	417
Tagish	206	164	187
Carcross4	201	292	444
Beaver Creek	88	131	120
Burwash Landing	68	58	89
Destruction Bay	43	34	59
Total do Yukón	28.674	30.766	31.222

Notas:
 ¹ Parte de Whitehorse (aglomeración)
 ² Inclúe ao pobo e aos establecementos das Primeiras Nacións de Upper Liard e "Two and One-half mille Village".
 ³ Inclúe tanto á vila como a súa reserva india
 ⁴ Inclúe a localización e a súa reserva lindeira

Demografía

Poboación do Yukón desde 1901:

Ano	Poboación	Cinco anos  % mudanza	Cinco anos  % mudanza	Posto entre provincias e territorios
1901	27.219	n/d	n/d	10
1911	8.512	n/d	-68,7	10
1921	4.157	n/d	-51,1	11
1931	4.230	n/d	1,8	11
1941	4.914	n/d	16,2	11
1951	9.096	n/d	85,1	12
1956	12.190	34,0	n/d	12
1961	14.628	20,0	60,8	12
1966	14.382	-1,7	18,0	12
1971	18.390	27,9	25,7	12
1976	21.835	18,7	51,8	12
1981	23.150	6,0	25,6	12
1986	23.505	1,5	7,6	12
1991	27.797	18,3	20,0	12
1996	30.766	10,7	30,9	12
2001	28.674	-6,8	3,2	12

Fonte: Statistics Canada [1]

Transporte

Antigamente, o principal medio de transporte era a rede fluvial do río Yukón, tanto antes como logo da Febre do Ouro. Os tinglits da costa comerciaban coa xente atabasca empregando camiños montañosos.

Desde a febre do ouro ata os 1950, as embarcacións navegaron polo Yukón, principalmente entre Whitehorse como punto de concentración e Dawson City, algúns ata chegando a Alasca e ao mar de Bering, mentres que outros o facían polo río principal (o Yukón) e os seus afluentes (río Stewart etc).

Moitos barcos pertencían á compañía de navegación do Yukón británico, unha extensión das rutas do White Pass (e Yukón), que operaba así mesmo nunha área reducida entre Skagway (Alasca) e Whitehorse. O ferrocarril deixou de funcionar na década de 1980 coa primeira clausura da mina de Faro. Hoxe en día só é utilizado como medio de transporte e traslado de turistas durante o verán, e non na totalidade do territorio.

Ruta de Dempster

En tempos actuais, o principal medio de comunicación terrestre represéntao, sen ningunha dúbida, a Autoestrada de Alasca, que atravesa Whitehorse. A ruta de Klondike comprende o tramo que vai desde Skagway, pasando pola capital yukoniana ata chegar a Dawson City; a de Haines esténdese desde a cidade do mesmo nome en Alasca ata Haines Junction, Yukón; e a de Dempster faio desde a ruta de Klondike ata Inuvik, nos Territorios do Noroeste. Todas estas estradas, fóra da última, áchanse pavimentadas. Outros camiños menos transitados son o Campbell, que comunica Camaracks con Watson Lake, na vía de Alasca; e o "Silver Trail" que se une coa ruta de Klondike sobre a ponte do río Stewart para unirse ás vellas comunidades mineiras de prata en maio, Elsa e Keno City. A case totalidade dos municipios do Yukón son accesibles por estrada, sendo o transporte aéreo a única forma de chegar á remota comunidade de Old Crow no extremo norte.

O aeroporto internacional de Whitehorse serve de conexión con outras rexións próximas, entre elas Vancuver, Calgary, Edmonton, Fairbanks, Juneau e Frankfurt (no verán). Cada comunidade posúe un aeroporto, e a empresa de voo está esencialmente ao servizo do turismo e as prospeccións mineiras.

Administración e goberno

No século XIX, Yukón foi parte primeiro do Territorio do Noroeste administrado pola Compañía da Baía de Hudson, e logo dos Territorios do Noroeste gobernados polo Canadá. Conseguiu certo nivel de autogoberno só en 1895, cando se converteu nun distrito separado dos Territorios do Noroeste. En 1898 converteuse nun territorio separado, co seu propio Comisionado e Consello Territorial.

Antes de 1979, Yukón era administrado por un Comisionado nomeado polo Ministro federal de Asuntos Indíxenas e Desenvolvemento do Norte. Este comisionado presidía e xogaba un certo papel no nomeamento dun Consello executivo, cuxas competencias eran unicamente consultivas. En 1979, o goberno federal e o comisionado delegaron parte do seu poder nunha asemblea territorial que, nese ano, adoptou un sistema de partidos de goberno responsable. Este trámite foi efectuado a través dunha carta acreditativa expedida polo ministro Jake Epp, máis que por un procedemento lexislativo.

A Yukon Act, aprobada o 1 de abril de 2003, formalizou os poderes do goberno do Yukón e engadiu unha serie de competencias adicionais de índole territorial ao goberno do territorio (por exemplo, o control sobre a terra e os recursos naturais). Desde 2003, excepto en materia de persecucións criminais, o Yukón dispón case dos mesmos poderes que os gobernos provinciais, algo que tamén están buscando os outros dous territorios (Noroeste e Nunavut). Hoxe, o papel do Comisionado é análogo ao dun Tenente-Gobernador provincial; no entanto, a diferenza destes últimos, os comisionados non representan á raíña do Canadá, senón que son empregados do goberno federal.

En previsión do goberno responsable, organizáronse partidos políticos e postuláronse candidatos para a Asemblea Lexislativa do Yukón por primeira vez en 1978. Os Conservadores Progresistas gañaron as eleccións e constituíron o primeiro goberno de partido en xaneiro de 1979. O Novo Partido Democrático do Yukón mantívose no poder desde 1985 ata 1992, baixo o mandato de Tony Penikett, e de novo en 1996, con Piers McDonald, ata a súa derrota no 2000. Os conservadores regresaron ao poder en 1992 da man de John Ostashek, tras cambiar o seu nome polo de Partido do Yukón. O goberno de Pat Duncan, do Partido Liberal do Yukón, foi derrotado nas eleccións de novembro de 2002 fronte a Dennis Fentie do Partido do Yukón, quen foi nomeado "premier".

Aínda que se presentaron debates ao redor de se o Yukón puidese ser considerado como a undécima provincia do Canadá, adóitase pór de relevo a súa escaseza de poboación, razón máis que suficiente para desmerecer devandita categorización. Como resultado, o goberno da Columbia Británica propuxo en gran cantidade de ocasións o facerse cargo da súa administración.

A nivel federal, o territorio está representado no Parlamento do Canadá por un deputado e un senador. A diferenza do que sucede cos Estados Unidos, tódolos membros do Parlamento teñen o mesmo valor, e os residentes en Yukón gozan dos mesmos dereitos que outros cidadáns canadenses. Un dos representantes do Yukón no Parlamento —Eric Nielsen— foi o deputado primeiro ministro durante o goberno de Brian Mulroney, mentres que outro —Audrey McLaughlin— foi o líder do Novo Partido Demócrata.

O Yukón foi unha das nove xurisdicións do Canadá en propor o matrimonio entre homosexuais antes da aprobación da Lei de Matrimonios Civís canadense, xunto con Ontario, Columbia Británica, Quebec, Manitoba, Nova Escocia, Saskatchewan, Terra Nova e Labrador e Novo Brunswick.

Gobernos das Primeiras Nacións

A gran maioría da poboación forma parte das Primeiras Nacións. En 1991 asinouse un acordo territorial entre 7.000 representantes de catorce pobos indíxenas diferentes e o goberno federal; desde entón, cada "nación" de forma particular debe negociar as súas reclamacións específicas de terras e de autogoberno. En novembro de 2005, 11 de 14 "Primeiras Nacións" asinaron acordos co goberno. A continuación ofrécese unha lista das 14 Primeiras Nacións:

• Primeiras Nacións de Carcross/Tagish – en Carcross.
• Primeiras Nacións de Champagne e Aishihik – en Haines Junction.
• Primeira Nación de Na-cho Nyak Dun – en Mayo.
• Primeira Nación de Kluane – en Burwash Landing.
• Primeira Nación de Kwanlin Dun – en Whitehorse.
• Primeira Nación de Liard – en Watson Lake.
• Primeira Nación de Little Salmon/Carmacks – en Carmacks.
• Consello de Ross River Dena – en Ross River.
• Primeira Nación de Selkirk – en Pelly Crossing.
• Consello de Ta'an Kwäch'än – en Whitehorse.
• Consejo de Teslin Tlingit – en Teslin.
• Tr’ondëk Hwëch’in – en Dawson City.
• Primeira Nación de Vuntut Gwitchin – en Old Crow.
• Primeira Nación de White River – en Beaver Creek.

O territorio tivo unha vez un establecemento inuit, localizado en Herschel Island sobre a costa do Ártico. O mesmo foi desmantelado en 1987 e os seus habitantes trasladados aos Territorios do Noroeste. Como consecuencia do Acordo Final Inulaviut, a illa é hoxe un parque territorial e coñécese oficialmente como Qikiqtaruk, o nome da illa en lingua inuktitut.

Bibliografía e ligazóns

• A.W.F. Banfield (1974). The Mammals of Canada (Os mamíferos do Canadá). Universidade de Toronto. ISBN 0-8020-2137-9
• Ken S. Coates e William R. Morrison (1988). Land of the Midnight Sun: A History of the Yukon (Terra do sol da medianoite: Unha historia do Yukón). Ediciones Hurtig, Edmonton. ISBN 0-88830-331-9
• William K. Cody (1996). Flora of the Yukon Territory (Flora do territorio do Yukón). NRC Research Press, Ottawa. ISBN 0-660-16406-X (tapa dura), ISBN 0-660-15898-1 (tapa branda).
• Environment Canada, Zonas ecolóxicas do Pacífico
• Environment Canada, Promedio normal de temperaturas no Canadá 1971-2000Arquivado 05 de marzo de 2008 en Wayback Machine.
• Pamela H. Sinclair, Wendy A. Nixon, Cameron D. Eckert, e Nancy L. Hughes, Eds. (2003). Birds of the Yukon Territory (Aves do Territorio do Yukón). Universidade de Columbia Británica Edicións, Vancuver, Columbia Británica. ISBN 0-7748-1012-2.
• Statistics Canada, Censo do 2001Arquivado 27 de febreiro de 2021 en Wayback Machine.
• Departamento ambiental do Yukón, O estado do Yukón sobre reportes ambientais, varios anos (1995-2002)
• Estudo xeolóxico do Yukón, Geoprocess File User Guide (Arquivo da guía do usuario sobre o proceso xeolóxico do Yukón) (PDF, 1,2 MB)
• Departamento de Estatística do Yukón, informe da poboación, xuño 2005
• Departamento de Estatística do Yukón, Feitos do Yukón 2003

Lecturas complementarias

• Pierre Berton - Klondike: The Last Great Gold Rush, 1896-1899 ISBN 0-385-65844-3 e outras edicións (en inglés)
• James A. Michener - Journey ISBN 0-394-57826-0 (en inglés)

Ligazóns externas

• A Yukon Act de 1898
• A Yukon Act de 2002Arquivado 10 de outubro de 2011 en Wayback Machine.
• Goberno do Yukón
• Romance do Yukón: exhibición virtual
• Contos e historias verídicas do Yukón
• Inmigración do Yukón
• Coleccións dixitais da Universidade de Washington– fotografías de Henry M. Sarvant 212 fotografías tomadas por Henry Mason Sarvant describindo as súas expedicións á montaña de Mt. Rainier e escenas de lugares próximos entre 1892 e 1912. Tamén inclúe imaxes da súa viaxe ás minas de ouro de Klondike en 1897, documentando o seu traxecto polo Chilkoot Pass e as actividades mineiras subxacentes na proximidade de Dawson, Territorio do Yukón.
• Coleccións dixitais da Universidade de Washington – fotografías de William E. Meed escenas do Yukón (1898-1907), Canadá, partes de Alasca e a Columbia Británica durante a febre do ouro de Klondike.