Salvador de Madariaga

Salvador de Madariaga

(1966)
Nome orixinal	(es) Salvador de Madariaga (es) Salvador de Madariaga у Rojo
Biografía
Nacemento	23 de xullo de 1886 A Coruña, España
Morte	14 de decembro de 1978 (92 anos) Locarno, Suíza
1º President of Liberal International (en)
20 de abril de 1948 – 18 de abril de 1952 – Roger Motz →
Ministerio de Educación, Cultura e Deporte de España
3 de marzo de 1934 – 28 de abril de 1934 ← José Pareja Yébenes (pt) – Filiberto Villalobos (pt)  →
Ministro de Xustiza de España
17 de abril de 1933 – 28 de abril de 1934 ← Ramón Álvarez-Valdés Castañón (en) – José Vicente Cantos Figuerola →
Embaixador de España en Francia
1932 – 1934
Deputado nas Cortes republicanas
13 de xullo de 1931 – 5 de maio de 1933 Lexislatura: I lexislatura da Segunda República Española Circunscrición electoral: A Coruña
Embaixador de España nos Estados Unidos
1931 – 1931
Datos persoais
País de nacionalidade	España
Educación	Lycée Chaptal (pt) Escola Superior de Minas de París Escola Politécnica Universidade de Oxford
Actividade
Lugar de traballo	Madrid
Ocupación	diplomático , crítico literario , xornalista de opinión , profesor universitario , político , escritor , xornalista , enxeñeiro , novelista , historiador , poeta , biógrafo , ensaísta , académico
Empregador	Universidade de Oxford British Broadcasting Corporation Radio París
Partido político	Organización Republicana Gallega Autónoma
Membro de	Real Academia de Ciencias Morais e Políticas Real Academia Española Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten (en)
Xénero artístico	Poesía
Pseudónimo literario	Julio Arceval
Lingua	Lingua castelá, lingua francesa, lingua alemá, lingua inglesa e lingua galega
Obra
Arquivos en	Biblioteca Nacional de Gales
Familia
Cónxuxe	Emilia Rauman Szeleky (1970–1978) Constance Archibald (1912–1970)
Fillos	Nieves Mathews  () Isabel de Madariaga  ()
Irmáns	Emilio Madariaga e Pilar de Madariaga Rojo
Premios (xullo de 1978, 1978)  Gran Cruz de Afonso X o Sabio (31 de maio de 1973)  Premio Carlomagno (1968)  premio Mariano de Cavia (1967)  French Language Award (en)

Salvador de Madariaga Rojo, nado na Coruña o 23 de xullo de 1886 e finado en Locarno (Suíza) o 14 de decembro de 1978, foi un diplomático, escritor, historiador e pacifista galego. Durante a Segunda República Española foi ministro de Instrución Pública e de Xustiza en 1934. De pensamento liberal e europeísta, logo do inicio da guerra civil española exiliouse no Reino Unido. Durante a guerra fría foi un activo militante en contra do comunismo soviético, así como un opositor da ditadura franquista; só retornou a España logo da morte de Franco. Membro de número da Real Academia Española e a Real Academia de Ciencias Morales y Políticas, como escritor cultivou diversos xéneros: ensaio histórico e político, crítica literaria, novela, biografía ou poesía, entre outros.

Foi nomeado en ata nove ocasións ao Premio Nobel da Paz, aínda que non o gañou en ningunha delas, así como un dos cofundadores, en 1949, do Colexio de Europa.

Traxectoria

Infancia e mocidade

Placa no lugar de nacemento de Salvador de Madariaga, na rúa do Orzán da Coruña

Salvador de Madariaga naceu o 23 de xullo de 1886 na cidade da Coruña. Nado no seo dunha familia numerosa e de longa tradición militar, Salvador foi un dos once fillos do coronel Darío José de Madariaga e de María Ascensión Rojo. Foi criado na Coruña pola súa nai, xa que o seu pai fora destinado a Cuba, estudando no instituto da cidade herculina.

Cando tiña 12 anos o seu pai regresou de Cuba e a familia trasladouse a Madrid, onde estudou no Instituto Cardenal Cisneros. Convencido este de que unha das causas da derrota de España na guerra hispano-americana de 1898 era o atraso tecnolóxico, o seu pai enviouno a Francia contra o ano 1900 a estudar enxeñaría, como formación para a ocupación tradicional da súa familia, o exército.

Formación

Entrada da École Polytechnique de París.

Durante os once anos seguintes, Salvador de Madariaga desenvolveu a súa formación no Collège Chaptal (no que permaneceu cinco anos), logo de superar o exame de ingreso accedeu á prestixiosa École Polytechnique, e logo pasou dous anos máis na École Nationale Supérieure des Mines de París, ata conseguir a súa graduación en 1911. Nos anos que permaneceu na capital francesa moveuse nun ambiente de estudantes internacionais, no que coñeceu á que sería a súa muller, a historiadora escocesa Constance Archibald. Durante a súa estancia en Francia transitou desde a técnica cara ao humanismo, sentindo que a súa vocación inclinábase cara aos estudos literarios, porén a presión paterna fixo que seguise estudando ata conseguir o título de enxeñeiro; o propio Salvador de Madariaga chegou a considerar o seu traballo e a súa vocación como «inimigos declarados».

Tras graduarse, no canto de seguir a carreira militar, conseguiu un posto de enxeñeiro na Compañía dos Ferrocarrís do Norte e traballou como articulista en Madrid. En 1912 contraeu matrimonio con Constance Archibald. En Madrid trabou relación cos intelectuais do movemento posrexeneracionista, na súa maioría republicanos, comezando a escribir na prensa madrileña sobre temas literarios e de política internacional. Pronto foi considerado parte do grupo de intelectuais que posteriormente sería coñecido como a xeración do 14. En 1914 ingresou na Liga de Educación Política, da que tamén formaron parte José Ortega y Gasset, Manuel Azaña, Fernando de los Ríos, Américo Castro, Luis Araquistáin, Luis Bello e Ramiro de Maeztu, e da que xurdiron o semanario España e posteriormente o diario El Sol.

Por esas datas comezou a súa correspondencia con Miguel de Unamuno, con quen mantivo unha relación de aprecio e respecto. Durante a primeira guerra mundial residiu no Reino Unido, onde escribiu propaganda aliadófila en castelán por encargo do Ministerio de Asuntos Exteriores británico, grazas a ser recomendado por Araquistáin, polo que Madariaga deixou o seu emprego e foise vivir a Londres, onde comezou a escribir para o departamento de información do Ministerio de Asuntos Exteriores británico.

Os seus artigos eran distribuídos en España pola Axencia Anglo-Ibérica.

Regreso a España

Ao finalizar a guerra en 1918 e non tendo traballo no Reino Unido, Madariaga volveu a España dous anos máis tarde, retomando a súa profesión de enxeñeiro de minas, que compaxina coa tradución e redacción de artigos para o suplemento literario do The Times e para o Manchester Guardian. O mesmo ano do seu regreso a Madrid morría o seu irmán, o escultor Emilio Madariaga. Con dúas fillas e sen estabilidade económica, Madariaga procurou un novo traballo de maior seguridade e remuneración, conseguindo ser nomeado Secretario da Delegación de España para unha Conferencia Internacional que a Sociedade de Nacións ía celebrar en Barcelona o 20 de abril de 1921. Ese mesmo ano, logo de impresionar coas súas capacidades na conferencia, conseguiu un posto permanente na sede que a Sociedade de Nacións tiña en Xenebra (Suíza), comezando a traballar primeiramente en temas técnicos e posteriormente en desarme. En anos posteriores seguiría ascendendo dentro da organización, ata abandonala en 1927 para converterse en 1928 en profesor de lingua española na Universidade de Oxford, posto que desempeñou durante tres anos e que abandonou ao descubrir que carecía de vocación para el. Durante ese período, escribiu tres libros sobre a psicoloxía das nacións, en inglés: Englishmen, Frenchmen Spaniards ("Ingleses, Franceses, Españois"), un ensaio que trata un dos seus temas favoritos, a psicoloxía colectiva dos pobos.

Cando se produciu a proclamación da Segunda República o 14 de abril de 1931 Madariaga encontrábase realizando unha xira de conferencias por Iberoamérica. En maio dese mesmo ano, o goberno provisional da República designouno, sen previo aviso, embaixador de España nos Estados Unidos. Nas eleccións xerais dese mesmo ano, en xuño, foi elixido deputado pola Coruña, pola FRG/ORGA, de novo sen contar co seu beneplácito; cun total de 68 783 votos, participando na redacción da nova Constitución que debía aprobar o réxime republicano. Neste período republicano regresou ademais á Sociedade de Nacións. Nas eleccións xerais de 1933 foi elixido deputado. Entre 1932 e 1934 compaxinou o seu cargo na Sociedade de Nacións co de embaixador en Francia, e malia rexeitar varias ofertas para ser ministro acabou aceptando o posto de ministro de Instrución Pública e Belas Artes e ministro de xustiza no terceiro goberno de Alejandro Lerroux en 1934, se ben este último só o ocupou durante algunhas semanas logo de chegar tras un reaxuste nos numerosos cambios de goberno.

No contexto da invasión xaponesa de Manchuria, Madariaga mantivo unha posición oposta aos intereses nipóns, o que lle fixo gañarse o alcume de «Don Quijote de la Manchuria», aínda que os plans para establecer unha arbitraxe internacional terminarían fracasando; e cando se produciu a invasión italiana de Etiopía posicionouse en contra dos intereses expansionistas de Mussolini. Durante o segundo bienio republicano, criticou tanto a insurrección obreira en Asturias de 1934 coma o encarceramento de Azaña en Barcelona; a súa relación con este último foi ambivalente: Madariaga profesáballe admiración, mais esta non era correspondida por Azaña.

Exilio

Congreso da Haia de 1948.

O inicio da guerra civil sorprendeuno en Toledo, logo do cal exiliouse no Reino Unido, previo paso por Xenebra. Ese ano foi un dos nomeados ao Premio Nobel da Paz, proposto polo historiador e político dinamarqués Peter Rochegune Munch. Durante o conflito, Madariaga mantivo correspondencia co ministro de Exteriores británico Anthony Eden co obxectivo de buscar unha intervención do Reino Unido no conflito que dera lugar a un acordo de paz, de xeito infrutuoso. Alí converteuse en opositor da ditadura militar de Francisco Franco, organizando todo tipo de campañas en contra do ditador. En abril de 1947 participou na reunión de Mont Pèlerin (Suíza), xunto a Milton Friedman, Karl Popper, Lionel Robbins, Ludwig von Mises, Walter Lippman e Michael Polanyi, entre outros, da que xurdiría a chamada «Sociedade Mont Pelerin», agrupación que loitaría contra o keynesianismo e o Estado social. Tamén foi o primeiro presidente da Internacional Liberal, un dos asistentes ao Congreso da Haia de 1948 e cofundador en 1949 do Colexio de Europa na cidade belga de Bruxas. En 1952 foi nomeado ao Premio Nobel de Literatura e, de novo, ao da Paz. Foi presidente de honra da revista Ibérica, onde publicou numerosos artigos, e do Congreso pola Liberdade da Cultura, que editaba a revista Cuadernos.

En 1962 foi un dos principais organizadores da reunión de diferentes sectores antifranquistas no marco do Congreso do Movemento Europeo en Múnic, reunión que o réxime denominou «Contubernio de Múnic». En 1968 obtivo o «Premio Mariano de Cavia» polo artigo «La espada y el espíritu» en novembro de 1970, xa con 84 anos, contraeu matrimonio en segundas nupcias coa súa secretaria Emilia Rauman Szeleky, de orixe húngaro, e en 1973 obtivo o premio Carlomagno por «unha vida adicada a un labor e un pensar europeísta de excelente cuño».

Últimos anos

Madariaga e José Antonio Jáuregui en 1972, en Oxford.

Residente en Suíza desde 1972 ata o seu falecemento, logo da morte de Franco volveu a España, en 1976, asumindo formalmente o seu asento na Real Academia Española —cun discurso titulado De la belleza de la ciencia— pois tiña sido electo en maio de 1936, e na Real Academia de Ciencias Morais e Políticas. Despois de recibir a Gran Cruz de Afonso X o Sabio en xullo de 1978; o 13 de decembro dese mesmo ano faleceu na cidade suíza de Locarno. O 13 de outubro de 1991 as súas cinzas foron botadas, xunto coas da súa muller, ás augas do océano Atlántico, fronte á súa cidade natal, A Coruña.

Pensamento

“	Madariaga: un español certamente incomprendido. Un español distinto. Un español dunha España que nunca foi, que nunca puido ser.	”
—Ricardo García Cárcel (García Cárcel 2003b, p. 3)

Pertencente á denominada «xeración do 14», Madariaga afirmou en A la orilla del río de los sucesos, que «como liberal que son, dou importancia mínima ao económico, mediana ao político e a máxima ao humano» e describiríase a si mesmo como «liberal organicista». Admirador da Institución Libre de Enseñanza, foi inscrito por Gonzalo Fernández de la Mora nun «humanismo antiutilitario».

Anglófilo, foi considerado «un dos precursores da idea de Europa» e defendeu unha concepción ampla e inclusiva do que territorialmente debería formar parte dela, entendendo a esta en calquera caso máis como unha «idea» que como un continente xeográfico; Europa, organizada nun modelo federalista, debería ter ademais voz propia e independente no contexto internacional fronte ao papel hexemónico dos Estados Unidos e a Unión Soviética. Julián Gorkin destacou de Madariaga «o seu europeísmo construtivo».

“	Nin esquerda nin dereita. Eu son un traballador intelectual, vexo o un e o outro. Para iso teño dous ollos. O esquerdista é un torto do ollo dereito; o dereitista éo do esquerdo. Afortunadamente, ambos os meus ollos ven ben.	”
—Salvador de Madariaga (Madariaga 1971, p. 11)

Madariaga, anticomunista, oposto de xeito «frontal» ao socialismo marxista, antifranquista e descrito como un «liberal clásico moderado», en Anarquía o jerarquía expuxo un concepto denominado «democracia orgánica unánime», na que o Estado non toleraría folgas ou sindicatos e restrinxiría o dereito a voto. Logo de finalizar a segunda guerra mundial defendeu posicións monárquicas para España —encarnadas na figura de Juan de Borbón— e contrarias ao sufraxio universal. O seu pensamento, que recibiu críticas da esquerda española durante a Segunda República, ten sido descrito por Pedro Carlos González Cuevas como elitista e burgués. Segundo recolle Herbert R. Southworth, Ricardo de la Cierva tería proposto a Madariaga —cuxos ataques a diversos políticos socialistas foron empregados como propaganda por parte do réxime— e a José Antonio Primo de Rivera como os principais inspiradores do programa político de Franco.

Destacáronse as súas ideas a favor da paz, a súa defensa da discusión da Constitución de 1931 dunha «renuncia á guerra como instrumento de política nacional» —que terminaría constituíndo o sexto artigo do documento—, e os seus intentos por lograr unha paz arbitrada polo Reino Unido para a guerra civil, ademais de ser proposto ao Premio Nobel correspondente en dúas ocasións, se ben algúns autores o describen como «internacionalista non pacifista»; de Madariaga, que apoiou unha «invasión» da Cuba comunista, Juan Carlos Pereira sinala que a evolución do seu pensamento tería comportado o abandono dalgunhas das súas ideas máis pacifistas. Paul Preston destacou trazos idealistas e «quixotescos» en Madariaga e as súas obras deixaron traslucir certa nostalxia pola época do Imperio español.

Obras

Placa en lembranza de Salvador de Madariaga en Oxford, Reino Unido.

Madariaga publicou notables ensaios sobre a historia de España e o seu papel no mundo. Escribiu libros sobre Don Quixote, Cristovo Colón e a historia de Hispanoamérica; na súa obra empregou o francés, o castelán e o inglés. Desenvolveu un labor notable redactando artigos colaborando antes do estoupido da guerra civil en publicacións como España, El Imparcial, La Publicidad, El Sol, La Pluma, Ahora ou La Vanguardia, amais de traballar na radio, xa no exilio, co programa fixo Temas de actualidad da BBC e en Radio París. Na súa faceta de historiador, García Cárcel descríbeo como un «outsider», coas súas obras neste campo adscribibles a unha metodoloxía propia do ensaio.

O seu primeiro libro publicado foi La guerra desde Londres, sobre a primeira guerra mundial, aparecido contra o ano 1917, e no que facía unha crítica do Imperio alemán, debuxándoo como paradigma do autoritarismo e confrontándoo á «liberdade» defendida polos Aliados. Máis tarde escribiu The genius of Spain, publicado en 1923 en inglés, e en 1924 en castelán co título Semblanzas literarias. Durante a súa etapa como profesor en Oxford, a finais da década de 1920, escribiu un ensaio sobre psicoloxía das nacións, publicado en inglés en 1928 por Oxford University Press baixo o título Englishmen, Frenchmen, Spaniards e en castelán en 1929 como Ingleses, franceses, españoles por Espasa-Calpe. Nesta obra Madariaga identificaba o carácter inglés coa «vontade», o francés coa «intelixencia» e o español coa «paixón».

Da súa edición orixinal de Spain de 1930, que foi traducido ao castelán como España. Ensayo de historia contemporánea, Roger B. Merriman criticou numerosas imprecisións históricas e erros de vulto ao narrar feitos pretéritos, mais valorou positivamente a súa descrición da situación máis recente do país, o obxectivo principal da obra. Publicáronse numerosas reedicións, cunha ampliación substancial na segunda de 1943, na que quedarían recollidos os sucesos da Segunda República e a guerra civil, chegaríase a dobrar a extensión da orixinal xa cara a 1958, mais a sección inicial da obra non sufriu moitos cambios. Loubado por Payne, que considerouno en 1958 «a análise sobre a historia recente de España máis completo ata a data», Madariaga tería pretendido botar unha luz máis favorable sobre o período da Restauración borbónica, amais de suxerir que o Goberno da Segunda República, logo do levantamento militar de 1936, debeu ter deixado tomar o poder aos militares sublevados sen opoñer resistencia, pois o réxime instaurado por estes tería finalizado dando paso a unha democracia parlamentaria liberal.

En 1935 publicou Anarquía o jerarquía, ensaio no que propuxo unha sociedade estratificada en tres niveis: unha clase inferior —sen dereito á cidadanía activa e caracterizada pola súa falta de responsabilidade individual—, a burguesía e a aristocracia. Nela produciríase un afastamento dos principios democráticos en pos dunha «democracia orgánica xerárquica», modelo que recibiu críticas do sociólogo estadounidense Lewis Mumford. Esta obra foi analizada por Gonzalo Fernández de la Mora en Los teóricos izquierdistas de la democracia orgánica, de 1985, onde o tería cualificado como «o seu libro de pensamento máis valioso»; parte das teses de Anarquía o jerarquía retomaríaas máis adiante Madariaga en Democracy versus Liberty? The Faith of a Liberal Heretic, publicada en 1958.

Portada de Shelley and Calderon, and other essays on English and Spanish poetry (ca. 1920).

Na súa biografía de Cristovo Colón, publicada tanto en castelán como en inglés en 1940, ante o tradicional debate sobre a orixe do descubridor, Madariaga propuxo que este tería nacido en Xénova, descendente dunha familia de xudeus de orixe catalá emigrados desde o Levante peninsular. De Hernán Cortés, Conqueror of Mexico, publicada en 1941, Ramón Iglesia sinala como Madariaga realiza un retrato positivo e favorable do conquistador, o cal, segundo Henry R. Wagner, estaría tratado en clave de «símbolo do espírito español». En The Rise of the Spanish American Empire, de 1947, defende a función civilizadora que levou a cabo España no Novo Mundo; centrándose no papel xogado pola primeira e tocando de xeito tanxencial a poboación nativa, co ánimo de refutar a «lenda negra» en América; este foi seguido por The Fall of the Spanish American Empire. Ambos estiveron precedidos por un Cuadro histórico de las Indias (1945). A súa biografía de Simón Bolívar, publicada en 1951 e coa intención de desmitificar a figura de Bolívar, levantou polémica ao describir cunha luz moi negativa ao militar e independentista americano, en clave de «vulgar imitador de Napoleón», que tería estado impulsado pola súa «vengatividade mestiza». Apuntouse que a idea que transmite a obra é que a independencia de América foi un grande erro por parte das colonias.

En 1951 publicou Bosquejo de Europa, no que avalía a situación europea de cara a unha integración política, en 1960 apareceu The Blowing Up of the Parthenon, sobre a guerra fría, e en 1961 prologou Cortina de hierro sobre Cuba, do escritor romanés Ştefan Baciu, sobre a Revolución cubana. Latin America Between the Eagle and the Bear, publicado en 1962, trata sobre o auxe do comunismo en Latinoamérica e aboga por unha intervención en Cuba para derrocar ao réxime de Fidel Castro, amais de propor un hipotético papel que España podería xogar na rexión para mantela afastada do comunismo.

Como novelista, entre os seus traballos máis destacados encontráronse El enemigo de Dios (1936) e El corazón de piedra verde (1942). En 1925 publicou en castelán a novela dobre La jirafa sagrada o el búho de plata, ao ano seguinte apareceu en inglés The Sacred Giraffe, publicada por Harper & Bros; esta obra ten carácter satírico e está ambientada nunha nación africana imaxinaria chamada Ebania, no ano 6922, na que o desenvolvemento do feminismo terminou xerando unha sociedade gobernada por mulleres e a existencia dun movemento en defensa dos dereitos dos homes denominado «hominismo». De 1954 é La camarada Ana, tachada pexorativamente de «panfleto anticomunista», e de 1964 Sanco Panco, unha novela satírica na que, nun universo de inspiración quixotesca, paródiase a ditadura de Francisco Franco, encarnado no personaxe epónimo, e a guerra fría; con críticas dispares, se ben en España chegouse a afirmar dela que «a mellor homenaxe ao seu autor é esquecela», en América Latina tivo mellor acollida.

As súas Mujeres españolas de 1972 recolle unha serie de ensaios biográficos femininos de personaxes relacionados con España, en concreto os de Melibea —de La Celestina—, Catarina de Aragón, Maria Malibran, Juana María de los Dolores de León Smith, Rosalía de Castro e Pauline Viardot-García.

Publicou dous libros de memorias, o primeiro, Memorias de un federalista, en 1967, que cobre todo o seu período vital ata esa data, mais dun xeito conciso, e outro en 1974, Morning without noon, máis extenso pero circunscrito ao período 1921-1936, titulado en castelán Amanecer sin mediodía. En 1982, Espasa-Calpe publicou Mi respuesta, unha colección de artigos de Madariaga na revista Ibérica —editada en Nova York e dirixida por Victoria Kent, nela participaron autores adscritos á oposición antifranquista no exilio—, e en 1989 Poesía, unha recompilación de poemas de Madariaga prologada por Dámaso Alonso; en 1990 apareceron un compendio bibliográfico da súa obra, Obra de Salvador de Madariaga, e unha biografía, Vida de Salvador de Madariaga, ambos a cargo de Octavio Victoria Gil, en 1991 Madariaga, ciudadano del mundo, de Carlos Fernández Santander, e en 2009 Salvador de Madariaga: Liberaler - Spanier - Weltbürger. Der Weg eines politischen Intellektuellen durch das Europa des 20. Jahrhunderts, do alemán Thomas Nitzsche.

Estatua de Salvador de Madariaga na praza que leva o seu nome na Coruña.

Ensaios históricos

• España (1931)
• Vida del muy magnífico señor don Cristóbal Colón (1940)
• Hernán Cortés (1941)
• Cuadro histórico de las Indias (1945)
• Carlos V (1951)
• Bolívar (1951)
• El auge del Imperio Español en América (1956)
• El ocaso del Imperio Español en América (1956)
• El ciclo hispánico (1958)
• España. Ensayo de historia contemporánea (undécima edición nuevamente revisada por el autor)(1978)

Ensaios políticos

• La guerra desde Londres (1917)
• Discursos internacionales (1934)
• Anarquía o jerarquía (1935)
• ¡Ojo, vencedores! (1954)
• General, márchese Vd (1959)
• De la angustia a la libertad (1955)

Outros ensaios

• Ensayos angloespañoles (1922)
• Semblanzas literarias contemporáneas (1923) (publicado orixinalmente como The Genius of Spain)
• Guía del lector del Quijote (1926)
• Ingleses, franceses, españoles (1929)
• El Hamlet de Shakespeare (1949)
• Bosquejo de Europa (1951)
• Presente y porvenir de Hispanoamérica (1953)
• Retrato de un hombre de pie (1956)
• De Galdós a Lorca (1960)
• El Quijote de Cervantes (1962)
• Memorias de un federalista (1967)

Novelas

Busto de Salvador, feito polo seu irmán Emilio.

• La jirafa sagrada (1925)
• El enemigo de Dios (1926)
• El corazón de piedra verde (1942)
• Ramo de errores (1952)
• Los fantasmas (1952)
• Los dioses sanguinarios (1952)
• Fe sin blasfemia (1952)
• La camarada Ana (1954)
• Guerra en la sangre (1956)
• Una gota de tiempo (1958)
• El semental negro (1961)
• Sanco Panco (1963)

Poesía

• Romances de ciego (1922)
• La fuente serena (1927)
• Elegía en la muerte de Unamuno (1937)
• Elegía en la muerte de Federico García Lorca (1938)
• Rosa de cieno y ceniza (1942)
• Romances por Beatriz (1955)
• La que huele a Tomillo (1959)
• Poppy (1965)

Madariaga - College Europe Foundation

En 1998 creouse por iniciativa de antigos alumnos do Colexio Europa a Madariaga - College Europe Foundation, unha fundación que promove a visión dunha Europa unida traballando a prol dun mundo máis pacífico.

Notas

Referencias

Véxase tamén

Bibliografía

• Alexander, Robert J. (xuño de 1964). "Latin America Between the Eagle and the Bear. by Salvador de Madariaga; The Second Revolution in Cuba. by J. P. Morray; The Coming Explosion in Latin America. by Gerald Clark". Political Science Quarterly (en inglés) (The Academy of Political Science) 79 (2): 315–318. ISSN 0032-3195. JSTOR 2146085. doi:10.2307/2146085. 
• Alexander, Robert J. (decembro de 1964). "Latin America between the Eagle and the Bear. by Salvador de Madariaga; South Wind Red: Our Hemispheric Crisis. by Philip A. Ray". Slavic Review (en inglés) (Association for Slavic, East European, and Eurasian Studies) 23 (4): 773–774. ISSN 0037-6779. JSTOR 2492237. doi:10.2307/2492237. 
• Amat, Jordi (2009). Europeísmo, Congreso por la Libertad de la Cultura y oposición antifranquista (1953-1966). Historia y política: Ideas, procesos y movimientos sociales (CEPC). pp. 55–72. ISSN 1575-0361. 
• Anson, Luis María (15 de decembro de 1978). La pasión de la libertad personal. ABC. p. 31. ISSN 1136-0143. 
• Aparisi, Luis M. (2016). Gallegos en la Real Academia Española (PDF) (en castelán). Asociación Cultural da Vieira. 
• Arnold-Forster, W. (xullo de 1929). "The Ordeal of This Generation. by Gilbert Murray; Disarmament. by S. de Madariaga; The International Community and the Right of War. by Luigi Sturzo; War As an Instrument of National Policy. by James T. Shotwell; The Common Sense of World Peace. by H. G. Wells". Journal of the Royal Institute of International Affairs (en inglés) (Wiley / Royal Institute of International Affairs) 8 (4): 387–389. ISSN 1473-799X. JSTOR 3014808. doi:10.2307/3014808. 
• Arredondo, Christopher Britt (2014). Madariaga’s Quixotism: The Imperial Nostalgia of an Exiled Spanish Liberal (PDF). eHumanista (en inglés). pp. 148–170. ISSN 1540-5877. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 10 de xuño de 2015. Consultado o 09 de setembro de 2018. 
• Azancot, Leopoldo (19 de outubro de 1991). Madariaga, ciudadano del mundo. ABC. p. 66. ISSN 1136-0143. 
• Beals, Carleton (25 de marzo de 1944). Christianity by Conquest. The Heart of Jade, by Salvador de Madariaga. The Saturday Review of Literature (en inglés). p. 9. ISSN 0036-4983. 
• Beneyto, José María (2011). "Estudio introductorio". Bosquejo de Europa. Editorial Encuentro. pp. 5–33. ISBN 9788499205694. 
• Benitez, Ruben (1982). "Madariaga e Hispanoamérica". En Roberta Johnson y Paul C. Smith. Studies in Honor of José Rubia Barcia (en inglés). Lincoln, Nebraska: Society of Spanish and Spanish-American Studies. pp. 27–38. ISBN 0-89295-020-X. 
• Brock, Peter; Young, Nigel (1999). Pacifism in the Twentieth Century (en inglés). Syracuse University Press. ISBN 9780815681250. 
• Caballero Santos, Sergio (2010). Mitificación y desmitificación de las independencias americanas: Bolívar y San Martín. Relaciones internacionales: Revista académica cuatrimestral de revista electrónica (Universidade Autónoma de Madrid). pp. 183–190. ISSN 1699-3950. 
• Cadenas y Vicent, Vicente de (1986). Bibliografia del Emperador Carlos V. Ediciones Hidalguia. ISBN 9788400063306. 
• Carayon, Marcel (1924). "Salvador de Madariaga. — The genius of Spain; Semblanzas literarias". Bulletin Hispanique (en francés) 26 (3): 292–295. ISSN 1775-3821. 
• Carter, W. Horsfall (decembro de 1972). Morning Without Noon by Salvador de Madariaga. Saxon House (D. C. Heath Ltd.). International Relations (en inglés). pp. 728–729. ISSN 1741-2862. doi:10.1177/004711787200400608. 
• Chamberlin, William Henry (2 de xullo de 1960). A Latin Liberal's Plan for Peace. The Blowing Up of the Parthenon, by Salvador de Madariaga. Saturday Review (en inglés). pp. 19–20. ISSN 0036-4983. 
• Chaunu, Pierre (1953). "Salvador de Madariaga, The Fall of the Spanish American Empire". Annales. Économies, Sociétés, Civilisations (en francés) 8 (3): 419–421. ISSN 1953-8146. 
• Chevalier, Tracy, ed. (2012). Encyclopedia of the Essay (en inglés). Routledge. ISBN 9781135314101. 
• Cobban, Alfred (outubro de 1946). "Victors, Beware. by Salvador de Madariaga". International Affairs (Royal Institute of International Affairs 1944-) (en inglés) (Wiley / Royal Institute of International Affairs) 22 (4): 556. ISSN 0020-5850. JSTOR 3018226. doi:10.2307/3018226. 
• Coester, Alfred (novembro de 1928). "Englishmen, Frenchmen, Spaniards by Salvador de Madariaga". Hispania (en inglés) (American Association of Teachers of Spanish and Portuguese) 11 (5): 455–458. ISSN 0018-2133. JSTOR 331205. 
• Colton, Arthur W. (30 de outubro de 1926). Social Satire. The Sacred Giraffe, by Salvador de Madariaga. The Saturday Review of Literature (en inglés). p. 252. ISSN 0036-4983. 
• Crespo MacLennan, Julio (1997). El europeísmo español en la época de Franco y su influencia en el proceso de democratización política. Espacio, tiempo y forma. Serie V, Historia contemporánea (UNED). pp. 349–368. ISSN 1130-0124. 
• De Wilde, John C. (10 de xullo de 1937). Between Two Fires. The Saturday Review of Literature (en inglés). p. 10. ISSN 0036-4983. 
• Derungs, Adrian (2009). "¿Un europeo olvidado? Salvador de Madariaga y la integración europea". RIPS: Revista de investigaciones políticas y sociológicas (Universidadee de Santiago de Compostela) 8 (1): 127–143. ISSN 1577-239X. Arquivado dende o orixinal o 04 de marzo de 2016. Consultado o 09 de setembro de 2018. 
• Díaz Díaz, Gonzalo (1995). "Hombres y documentos de la filosofía española" 5. Madrid: CSIC. ISBN 84-00-07504-8. 
• Dotras Bravo, Alexia (2008). "Para la génesis de Guía del lector del "Quijote" de Madariaga". Tus obras los rincones de la tierra descubren: actas del VI congreso internacional de la Asociación de Cervantistas (PDF). coord. por Alexia Dotras Bravo. pp. 285–296. ISBN 978-84-96408-51-7. 
• Dotras Bravo, Alexia (2008b). Los trabajos cervantinos de Salvador de Madariaga: historia de una idea doble: sanchificación y quijotización. Centro Estudios Cervantinos. ISBN 9788496408524. 
• Dotras Bravo, Alexia (2012). "Escritura cervantina en Sanco Panco: parodia y recreación del Quijote según Salvador de Madariaga". Anales Cervantinos (Consejo Superior de Investigaciones Científicas y Centro de Estudios Cervantinos) 44: 279–286. ISSN 0569-9878. doi:10.3989/anacervantinos.2012.014. 
• Duroux, Rose (2004). L’ethnopsychologie comparée au service de la paix. Le pari de Salvador de Madariaga. Siècles (en francés). pp. 99–115. ISSN 2275-2129. 
• Esteban, José (23 de decembro de 1978). La fama de Madariaga. Triunfo. pp. 48–49. ISSN 0211-2868. Arquivado dende o orixinal o 15 de setembro de 2019. Consultado o 09 de setembro de 2018. 
• Felipe Mansilla, H. C. (setembro de 2011). "Salvador de Madariaga: Liberaler - Spanier - Weltbürger. Der Weg eines politischen Intellektuellen durch das Europa des 20. Jahrhunderts by Thomas Nitzsche". Iberoamericana (2001-) (Iberoamericana Editorial Vervuert) 11 (43): 258–260. ISSN 1577-3388. JSTOR 41677468. 
• Fernández de la Mora, Gonzalo (10 de xullo de 1962). La paradoja de Madariaga. ABC. p. 35. ISSN 1136-0143. 
• Fort, Gilberto V. (1969). The Cuban revolution of Fidel Castro viewed from abroad; an annotated bibliography (en inglés). Library of Congress Catalog card number 69-63018. University of Kansas Libraries. 
• Fosdick, Dorothy (12 de novembro de 1955). The Fate of USE. Integrated Europe?, by Michael T. Florinsky. Portrait of Europe, by Salvador de Madariaga. Saturday Review (en inglés). p. 12. ISSN 0036-4983. 
• Francés, José (28 de xaneiro de 1922). "Una exposición póstuma. El arte de Emilio Madariaga". La Esfera (421): 12–13. ISSN 1577-0389. 
• Frontera Zunzunegui, María Enriqueta (2010). Notas sobre el itinerario formativo y académico de una científica española de la edad de plata: Pilar de Madariaga Rojo. Universidade de Navarra. 
• García Cárcel, Ricardo (13 de decembro de 2003). El Madariaga historiador. El Cultural. p. 9. 
• García Cárcel, Ricardo (14 de decembro de 2003). Memoria de Salvador de Madariaga. ABC. p. 3. ISSN 1136-0143. 
• García de Enterría, Eduardo (14 de decembro de 1983). España en Madariaga. ABC. ISSN 1136-0143. 
• García Nieto, José (14 de outubro de 1989). Poesía. Salvador de Madariaga. ABC. p. 53. ISSN 1136-0143. 
• González Cuevas, Pedro Carlos (1989). Salvador de Madariaga, pensador político. Revista de Estudios Políticos (CEC). pp. 145–182. ISSN 0048-7694. 
• González Cuevas, Pedro Carlos (1989b). La crisis del liberalismo en Salvador de Madariaga. Cuadernos de Historia Contemporánea (Servicio de Publicaciones (Universidade Complutense de Madrid)). pp. 73–102. ISSN 0214-400X. 
• Gozalo, Miguel Ángel (5 de xuño de 1973). Salvador de Madariaga, Premio Carlomagno. ABC. pp. 126–127. 
• Gual Camarena, Miguel (1972). "84364 Madariaga, Salvador de: Charles Quint. -Albin Michel. -París, 1969. 465 p.". Índice Histórico Español (Universitat de Barcelona) 18 (65): 428. ISSN 0537-3522. 
• Harguindey, Ángel S. (4 de maio de 1976). La Real Academia Española vuelve a estar completa. El País. 
• Iglesia, Ramón (febreiro de 1942). "Hernán Cortés, Conqueror of Mexico. by Salvador de Madariaga". The Hispanic American Historical Review (en inglés) (Duke University Press) 22 (1): 135–138. ISSN 0018-2168. JSTOR 2507028. doi:10.2307/2507028. 
• Jackson, Gabriel (outubro de 1958). "Spain: A Modern History by Salvador de Madariaga". The American Historical Review (en inglés) (Oxford University Press / American Historical Association) 64 (1): 97–98. ISSN 1937-5239. JSTOR 1844884. doi:10.2307/1844884. 
• Jalón, Diego (16 de outubro de 1982). Mi respuesta. ABC. p. 50. ISSN 1136-0143. 
• Johansson, Bertram B. (16 de agosto de 1962). A Defense of Intervention. Latin America Between the Eagle and the Bear, by Salvador de Madariaga. The Reporter (en inglés). pp. 55–58. 
• Larrabee, Harold A. (abril de 1938). "Anarchy or Hierarchy by S. de Madariaga". Ethics (en inglés) (University of Chicago Press) 48 (3): 455–456. ISSN 1539-297X. JSTOR 2989007. 
• Larraz Elorriaga, Fernando (2012). "El lugar de la narrativa del exilio en la literatura española". Iberoamericana. América Latina, España, Portugal: Ensayos sobre letras, historia y sociedad. Notas. Reseñas iberoamericanas (Ibero-Amerikanische Institut Preußischer Kulturbesitz) 12 (47): 101–114. ISSN 1577-3388. 
• Logan, Rayford W. (abril de 1953). "Bolivar by Salvador de Madariaga". The American Historical Review (Oxford University Press / American Historical Association) 58 (3): 672–674. ISSN 1937-5239. JSTOR 1844021. 
• Lower, A. R. M. (maio de 1960). "Democracy versus Liberty? The Faith of a Liberal Heretic, by Salvador de Madariaga". The Canadian Journal of Economics and Political Science / Revue canadienne d'Economique et de Science politique (en inglés) (Wiley / Canadian Economics Association) 26 (2): 372. ISSN 0315-4890. JSTOR 138679. doi:10.1017/S0315489000005387. 
• Madariaga, Isabel de (1983). Salvador de Madariaga et le Foreign Office. Revista de Estudios Internacionales (en francés) (CEC). pp. 229–258. ISSN 0210-9794. Arquivado dende o orixinal o 09 de setembro de 2018. Consultado o 09 de setembro de 2018. 
• Madariaga, Nieves de (1987). Sobre D. Salvador de Madariaga, paseos con mi padre. Cuenta y razón. pp. 5–17. ISSN 1889-1489. 
• Madariaga, Salvador de (s/f). Shelley and Calderon, and other essays on English and Spanish poetry (en inglés). Nova York: E. P. Dutton Company Publishers. 
• Madariaga, Salvador de (1922). Romances de ciego. Poesía. Madrid: Publicaciones Atenea. 
• Madariaga, Salvador de (1955). Portrait of Europe (en inglés). Nova York: Roy Publishers. 
• Madariaga, Salvador de (28 de novembro de 1971). Auto-entrevista. ABC. pp. 6–11. ISSN 1136-0143. 
• Madariaga, Salvador de; Marías, Julián (1976). De la belleza de la ciencia. Discurso leído el 2 de mayo de 1976, en su recepción pública, por el Excmo. Sr. D. Salvador de Madariaga y contestación del Excmo Sr. D. Julián Marías (PDF). Madrid: Real Academia Española. 
• Madariaga Álvarez-Prida, María Rosa de (2009). "Salvador de Madariaga y la política exterior española durante la II República" (PDF). RIPS: Revista de investigaciones políticas y sociológicas (Universidadee de Santiago de Compostela) 8 (2): 85–96. ISSN 1577-239X. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 04 de marzo de 2016. Consultado o 09 de setembro de 2018. 
• Martín Rodríguez, Mariano (2011). Los Novecentistas en Londres y la aclimatación del scientific romance en España. Revista de Filología Románica (Universidade Complutense de Madrid). pp. 211–239. ISBN 978-84-669-3473-2. ISSN 0212-999X. 
• Martínez Pascual, Pascual (1994). "Escritores y editores en la Restauración canovista, 1875-1923" 2. Ediciones de la Torre. ISBN 9788479601010. 
• Martínez Ruiz, Florencio (15 de decembro de 1978). Pasión española, espíritu europeo. ABC. pp. 30–31. ISSN 1136-0143. 
• Masur, Gerhard (agosto de 1952). "Bolivar. by Salvador de Madariaga". The Hispanic American Historical Review (en inglés) (Duke University Press) 32 (3): 417–422. JSTOR 2509474. doi:10.2307/2509474. 
• Mattingly, Garrett (27 de xaneiro de 1940). Exploring the Story of Columbus. Christopher Columbus, by Salvador de Madariaga. The Saturday Review of Literature (en inglés). p. 10. ISSN 0036-4983. 
• Merino, José María; Romeo, Félix (13 de decembro de 2003). El corazón de piedra verde / Guía de lectura. El Cultural. p. 11. 
• Merriman, Roger B. (23 de agosto de 1930). Spain of Today. Spain: A Modern History, by Salvador de Madariaga. The Saturday Review of Literature (en inglés). p. 67. ISSN 0036-4983. 
• Michelin, Marcelle (1953). "The Madariaga Controversy". Books Abroad (en inglés) (Board of Regents of the University of Oklahoma) 27 (4): 371–373. ISSN 0006-7431. JSTOR 40092328. 
• Miller, Stephen (1993). "Madariaga, Salvador de". En Germán Bleiberg, Maureen Ihrie y Janet Pérez. Dictionary of the Literature of the Iberian Peninsula (en inglés) 2. Greenwood Publishing Group. pp. 989–990. ISBN 9780313287329. 
• Monferrer Catalán, Luis (2007). Odisea en Albión: los republicanos españoles exiliados en Gran Bretaña 1936-1977. Ediciones de la Torre. ISBN 9788479603861. 
• Morodo, Raúl (23 de maio de 1986). Madariaga. El País. 
• Niedergang, Marcel (xaneiro de 1956). Simon Bolivar vu par Salvador de Madariaga. Le Monde diplomatique (en francés). p. 6. 
• Nowell, Charles E. (marzo de 1941). "Christopher Columbus: Being the Life of the Very Magnificent Lord Don Cristóbal Colon by Salvador de Madariaga". The Journal of Modern History (en inglés) (The University of Chicago Press) 13 (1): 81–83. ISSN 0022-2801. JSTOR 1906116. 
• Orringer, Nelson R. (1994). "Vida de Salvador de Madariaga by Octavio Victoria; Obra de Salvador de Madariaga by Octavio Victoria". Hispanic Review (en inglés) (University of Pennsylvania Press) 62 (2): 285–287. ISSN 0018-2176. JSTOR 475119. 
• Pasamar Alzuria, Gonzalo; Peiró Martín, Ignacio (2002). Diccionario Akal de Historiadores españoles contemporáneos. Ediciones Akal. ISBN 84-460-1489-0. 
• Pasamar, Gonzalo (2010). Apologia and Criticism: Historians and the History of Spain, 1500-2000 (en inglés). Peter Lang. ISBN 9783039119202. 
• Preston, Paul. Las tres Españas del 36 (en castelán). ISBN 84-01-54068-2. 
• Payne, Stanley G. (marzo de 1961). "Spain: A Modern History by Salvador de Madariaga". The Journal of Modern History (en inglés) (The University of Chicago Press) 33 (1): 79–80. ISSN 1537-5358. JSTOR 1876504. 
• Pazos, Antón M. (2009). ""My Dear de Madariaga": correspondencia entre Madariaga e Eden en 1936 en prol dunha paz negociada na Guerra Civil Española: "My Dear de Madariaga": correspondence Madariaga-Eden in 1936 to promote a negotiated peace in the Spanish Civil War". Cuadernos de Estudios Gallegos (CSIC) 56 (122): 317–332. ISSN 0210-847X. 
• Pereira, Juan Carlos (marzo-abril de 2003). "Un trabajo pionero. Theory and Practice in International Relations by Salvador de Madariaga". Política Exterior (Estudios de Política Exterior S. A) 17 (92): 193–198. ISSN 0213-6856. JSTOR 20645400. 
• Pérez Escolar, Rafael (18 de xaneiro de 1986). Los teóricos izquierdistas de la democracia orgánica. Gonzalo Fernández de la Mora. Editorial Plaza y Janés, 1985. ABC. p. 46. ISSN 1136-0143. 
• Pérez Ferrero, Miguel (22 de agosto de 1972). Un soñador de España: Madariaga. ABC. p. 37. ISSN 1136-0143. 
• Pitrou, Robert (1931). "Salvador de Madariaga: Anglais, Français, Espagnols.". Bulletin Hispanique (en francés) 33 (2): 173–178. ISSN 1775-3821. 
• Polet, François (2000). El otro Davos: globalización de resistencias y de luchas. traducido por Benito Martínez y Víctor Valembois. Plaza y Valdés. ISBN 9789688567807. 
• Preston, Paul (30 de xullo de 1995). Don Quijote de la Manchuria. ABC. p. 3. ISSN 1136-0143. 
• Preston, Paul (1999). Las tres Españas del 36. Barcelona: Plaza & Janés. ISBN 84-01-54068-2. 
• Preteceille, Ogier (8 de decembro de 1929). Abstracción y realidad. El Sol (Madrid). p. 3. ISSN 2171-262X. 
• Quintana Navarro, Francisco (1996). Salvador de Madariaga, diplomático en Ginebra (1931-1936): La película de política exterior de la II República (PDF). Historia Contemporánea. pp. 107–124. ISSN 1130-2402. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 17 de abril de 2015. Consultado o 09 de setembro de 2018. 
• Rebollo Sánchez, Félix (2001). El periodismo literario de los ensayistas y narradores novecentistas. Espéculo: Revista de Estudios Literarios (Universidade Complutense de Madrid). ISSN 1139-3637. Arquivado dende o orixinal o 10 de maio de 2015. Consultado o 09 de setembro de 2018. 
• Ricard, Robert (1956). "Salvador de Madariaga, L'essor de l'empire espagnol d'Amérique. Traduction de Marcelle Sibon". Bulletin Hispanique (en francés) 58 (3): 377–378. ISSN 1775-3821. 
• Rich, S. Grover (xuño de 1959). "Spain: A Modern History. by Salvador de Madariaga". Political Science Quarterly (en inglés) (The Academy of Political Science) 74 (2): 319–320. ISSN 0032-3195. JSTOR 2146659. doi:10.2307/2146659. 
• Robertson, William Spence (xullo de 1948). "The Rise of the Spanish American Empire by Salvador de Madariaga". The American Historical Review (en inglés) (Oxford University Press / American Historical Association) 53 (4): 857–859. ISSN 0002-8762. JSTOR 1843891. doi:10.2307/1843891. 
• Robertson, William Spence (abril de 1949). "The Fall of the Spanish American Empire by Salvador de Madariaga". The American Historical Review (en inglés) (Oxford University Press / American Historical Association) 54 (3): 646–647. ISSN 0002-8762. JSTOR 1843069. doi:10.2307/1843069. 
• Rodríguez Palomero, Luisa Fernanda (2001). "Calderón, Shelley y Roy Campbell. Un apunte sobre la seducción". Calderón de la Barca y su aportación a los valores de la cultura europea : 14 y 15 de novembro de 2000 : Jornadas Internacionales de Literatura Comparada. coord. por Tomás Albaladejo Maiordomo. pp. 117–138. ISBN 84-95219-42-5. 
• Romero Salvadó, Francisco J. (2013). Historical Dictionary of the Spanish Civil War. Scarecrow Press. ISBN 9780810880092. 
• Sacks, Norman P. (decembro de 1976). "The Man Who Entered through the Window: The Memoirs of Salvador de Madariaga". Hispania (en inglés) (American Association of Teachers of Spanish and Portuguese) 59 (4): 942–951. ISSN 0018-2133. JSTOR 340220. doi:10.2307/340220. 
• Sainz Rodríguez, Pedro (17 de decembro de 1986). Salvador de Madariaga, una conciencia europea. ABC. p. 3. ISSN 1136-0143. 
• Sanz Villanueva, Santos (1992). "Narradores españoles sobre América". Escritores españoles exiliados en Francia, Agustín Gomez-Arcos: actas del Coloquio celebrado en Almería [Novembro de 1990]. coord. por José Rafael Valles Calatrava. pp. 43–66. ISBN 84-86862-85-X. 
• Schurz, William Lytle (6 de decembro de 1941). Cortesian Epic. Hernan Cortes: Conqueror of Mexico, by Salvador de Madariaga. The Saturday Review of Literature (en inglés). p. 34. ISSN 0036-4983. 
• Scott, Hamish (15 de xullo de 2014). Isabel de Madariaga obituary. The Guardian (en inglés). }}
• Sedwick, Frank (maio de 1960). "Madariaga, "El Enemigo de Dios," and the Nature of Charity". Hispania (en inglés) (American Association of Teachers of Spanish and Portuguese) 43 (2): 169–173. ISSN 0018-2133. JSTOR 334455. doi:10.2307/334455. 
• Smith, Willard A. (novembro de 1958). "Spain. A Modern History. by Salvador de Madariaga". The Hispanic American Historical Review (en inglés) (Duke University Press) 38 (4): 554–555. ISSN 0018-2168. JSTOR 2510119. doi:10.2307/2510119. 
• Sobrino Heredia, José Manuel (2003). La actualidad de las aportaciones de Salvador de Madariaga a la idea de Europa (PDF). Anuario da Facultade de Dereito da Universidadee da Coruña. pp. 759–776. ISSN 1138-039X. 
• Southworth, Herbert R. (2002). Conspiracy and the Spanish Civil War: The Brainwashing of Francisco Franco (en inglés). Routledge. ISBN 9781134587056. 
• Suárez, Federico (2000). Manuel Azaña y la guerra de 1936. Ediciones Rialp. ISBN 9788432133190. 
• Thomas, Hugh (30 de decembro de 1978). Obituary. Salvador de Madariaga. The Spectator (en inglés). p. 45. 
• Varios autores (1987). Suárez Fernández, Luis, ed. "Historia general de España y América. 19. 2. La época de Franco" 19 (2). Ediciones Rialp. ISBN 9788432123597. Arquivado dende o orixinal o 09 de setembro de 2018. Consultado o 09 de setembro de 2018. 
• Varios autores (2003). International Who's Who in Poetry 2004 (en inglés). Taylor & Francis. ISBN 9781857431780. 
• Vázquez Dodero, José Luis (29 de xuño de 1974). Memorias (1921-1936). Amanecer sin mediodía. Por Salvador de Madariaga. Blanco y Negro. p. 70. ISSN 0006-4572. 
• Villarrazo, Bernardo (5 de outubro de 1977). Salvador de Madariaga: historia, federalismo, libertad. El País. 
• Wagner, Henry R. (xullo de 1942). "Hernan Cortes, Conqueror of Mexico by Salvador de Madariaga". The American Historical Review (en inglés) (Oxford University Press / American Historical Association) 47 (4): 911–914. JSTOR 1841578. doi:10.2307/1841578. 
• Wellek, René (1992). History of Modern Criticism, 1750-1950: French, Italian and Spanish Criticism, 1900-50 (en inglés). Yale University Press. ISBN 9780300054514. 
• Wilson, John Dover (xullo de 1949). "On Hamlet by Salvador de Madariaga". The Modern Language Review (en inglés) (Modern Humanities Research Association) 44 (3): 390–397. ISSN 0026-7937. JSTOR 3717664. doi:10.2307/3717664. 

Ligazóns externas

• Nova sobre os nomeamentos ao Premio Nobel de Salvador de Madariaga (en castelán)
• Instituto Universitario de Estudos Europeos Salvador de Madariaga.