Xosé I de España
Xosé Bonaparte, coñecido tamén como Xosé I Bonaparte ou Xosé Napoleón I,[1][2][3][4][5] nado o 7 de xaneiro de 1768 en Corte (Córsega, daquela na República de Xénova) e finado o 28 de xullo de 1844 en Florencia (Gran Ducado de Toscana), foi un político, diplomático e avogado francés, irmán máis vello de Napoleón Bonaparte, deputado por Córsega no Consello dos Cincocentos (1797-1799) e secretario do mesmo, e novamente no Corpo Lexislativo (1799-1800), ministro plenipotenciario e membro do Consello de Estado (1800-1804), Príncipe e Gran Elector do Primeiro Imperio Francés (1804-1806), rei de Nápoles e Siclia entre o 30 de marzo de 1806 e o 5 de xullo de 1808 co nome de Xosé I e rei de España e das Indias entre o 6 de xuño de 1808 e o 11 de decembro de 1813 co nome de Xosé I, e tenente xeneral do Imperio francés (1814).
En España, a súa proclamación como monarca foi precipitada polo incremento da violencia que seguiu ao episodio do Levantamento do 2 de maio e culminou nun período de convulsións e intrigas políticas instigadas pola estratexia do emperador Napoleón I para obter a abdicación do trono da dinastía reinante de Carlos IV de España asegurando a influencia e a primacía do Primeiro Imperio Francés e incrementando a dependencia española para cos intereses políticos, económicos e militares bonapartistas, en detrimento das súas nacións inimigas, principalmente Portugal e Gran Bretaña. Porén, lonxe de obter unha lexitimación ante a maioría da opinión pública e de frear a dinámica do enfrontamento armado, esta proclamación foi rexeitada polos órganos de poder autóctonos como o Consello de Castela e a Xunta Suprema Central e, máis adiante, polas Cortes reunidas en Cádiz, decidindo a xeneralización do conflito da guerra da Independencia española. Neste contexto, o goberno de Xosé I Bonaparte, que debía distinguirse polo seu carácter reformista xurdido da Carta de Baiona, só puido exercerse nas zonas baixo o control militar do Exército imperial e, aínda que a maior parte das súas accións non puideron concretarse ante a continua hostilidade, ou foron derrogadas durante o reinado de Fernando VII de España, outras perduraron, como as melloras do urbanismo en varias cidades.
Xosé Bonaparte fundou a Gran Loxa Nacional de España e foi Gran Mestre do Grande Oriente de Francia,[6][7][8] e do Grande Oriente de Italia.[Cómpre referencia].
Foi distinguido coa Grande Aguia da Lexión de Honor.[9]
En España foi alcumado despectivamente como Pepe Botella e Pepe Plazuelas.
Primeiros anos
editar.jpg)
Xosé Bonaparte naceu en Corte, na illa de Córsega, o 7 de xaneiro de 1768, sendo bautizado co nome de Giuseppe Napoleone Buonaparte.
Era fillo de Carlo Buonaparte e María Letizia Ramolino e irmán máis vello do futuro emperador Napoleón Bonaparte. Estudou leis en Pisa (Italia).
Xosé Bonaparte coñeceu á que sería a súa esposa, Xulia Clary, grazas á princesa Desideria, irmá máis nova de Xulia. Desideria era a noiva do futuro emperador, chegando incluso a comprometerse en 1795, pero coa que Napoleón rompeu o compromiso para casar con Xosefina de Beauharnais.[10]
Xulia e Xosé casaron o 1 de agosto de 1794 na localidade de Cuges-les-Pins, no departamento de Bocas do Ródano.[10][11]
Tras o casamento a parella instalouse en Xénova, onde Xosé Bonaparte, xurista de profesión, traballou como avogado. A súa vida tranquila en Italia, que tanto agradaba a Xulia, sería breve, xa que Napoleón se apoiaría no seu irmán para a realización das súas ambicións políticas. Durante as Guerras napoleónicas a responsabilidade de Xosé Bonaparte acrecentouse. En 1796 tomou parte na campaña de Napoleón en Italia. Ao ano seguinte, durante a Primeira República francesa, actuou como diplomático, primeiro na corte de Parma e despois en Roma.[10][11][12] Foi membro do Consello dos Cincocentos, o órgano lexislativo inferior na época do Directorio, en 1798.
Mentres que a carreira política de Xosé alcanzaba cotas cada vez máis altas, Xulia esforzábase en crear unha familia afastada do poder e da política internacional. En 1796 nacería a primeira filla do matrimonio, Xulia, que falecería aos poucos meses do parto. Cinco anos despois, en 1801, naceu a súa segunda filla, Zenaida, que chegaría a ser infanta de España e incluso, segundo algúns historiadores, princesa de Asturias, ao ser a filla máis vella dos reis. En 1802 Xulia Clary daría a luz a súa terceira e última filla, Carlota, que chegaría a ser, aínda que por pouco tempo, raíña de Holanda, xa que casou co seu primo o príncipe Napoleón Lois Bonaparte, fillo de Lois Bonaparte.[10][13]
Xulia era, segundo parece, moi capaz de comportarse de acordo coa etiqueta da corte, pero prefería vivir unha vida privada rodeada da súa familia no seu castelo de Mortefontaine, no departamento de Oise (que comprara en 1800), afastada da corte, así como do seu adúltero cónxuxe.[14]
En 1804, cando se proclamou emperador, fixo ao seu irmán Xosé Príncipe Imperial, polo que Xulia foi Princesa Imperial. Durante a coroación do emperador, Xulia foi encargada, coas súas cuñadas, de termar da cola da emperatriz Xosefina.[14]
Durante as Guerras Napoleónicas actuou como enviado do seu irmán e firmou tratados cos Estados Unidos, Austria, Gran Bretaña e os Estados Pontificios. Desde 1806 até 1808, Xosé Bonaparte gobernou o reino de Nápoles por nomeamento do seu irmán.
Reinado en Nápoles
editarNapoleón nomeou a Xosé en 1806 rei de Nápoles (reino daquela denominado de Nápoles e Sicilia), función que desempeñaría durante dous anos,[10][11] Xulia prefiriu permanecer separada do rei, xaque prefería vivir unha vida privada rodeada da súa familia no seu castelo de Mortefontaine, no departamento de Oise (que comprara en 1800), afastada da corte, así como do seu adúltero cónxuxe, aínda que cerimoniosamente foi tratada como raíña na corte imperial de París.[14]
Finalmente a raíña reuniuse con Xosé en Nápoles antes de abril de 1808, cando foi enviada alí por Napoleón para que o apoiase, xa que nese momento Xosé enfrontánase a unha rebelión. Cando abandonaron o reino, os napolitanos estaban convencidos de que levaran con eles moitos obxectos de valor e comentaban: "o rei chegou como un soberano e saíu como un bandido. A raíña chegou vestida con farrapos e saíu como unha soberana".[14]
Pese a que sempre se afirmou que a razón das reticencias da raíña a viaxar a Nápoles se debía ao seu mal estado de saúde, actualmente crese que á raíña Xulia lle chegaran rumores da existencia dunha amante do seu marido. Sexa como for, a estancia en Nápoles sería breve, xa que aos poucos meses Xosé Bonaparte sería nomeado por Napoleón rei de España.[10]
Reinado en España
editarNomeamento e primeiras medidas de goberno
editar- Véxase tamén: Abdicacións de Baiona.
Tras as abdicacións de Baiona os dereitos sobre a corona española recaeeron sobre o emperador, quen, o 6 de xuño publicou o decreto de nomeamento do seu irmáno maior como rei de España e das Indias.
Porén, o reinado efectivo de Xosé I, premier et dernier ("primeiro e último") como o chamou nas sus Mémoires o zeneral Thiébault, comezou o 7 de xullo de 1808, despois de xurar a nova Constitución e de recibir, acto seguido, o xuramento de fidelidade dos compoñentes da Xunta Española de Baiona.
A súa chegada a Madrid ocorreu en plena guerra da Independencia española, tras a sublevanción popular do 2 de maio contra as tropas napoleónicas, coñecida como o levantamento do 2 de maio.
Promulgou a Constitución de Baiona nun intento de gañar o apoio dos ilustrados españois (os chamados afrancesados), sen lograr facer triunfar o programa reformista do seu goberno. O feito de que fose imposto polo invasor, así como as súas medidas liberais e ilustradas, toparon coa hostilidade popular e alleáronlle o apoio do pobo español, incluso de moitos dos propios ilustrados.
En 1808 creou o Ministerio de Policía, antecedente histórico do actual Ministerio do Interior de España. Tamén publicou (decembro de 1809) o anuncio da fundación dun museo de Belas Artes, baixo a denominación de Museo Xosefino. A súa pretensión era equiparar Madrid a outras capitais europeas que xa contaban con museos reais abertos ao público. Por outro lado, con dita institución pretendía reter as obras de arte que o seu irmán Napoleón e certos militares franceses estaban levando a Francia.
O museo como tal non chegou a fundarse; sería o seu sucesor no trono español, Fernando VII, quen abordou a súa creación, inaugurándoo en 1819, como Museo do Prado.
Durante o seu reinado coñeceuse polo alcume despectivo de Pepe Botella, en referencia a un suposto alcoholismo, que parece seguro que non era certo.[15]
O pobo de Madrid tamén o alcumou como Pepe plazuelas, xa que abriu moitas prazas na capital, principalmente derribando igrexas e conventos. A máis importante foi a plaza de Oriente, diante do Palacio Real.
Derrota
editarXosé tivo que fuxir ante a derrota das tropas francesas na batalla de Bailén. A intervención do propio emperador Bonaparte, xunto co groso do seu exército, conseguiu que puidera establecer o seu goberno na capital. Pero a situación en España chegou a ser insostíbel. Finalmente, en 1813, tras a derrota na batalla de Arapiles, o 22 de xullo de 1812, Xosé abandonou Madrid para fuxir a Francia. Ao seu paso por Vitoria, foi alcanzado polas tropas do duque de Wellington que derrotaron ao seu exército. Saíu definitivamente de España o 13 de xuño de 1813 sen o seu valioso "equipaxe", que consistía nas xoias da coroa española e obras de arte, para refuxiarse en Francia, onde permaneceu até a caída de Napoleón. A derrota de Arapiles forzou a Napoleón a devolver a coroa do país a Fernando VII, mediante o tratado de Valençay, finalizando así a guerra da Independencia española.[16][17][18][19]
Vida privada
editar
Durante a súa primeira fuxida da capital volve a encontrarse en Vitoria con María del Pilar Acedo y Sarriá, condesa del Vado e de Echauz, esposa do marqués de Montehermoso, Ortuño Aguirre del Corral, un nobre afrancesado que formou parte dos deputados que aprobaron a constitución de Baiona. Xosé fai ao marqués Grande de España, xentilhome de cámara e lle outorga a Real Orde de España. Ademais cómpralle por 300.000 reais o Palacio de Montehermoso en Vitoria, que converte no seu momentáneo Palacio Real.
Ambos acompáñano na súa viaxe a París en 1811 para o bautizo de Napoleón II de Francia, pero Ortuño falece en París. María del Pilar permanecerá ao lado de Xosé até a súa fuxida definitiva Francia onde, perdido o trono, perdido o interese.
Ademais mantivo relacións coa condesa de Jaruco, un romance que lle custou cinco millóns de reais. María Teresa Montalvo y O'Farril casara moi nova con entón hombre máis rico de Cuba, aínda que o seu marido se arruinou na corte de Carlos IV. O seu tío materno era Ministro da Guerra de Xosé I. Ao falecer, encapricharíase da súa filla María de las Mercedes, esposa do Capitán Xeneral da súa Guardia, Christophe-Antoine Merlin. Xosé I noméao conde de Merlin en 1810,[20] e manteno constantemente en misións fóra de Madrid. Referente a isto corría a copla popular:
La señora condesa
tiene un tintero
donde moja la pluma
José primero.
A cantante italiana de ópera Fineschi, a francesa Nancy Derjeux (cuxo marido fixo pingües negocios de subministración ás tropas francesas en España) e a baronesa Burke, esposa do embaixador de Dinamarca, completan as conquistas amorosas de Xosé.
Últimos anos: o exilio americano (1813-1844)
editar
_-_Facade.jpg)
Tras a súa saída de España, Xosé Bonaparte trasladouse aos Estados Unidos onde, grazas á venda das xoias da coroa española, construíu unha mansión en Point Breeze (Filadelfia) luxosamente amoblada e cunha impresionante colección de libros raros e obras de arte; rodeouna ademais dun gran parque cun estanque artificial. Alí tratou con personalidades como o senador e xurista Joseph Hopkinson, que vivía tamén en Bordentown e representaba no Congreso a Pensilvania; o banquiero Nicholas Biddle, cuxa propiedade, Andalusia, estaba xusto ao outro lado do río Delaware; a escritora Frances Wright, o banqueiro e filántropo de orixe francesa Stephen Girard, durante algún tempo a maior fortuna estadounidense; o presidente John Quincy Adams e o seu Secretario de Estado Henry Clay; o político Daniel Webster ou o marqués de La Fayette.
Nos Estados Unidos, Bonaparte residiu sen a compaña da súa muller, que coidaba das súas fillas en Europa. Xulia, durante a guerra da Independencia española, deu refuxio á súa irmá Desideria Clary que, polo seu matrimonio co príncipe Carlos, herdeiro de Suecia, que era en realidade un cidadán enimigo, así como á súa cuñada Catarina de Württemberg, na súa casa de Mortefontaine e, cando as tropas aliadas tomaron París en 1814, Xulia refuxiouse na casa de Desideria nesa cidade.[11] Despois da deposición de Napoleón, Xulia comprou o castelo de Prangins, en Suíza, cerca do lago Léman.
En 1815, durante os Cen Días, Xulia foi a darlle a benvida a Napoleón no Palacio de París, co vestido da corte imperial, xunto á súa antiga fillastra Hortensia de Beauharnais, a esposa de Lois Bonaparte.[14]
Despois da batalla de Waterloo e a segunda e definitiva caída de Napoleón, Xosé comprou unha propiedad no estado de Nova Jersey, cerca do río Delaware, co produto da venda de pintura española roubada no Palacio Real de Madrid, e en varios castelos, mosteiros e casas de concellos. En 1816, Desideria, que era princesa de Suecia, quixo levar a Xulia con ela ao seu regreso a Suecia; o seu marido Carlos, porén, pensou que isto era imprudente, porque Xulia era membro da familia Bonaparte e a súa presenza no país podería ser tomada como un signo de que el se puxera ao lado do deposto Napoleón e, ao final, non foi.
Xosé estaba, pois, sen esposa, pero vivía cunha amante estadounidense, e usaba o título de conde de Survilliers, entregado a obras de beneficencia e a protexer aos bonapartistas emigrados por medio da masonería até 1841, cando recibiu autorización para instalarse en Florencia. Xulia foi coas súas dúas fillas a vivir a Frankfurt, onde permaneceu durante seis anos, separada do seu esposo franco-americano, onde intentou, malvendendo en non poucas ocasións o patrimonio que o seu marido furtara en España, refacer a súa vida co apoio das súas fillas, xa adultas.[10] Máis tarde instalouse en Bruxelas e logo en Florencia, no Palacio Serristori. En 1823, foi a Suecia canda a súa irmá Desideria, xa raíña de Suecia.
Fonalmente, en 1840, Xosé reuniuse con Xulia en Florencia. Xosé Bonaparte morreu o 28 de xullo de 1844 en Florencia, aos 76 anos de idade. Xulia faleceu na mesma cidade oito meses máis tarde, o 7 de abril de 1845, á idade de 73 anos. Foron enterrados xuntos na Basílica da Santa Cruz de Florencia.
Pero 17 anos máis tarde, en 1862, o autoproclamado emperador Napoleón III levou o restos de Xosé Bonaparte a Francia, e inhumounos nos Inválidos á dereita do seu irmán, o emperador Napoleón I.[21]
Os restos de Xulia aínda están na Basílica da Santa Cruz, ao lado dos da súa filla, Carlota, que morreu de parto en Lucca o 3 de marzo de 1839, aos 37 anos de idade.
Descendencia
editarXosé Bonaparte e Xulia Clary tiveron tres fillas:[13]
- Xulia Xosefina Bonaparte (marzo de 1796).
- Zenaide Leticia Xulia Bonaparte (París, 8 de xullo de 1801 - Nápoles, 8 de agosto de 1854). Casou co seu primo o príncipe Carlos Luciano Buonaparte, fillo de Luciano Bonaparte.
- Carlota Napoleona Bonaparte (París, 31 de outubro de 1802 - Sarzana, Liguria, Italia, 2 de marzo de 1839). Casou co seu primo o príncipe Napoleón Lois Bonaparte, fillo de Lois Bonaparte, que foi rei de Holanda en 1810.
Adenais, Xosé Bonaparte tivo varios fillos extramatrimoniais coas súas diferentes amantes:[22]
- Con Giula Colonna, condesa de Stigliano:
- Giulo (1807)
- Teresa (1808), ambos mortos de pouca idade.
- Con Annette Savage, nada en Filadelfia dunha familia de cuáqueros descendentes da princesa indienne Pocahontas:
- Dúas fillas, entre elas Caroline (1822). Annette casou con Charles Lafolie, que recoñecereu a Caroline. Caroline Lafolie casou co coronel Zébulon Howell Benton.
- Con Émilie Hémart:
- Félix-Joseph-François Lacoste (1825) [23]
- Émilie Hémart.
Na ficción
editarNovelas
editar- O rei Xosé I é o personaxe principal da novela de Benito Pérez Galdós El equipaje del rey José. Episodios Nacionales, 1ª serie, nº 11, publicada en 1875. Hai varias reimpresións recentes, entre elas a publicada en 1976 por Alianza Editorial. ISBN 978-84-206-5011-0.
- Tamén aparece en dúas novelas do escritor Juan Antonio Vallejo-Nágera:
- Yo, el rey (1985). Barcelona: Editorial Planeta. ISBN 978-84-0801-184-2. (Premio Planeta, 1985).
- Yo, el intruso (1991). Barcelona: Editorial Planeta. ISBN 978-84-3205-597-3.
- A trama romántica entre Xosé Bonaparte, Napoleón, Jean-Baptiste Bernadotte, Xulia Clary e Désirée Clary é o tema da novela Désirée, publicada en 1951 por Annemarie Selinko.
Filmografía
editarXosé Bonaparte aparece en varias películas:
- Napoleón (1927), de Abel Gance, interpretado por Georges Lampin.
- Napoleón (2002), de Yves Simoneau, interpretado por Ennio Fantastichini.
- Los fantasmas de Goya (2006), de Miloš Forman, interpretado por Julian Wadham.
- A novela anteriormente citada, Désirée, foi filmada co mesmo título en 1954, dirixida por Henry Koster, con Marlon Brando no papel de Napoleón, Jean Simmons, como Désirée, e Cameron Mitchell como Xosé Bonaparte.
- Xosé I aparece tamén na serie de televisión hispano-francesa de TVE Los desastres de la guerra, centrada na crise de 1808-1814, onde é interpretado por Philippe Roleau.
| Predecesor: Fernando IV |
 Rei e Nápoles e Sicilia 1806 - 1808 |
Sucesor: Xoaquín I |
| Predecesor: Fernando VII |
 Rei de España e das Indias (Non recoñecido nin polas Cortes españolas nin polas Indias) 1808 - 1813 |
Sucesor: Fernando VII |
| Predecesor: Napoleón II |
2.svg) Emperador titular dos franceses 1832-1844 |
Sucesor: Lois I |
Notas
editar- ↑ Mercader, Joan (1971). José Bonaparte, rey de España, 1808-1813: historia externa del reinado. Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Instituto Jerónimo Zurita. Escuela de Historia Moderna. p. 52. Consultado o 18 de setembri de 2016.
La proclamación oficial de José Napoleón I, se efectuó con toda solemnidad, el día de la fiesta de Santiago, patrón de España.
- ↑ Prontuario de las leyes y decretos del rey nuestro señor don José Napoleón I del año de 1810. Imprenta Real, Madrid. 1810. Consultado o 18 de setembro de 2016.
En nuestro Palacio de Madrid á 3 de enero de 1810: Don José Napoleón por la gracia de Dios y por la Constitución del Estado, Rey de las Españas y de las Indias.
- ↑ Peña González, José (2006). Historia política del constitucionalismo español. Dykinson, Madrid. p. 47. ISBN 978-84-9772-906-2. Consultado o 18 de setembro de 2016.
La lista de los primeros afrancesados aparece tras la firma del Rey José I y son los "individuos componentes de la Junta Española, convocada a esta ciudad de Bayona por S.M.I y R. Napoleón I, Emperador de los franceses y Rey de Italia, hallándose reunidos en el Palacio llamado el Obispado Viejo, celebrando la duodécima sesión de la mencionada Junta, habiéndonos sido leída en ella la precedente Constitución, que durante el mismo acto nos ha sido entregada por nuestro Augusto Monarca José Napoleón I; enterados de su contenido, prestamos a ella nuestro asentimiento y aceptación, individualmente por nosotros mismos, y también en calidad de miembros de la Junta, según lo que cada uno tiene en ella, y según la extensión de nuestras respectivas facultades, y nos obligamos a observarla y a concurrir en cuanto esté de nuestra parte a que sea guardada y cumplida, por parecernos que organizado el Gobierno que en la misma constitución se establece, y hallándose al frente de él un Príncipe tan justo como el que por dicha nuestra nos ha cabido, la España y todas sus posesiones han de ser tan felices como deseamos. Y en fe de que esta en nuestra opinión y voluntad, lo firmamos en Bayona a 7 de julio de 1808.
- ↑ Toreno [José María Queipo de Llano y Ruiz de Saravia], Conde de (1835). Historia del levantamiento, guerra y revolución de España. Imprenta de don Tomás Jordán, Madrid. p. 26. Consultado o 18 de setembro de 2016.
Art. 2°. Todos los oficiales y soldados de las tropas españolas prestarán juramento de fidelidad á S.M. católica el rey José Napoleón I.
- ↑ Napoleón o el verdadero D. Quixote de la Europa: o sean, comentarios crítico-patriótico-burlescos á varios decretos de Napoleón y su hermano José, distribuidos en dos partes y cincuenta capítulos. Imprenta de Ibarra, Madrid. 1813. p. 114. Consultado o 18 de setembro de 2011.
En consecuencia concede en nombre de S.M. el emperador y rei Napoleón I y de S.M. católica el REI José Napoleón I perdón general á todos los habitantes de Zaragoza baxo las condiciones siguientes:
- ↑ Masonería e Ilustración: Del siglo de las luces a la actualidad páx.61.
- ↑ Los altos grados de la masonería pp. 170-171.
- ↑ La Masonería española vista desde Italia
- ↑ Napoleón y la locura española, p.86.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 Julia Clary, la Reina de España más desconocida Arquivado 20 de agosto de 2016 en Wayback Machine. en tuotrodiario.hola.com (en castelán).
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Lindwall, Lilly (1919): Desideria. Bernadotternas anmoder. Stockholm. Åhlén och Åkerlunds Förlag.
- ↑ Almén (1893), p. 79.
- ↑ 13,0 13,1 Darryl Lundy Xenealoxía de Juliet Marie Clary en The Peerage (en inglés).
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Mansel, Philip (2015).
- ↑ "Biografía de José Bonaparte". Arquivado dende o orixinal o 21 de xuño de 2012. Consultado o 19 de setembro de 2016.
- ↑ Pérez Galdós, Benito (1976): El equipaje del rey José. Episodios Nacionales, 1ª serie, nº 11. Madrid: Alianza Editorial. ISBN 978-84-206-5011-0. (Primeira edición, 1875).
- ↑ Seis años bajo dominio francés Arquivado 22 de setembro de 2016 en Wayback Machine. en elcorreo.com (en castelán).
- ↑ Tucker, Spencer C. (2009): A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East. Santa Bárbara: ABC-CLIO, pp. 1097. ISBN 978-1-8510-9672-5.
- ↑ Vego, Milan N. (2009): Joint Operational Warfare: Theory and Practice. Government Printing Office, pp. 40 (parte V). ISBN 978-1-8847-3362-8.
- ↑ Habana Elegante
- ↑ Lentz, Thierry (2016): Joseph Bonaparte. Pais: Éditions Perrin. ISBN 978-2-2620-4873-0.
- ↑ Gonzague Saint Bris (1993): Les Aiglons dispersés. Éditions Jean-Claude Lattès. ISBN 2-7096-1246-1.
- ↑ René Hombourger (1979): "Joseph de Lacoste, un fils naturel de Joseph Bonaparte, receveur particulier des finances à Thionville, (1861)", en Mémoires de l'Académie nationale de Metz, n° 53.
Véxase tamén
editarWikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Xosé I de España  |
Bibliografía
editar- Almén, Johannes (1983): Ätten Bernadotte: biografiska anteckningar. Estocolmo: C. & E. Gernandts förlag.
- Mansel, Philip (2015): The Eagle in Splendour. Londres: I.B. Tauris. ISBN 978-1-7845-3175-1.
- Schom, Alan (1997): Napoleon Bonaparte: A Life. Nova York: Harper Collins. ISBN 978-0-0609-2958-9.
- Stroud, Patricia Tyson (2005): The Man who had been King: The American Exile of Napoleon's Brother Joseph. Filadelfia: University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-9042-4.
Outros artigos
editarLigazóns externas
editar- Juicio de Napoleón Bonaparte sobre Xosé I de España Wikisource (en castelán)
- Biografía de José Bonaparte ofrecida pola Biblioteca M. Cervantes Arquivado 08 de maio de 2010 en Wayback Machine.
- Estatuto de Baiona
- Constitucións e textos vertebradores de España
- José I Bonaparte en Antiguo Régimen (en castelán)
- Joseph Bonaparte at Point Breeze en flatrock.org.nz (en inglés)
- Joseph Bonaparte and the Jersey Devil en americanfolklore.net (en inglés)