Sìleas na Ceapaich

Sìleas na Ceapaich
Beatha
Breith	Loch Abar, 1660
Dùthaich	Alba
Bàs	1729
Foghlam
Cànain	Gàidhlig
Dreuchd
Dreuchd	bàrd agus sgrìobhadair
Gnè ealain	bàrdachd

Bha Sìleas na Ceapaich no Sìleas NicDhòmhnaill na bàrd Gàidhlig (mu 1660 - mu 1729).

B' i nighean Ghilleasbuig, Mhic 'ic Raghnaill, 15mh Triath Dòmhnallaich na Ceapaich. Phòs Sìleas Alasdair Gòrdanach agus rinn iad an dachaigh ann am Baile Dhòrnaidh, faisg air Hunndaidh. Tha làrach na dachaigh aca fhathast ri fhaicinn air an rathad eadar Obar Dheathain agus Monadh Choinnich. Tuigear o bhàrdachd Sìleas gun robh còignear mhac aca agus co-dhiù triùir no 's dòcha ceathrar inghean.

Òrain

Tha e soilleir bho ìomhaighean agus meataireachd na bàrdachd aig Sìleas gun robh i, mar nighinn chinn-chinnidh, foghlamaichte a thaobh bàrdachd na Gàidhlig. Tha a bàrdachd cuideachd a' toirt dhuinn sealladh air beachdan bhoireannach, an dà chuid a thaobh ghnothaichean pearsanta mar a tha comhairle do nighinn air caran an t-saoghail, call chloinne agus cèile agus creideamh, ach cuideachd air mar a bhathar a' meas thachartasan mòra na linne.

Tha tòrr de bhàrdachd Sìleas a' nochdadh faireachdainn làidir Seumasach. Nam measg seo tha:

Do Fheachd Mhorair Màr
Òran air là Sliabh an t-Siorraim

Bha creideamh làidir Caitligeach aice agus tha seo ga nochdadh anns na laoidhean aice, nam measg:

Laoidh Mhoire Mhaighdeann

Bha a' bhàrdachd aice a' nochdadh uallaichean a' chinnidh aice, na Dòmhnallaich, ach cuideachd uallaichean an teaghlaich aice fhèin, gu sònraichte ann an:

Cumha Bàs a Fir agus a h-Ighne
Marbhrann air Bàs a Fir

Liosta òrain

Alastair á Gleanna Garadh: An Lasair, d.100-101
An Aghaidh na h-Oba Nodha: An Lasair, d.22-27
Cumha Bàs a Fir agus a h-Ighne
Do Fheachd Mhorair Màr
Laoidh Mhoire Mhaighdeann
Marbhrann air Bàs a Fir
Òran air là Sliabh an t-Siorraim

Òran do Alasdair Ghlinnne Garadh

Alasdair à Gleanna Garadh,
Thug thu an-diugh gal air mo shùilean;
'S beag iongnaidh mi bhith trom chreuchdach:
'S tric ga reubadh as ùr sinn.
Dearcair dhomhsa bhith gan osnaich
'S meud an dosgainn th' air mo chàirdean;
'S tric an t-eug oirnn a' gearradh,
Taghadh nan darag as àirde.

Chaill sinn ionnan agus còmhla
Sir Dòmhnall a mhac 's a bhràthair.
Ciod e am fàth dhuinn bhith gar gearan?
Dh'fhan Mac Mhic Ailein sa bhlàr uainn.
Chaill sinn darag làidir liath-ghlas
Bha cungbhail dìon air a chàirdibh,
Capall-coille bhàrr na giùthsaich,
Seabhag sùil-ghorm lùthmhor làidir.

Dh'fhalbh ceann na cèille is na comhairle
Anns gach gnothach am bi cùram,
Aghaidh shoilleir sholta thaitneach,
Cridhe fial farsaing mun chùinneadh;
Bu tu tagha nan sàr-ghaisgeach,
Mo ghuala thaice is mo dhiùbhail;
Smiorail fearail foinnidh treubhach,
Ceann feachda chaill Seumas Stiùbhart.

Nam b' ionnan do chàch is do Ghoill
An uair dh'imich an long a-mach,
Cha rachadh i rithist air sàil
Gun fhios dè am fàth mun tàin' i steach.
Ach nuair chunnaic sibh san tràth sin
A bhith gar fàgail air faondradh,
Bhrist bhur cridheachan le mulad:
Is lèir a bhuil nach robh sibh saoghlach.

Bu tu an lasair dhearg gan losgadh,
Bu tu sgoltadh iad gun sàiltibh;
Bu tu guala chur a' chatha,
Bu tu an laoch gun athadh làimhe;
Bu tu am bradan anns an fhìor-uisge,
Fìor-eun as an eunlaith 's àirde;
Bu tu leòmhann thar gach beathach,
Bu tu damh leathann na cràice.

Bu tu an loch nach faoidte thaomadh,
Bu tu tobar faoilidh na slàinte;
Bu tu Beinn Nibheis thar gach aonach,
Bu tu a' chreag nach fhaoidte theàrnadh.
Bu tu clach-mhullaich a' chaisteil,
Bu tu leac leathann na sràide;
Bu tu leug lòghmhor nam buadhan,
Bu tu clach uasal an fhàinne.

Iomraidhean

Black, R. (deas.) 2001. An Lasair: An Anthology of Eighteenth-century Gaelic Verse (Edinburgh: Birlinn)

Tuilleadh leughaidh

Tha bàrdachd Sìleas air a cruinneachadh le Colm Ó Baoill ann am Bàrdachd Shìlis na Ceapaich (Scottish Gaelic Texts Society, 1972)

Ceanglaichean a-mach