Leonor I de Navarra

Leonor I de Navarra

Biografía
Nacemento	2 de febreiro de 1426 (Gregoriano) Olite, España
Morte	12 de febreiro de 1479 (Gregoriano) (53 anos) Tudela, España
Lugar de sepultura	Lescar
Rei de Navarra
28 de xaneiro de 1479 – 12 de febreiro de 1479
Actividade
Ocupación	gobernante
Outro
Título	Infanta of Aragón (en) Rei de Navarra
Familia	Casa de Trastámara
Cónxuxe	Gastón IV de Foix (1436 (Gregoriano)–)
Fillos	Gastón de Foix, Pierre de Foix, Xoán de Foix, María de Foix, Margarida de Foix, Xoana de Foix, condesa de Armagnac, Catarina de Foix, infanta de Navarra, Xacobe de Foix
Pais	Xoán II de Aragón   e Branca I de Navarra
Irmáns	Branca II de Navarra Fernando II de Aragón Carlos de Viana Afonso de Aragón e Escobar Martim de Aragão, herdeiro da Sicília Joana de Aragão, Rainha de Nápoles
Cronoloxía
28 de xaneiro de 1479 (Gregoriano)	coroación (Tudela)
Sinatura

Leonor I de Navarra, nada en Olite, Reino de Navarra, o 2 de febreiro de 1426, e finada en Tudela, o 12 de febreiro de 1479, foi infanta de Aragón e de Navarra, condesa de Foix por matrimonio (1441-1472), Lugartenente (1462–1479) e raíña de Navarra (28 de xaneiro de 1479-12 de febreiro de 1479).

Foi o cuarto fillo e terceira filla da entón infanta herdeira Branca de Navarra e do seu segundo esposo, o infante Xoán de Aragón, duque de Peñafiel.

Traxectoria

A súa irmá máis vella, Xoana, morreu o 22 de agosto de 1425, e o seu avó, o rei Carlos III de Navarra, o Nobre, uns días máis tarde, o 8 de setembro, o que converte á súa nai en raíña Branca I de Navarra, e ao seu pai en rei consorte, Xoán II.

Leonor era a filla máis nova, e predilecta, do seu pai, que consegue que sexa xurada no seu caso, lugar e grao na liña sucesoria ao trono navarro polas Cortes en Pamplona o 9 de agosto de 1427, en detrimento dos herdeiros lexítimos á coroa, os seus irmáns máis vellos Carlos, príncipe de Viana, e Branca.

En 1434 Leonor foi comprometida co conde Gastón IV de Foix, sendo ratificado dito acordo matrimonial polo seu pai dous anos máis tarde, o 30 de xullo de 1436, recibindo un dote de 50 000 floríns de Aragón sobre as vilas de Miranda, Larraga e Falces. O matrimonio formal levouse a cabo despois da morte da raíña Branca I, en 1442, pasando Leonor a residir en Bearne desde entón.

En 1455, ao desherdar Xoán II ao seu fillo Carlos, príncipe de Viana, lexítimo herdeiro da coroa de Navarra á morte de Branca I, negándolle a entrega da coroa, e estando o rei Xoán en moi malas relacións coa súa outra filla, Branca, Leonor, aos 30 anos de idade, pasa a ser o instrumento do rei aragonés contra os seus outros fillos. Xoán II fixo que fosen proclamados herdeiros do reino Leonor e o seu esposo Gastón de Foix.

Durante estes anos a guerra civil impediu a gobernación que, de feito, exerceron Martín e Pierres de Peralta, xefes dos agramonteses. O 12 de abril de 1462 Xoán II asinou coa súa filla Leonor e co seu xenro Gastón o tratado de Olite, polo que se recoñecía como rei a Xoán, ao que sucedería Leonor que, pola súa parte, asegurou a Lugartenencia do reino (en realidade, unha rexencia). Pero para realizar iso era condición indispensábel a desaparición da lexítima herdeira, Branca. O seu irmán Carlos xa morrera o 23 de setembro de 1461, e redactara un testamento no que instituíu a súa irmá Branca como herdeira, ratificando así as cláusulas do testamento da súa nai Branca I de 17 de febreiro de 1439, no cal se estipulaba que a coroa debía pasar ao maior dos fillos vivos da parella.

Xoán II, que tiña a Branca prisioneira en Olite, proponlle casar con Carlos, duque de Berry, irmán máis novo de Lois XI de Francia. En realidade, esta proposta de matrimonio foi un engano proxectado por Xoán II co fin de sacar de Navarra a Branca e afastala dos seus partidarios, os beaumonteses, que trataban de liberala. De todos os modos, Branca rexeitou a proposta do seu pai.

O rei Xoán II, furioso pola rebeldía da súa filla, reaccionou iradamente entregándoa á súa outra filla Leonor e ao su marido, o conde de Foix. No traxecto da viaxe que a conducía a Bearne, señorío dos seus peores inimigos, Branca realizou unha protesta escrita polo seu secuestro (Roncesvalles, 23 de abril de 1462), na que afirmaba que a levaban en contra da súa vontade, pedía o perdón divino para o seu pai e, ante a posibilidade de que a obrigasen a testar baixo os intereses de Xoán II e os condes de Foix, pedía que calquera testamento realizado en favor da súa irmá Leonor como herdeira (ou a súa descendencia) fose considerado inválido. Uns días despois (30 de abril), en Saint-Jean-Pied-de-Port, e temendo que os que pretenden os seus dereitos lle quiten a vida, fai testamento designando como herdeiro ao seu exmarido e agora rei Henrique IV de Castela o Impotente, o que suporía a unión das coroas de Navarra e Castela.

Unha vez en Bearne, Branca foi encarcerada na Torre Moncada, en Orthez, onde morreu o 2 de decembro de 1464 en estrañas circunstancias. Algúns historiadores indican que foi asasinada por orde da súa irmá e outros baixo a man do seu propio pai. Segundo Zurita, Branca, durante o seu encerro sufriu "con gran nota e infamia del conde de Foix y de la infanta Dª Leonor, su mujer".

Ao ano seguinte Leonor asinou unha tregua cos beamonteses. Por esas datas ela autotitúlase "princesa primoxénita, herdeira de Navarra, infanta de Aragón e de Sicilia, condesa de Foix e de Bigorra, señora de Bearne, lugartenente xeneral polo serenísimo rei meu moi temíbel señor e padre en este su reino de Navarra". Pero nese momento Leonor e Xoán II protagonizaron unha pugna polo trono navarro, apoiándose a primeira nos beamonteses e o segundo nos agramonteses, encabezados polos Peralta. En 1468 Xoán II atreveuse a asasinar o bispo de Pamplona, Nicolao de Chávarri, primeiro conselleiro da lugartenente. Xoán II aínda se atreveu a máis: destituíu a Leonor do cargo de lugartenente instituíndoo no fillo desta, Gastón, co que o caos chegou aos seus extremos límites. Pero a morte do designado obrigou a Xoán II a recuar e volver a designar, esta vez de forma perpetua, a Leonor como gobernadora (1471) aínda que renunciando a Aragón, cousa que apenas aminorou o estado de guerra en que se achaba sumido o reino.

Gastón de Foix morreu o 10 de xullo de 1472, cando levaba axuda bearnesa á súa muller. Acosada entre as apetencias de Francia, Aragón e Castela, sente que o seu reino, do que nin sequera era titular, está ameazado, así como os seus dereitos sobre o mesmo. Fernando o Católico, daquela gobernador do reino de Castela en nome da súa filla Xoana a Tola e o seu marido Filipe o Fermoso, atraeu aos beamonteses, co que a Xoán non lle queda outro remedio que apoiarse no seu inimigo Piarres de Peralta. O 19 de xaneiro de 1479 morre Xoán II sendo xurada como raíña Leonor o 28 do mesmo mes en Tudela, onde morreu quince días máis tarde.

Antes de morrer, reivindicou no seu testamento todos os títulos do seu defunto irmán Carlos, a teor do disposto pola súa nai Branca I. Dispuxo así mesmo que fose seu herdeiro o seu neto Francisco, chamado Febo, recomendándolle que aceptase a protección do rei de Francia. Este reinou en Navarra como Francisco I.

Matrimonio e descendencia

Leonor casou, como quedou dito, con Gastón, conde de Foix. Desta unión naceron:,

• Gastón (1444-1470), príncipe de Viana e vizconde de Castelbon, lugartenente xeral de Navarra, pai de Francisco Febo e de Catarina, ambos os dous futuros reis de Navarra;
• Pedro (7 de febreiro de 1449 - 10 de agosto de 1490), cardeal, bispo de Vannes e arcebispo de Arlés;
• Xoán (1450 - Étampes, Francia 5 de novembro de 1500, vizconde de Narbona (1468-1500), conde de Étampes (1478-1500), casado con María de Orleáns, irmá do rei Lois XII de Francia; a súa filla Xermana de Foix foi a segunda esposa de Fernando o Católico, que reclamou os dereitos sobre Navarra a través da súa muller;
• María (Carcasona 1452 - Casale, 1467), casou en 1465 co marqués Guillerme VIII de Montferrato;
• Xoana (ca. 1454 - despois de 1476), casou en 1469 co conde de Armañac, Xoán V;
• Margarida (1458 - Clisson, 15 de maio de 1486), casou en 1471 co duque Francisco II da Bretaña (1435-1488), e foi nai de Ana da Bretaña, duquesa da Bretaña e dúas veces raíña de Francia polos seus matrimonios con Carlos VIII e Lois XII;
• Catarina (1460 - antes de 1494), casou con Gastón II de Foix-Candale, conde de Candale e de Bénauges;
• Isabel (1462 - despois de 1479), casou con Guy, señor de Pons;
• Leonor (1466 - 1480), comprometida con Luis de la Cerda e de la Vega, duque de Medinaceli, faleceu antes de que o matrimonio se levase a cabo;
• Xaime (1470 - 1500), conde de Cortes e de Montfort, casou en primeiras nupcias coa súa prima Ana de Peralta e Foix, filla de Pedro de Peralta e Ezpeleta (Mosén Pierres "o Moxo") e Isabel de Foix. Despois de divorciarse, contrae segundas nupcias con Catarina de Beaumont, filla de Lois, conde de Lerín.

Antepasados de Leonor I

16. Henrique II de Castela (=14)

8. Xoán I de Castela

17. Xoana Manuel (=15)

4. Fernando I de Aragón

18. Pedro IV de Aragón

9. Leonor de Aragón e de Sicilia

19. Leonor de Sicila

2. Xoán II de Aragón

20. Afonso XI de Castela (=28)

10. Sancho Afonso, 1º conde de Alburquerque

21. Leonor de Guzmán (=29)

5. Leonor de Alburquerque

22. Pedro I de Portugal

11. Infanta Beatriz de Portugal

23. Inés de Castro

1. Leonor I de Navarra

24. Filipe III de Navarra

12. Carlos II de Navarra

25. Xoán II de Navarra

6. Carlos III de Navarra

26. Xoán II de Francia

13. Xoana de Valois

27. Bona de Bohemia

3. Branca I de Navarra

28. Afonso XI de Castela (=20)

14. Henrque II de Castela (=16)

29. Leonor de Guzmán (=21)

7. Leonor de Trastámara

30. Juan Manuel

15. Xoana Manuel (=17)

31. Branca de La Cerda e Lara

Predecesor: Xoán II

Raíña de Navarra 28 de xaneiro de 1479 -12 de febreiro de 1479

Sucesor: Francisco I

Véxase tamén

Bibliografía

• Albertí i Casas, Elisenda (2007): Dames, Reines, abadesses, 18 personalitats femenines a la Catalunya medieval. Barcelona: Albertí Editor. ISBN 978-84-7246-085-0.
• Anthony, Raoul (1931): Identification et Étude des Ossements des Rois de Navarre inhumés dans la Cathédrale de Lescar. París: Masson.
• Castro, J. R. (1967): "Carlos III el Noble, rey de Navarra" en J. M. Lacarra (1973): Historia política del reino de Navarra desde sus orígenes hasta su incorporación a Castilla, Vol. II. Pamplona: Editorial Aranzadi, pp. 161–229.

Herreros Lopetegui, Susana (1993): Historia Ilustrada de Navarra. Pamplona: Diario de Navarra. ISBN 84-604-7413-5.

• Orpustan, Jean-Baptiste (2007): "La Basse-Navarre dans la guerre de Navarre (1512-1530)", récit historique, d’après Navarra, 1512-1530… de Pedro Esarte Muniain (2001). Pamplona-Iruña: Pamiela.
• Usunáriz Garayoa, Jesús María (2006): Historia breve de Navarra. Madrid: Sílex ediciones, S. L. ISBN 978-84-7737-147-2.
• Woodacre, Elena (2013): The Queens Regnant of Navarre: Succession, Politics, and Partnership, 1274-1512. Londres: Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-137-33914-0.

Outros artigos

• Lista de monarcas de Navarra
• Carlos de Viana
• Guerra civil catalá