Aller au contenu

Mègsik

Di Wikipédja
Létazini mègsiken
Estados Unidos Mexicanos (es)
 
Lanng ofisyèl Pyès ; èspangnòl-a(lanng ofisyèl de facto) ké lanng endijenn-yan ganyen èstati-a di « lanng nasyonnal »
Kapital Mègsiko
Siperfisi total 1 964 375 km²
Jantilé Mègsiken
Popilasyon total 124 574 795 zab. (2017)

Mègsik, an fòrm lonng Létazini mégsiken, an èspangnòl México é Estados Unidos Mexicanos, sa roun péy ki sitchwé annan pati méridjonnal-a di Lanmérik di Nò.

Mègsik-a sa manm di Lakò di lib-échanj nò-anmériken (ALENA, oben « TLCAN » an èspangnòl, « NAFTA » an annglé).

Délimité o sid pa Gwatémala ké Béliz, é o nò pa Létazini di Lanmérik, li sa bòdé à lès pa gòlf di Mègsik ké lanmè dé Karayb épi à lwès-a pa loséyan Pasifik. A katòrzyenm péy-a an sipèrfisi, ki ka avwézinen 2 milyon di km2.

Tòponnimi

[chanjé | Chanjé wikikod]
Mit di fondasyon-an di Mègsiko-Tenochtitlan (Codex Mendoza).

Dipi anvan lendépandans-a di vis-rwèyèlté di Nouvèl-Lèspagn, i té désidé ki péy-a té ké pran non-an di so kapital, Mègsiko. Litilizasyon-an di sa tòponnim ka roumonté an finisman di lépòk préyispannik (pòsklasik tardif), koté Nahuas (é pli partikilyèrman endijenn-yan di sité, Mègsika-ya). I té alò akolé o tòponnim Tenochtitlan.

Lépòk kòlonnyal

[chanjé | Chanjé wikikod]
Masak di Cholula, dapré Lienzo de Tlaxcala.

An 1519, konkistadò-ya, ki alyé ké patché tribi ennmi dé aztèk don Tlaxcaltèk-ya é ki kondjwi pa Hernán Cortés, ka lansé so kò à konkèt-a di Lanpir aztèk, ki édé an sa pa sipéryoté é kalité di yé zarm é di yé tagtik di konba, mé osi sipéryorité nimérik-a di yé alyé endijenn. 13 out 1521, finisman-an di syèj di Tenochtitlan ka siyen vigtwè-a dé Èspangnòl ké finisman-an di lanpir aztèk.

Lépòk kontanporen

[chanjé | Chanjé wikikod]
Drapo mègsiken.

À lanmò d'Obregon, Plutarco Elías Calles ka divink le Jefe maximo de la Revolución. An mars 1929, li ka fondé Pati nasyonnal revolisyonnèr annan lòbjègtif-a di kontrolé é di véyé divèr kouran politik-ya é ka nonmen li-menm so kò an kabèch di sa pati. Annan lòbjègtif-a di évité de djopopo ant jénéral, li ka fè nonmen prézidan di Répiblik-a roun sivil Emilio Portes Gil pou péryòd-a di 1928 à 1930. Calles té divèt lité kont roun konjirasyon2di militèr obregonnis ki mennen pa José Gonzalo Escobar (es) ki ékarté di pouvwè ki nonmen « plan di Hermosillo ».

Jéyografi

[chanjé | Chanjé wikikod]
Kart topografik di Mègsik.

Mègsik-a sa roun péy ki sitchwé an Lanmérik di Nò. I ka patajé dé frontchè térès ké Létazini-ya (3 152 km) o nò é ké Béliz (193 km) epi Gwatémala (956 km) o sid.

Li ka posédé rounlo fasad maritim (11 122 km) notanman ké loséyan Pasifik ké gòlf di Kalifòrni (7 828 km) à Lwès é ké lanmè dé Karayb ké gòlf di Mègsik (3 294 km) à Lès.

Sipèrfisi total-a di péy sa di 1 964 375 km2 an enkliyan 5 127 km2 di zilé ; zilé mègsiken-yan ka sitchwé yé kò annan loséyan Pasifik-a (don pli gran-an sa Zilé Cedros), gòlf di Kalifòrni (don pli gran-yan sa zilé-ya Tiburón é Ángel de la Guarda), lanmè dé Karayb (don pli gran-an sa Cozumel) ké gòlf-a di Mègsik.

Èstad Azteca, sizyenm pli gran èstad annan monn-an, ka akéyi lékip di Mègsik di foutbòl.

Èspò-ya annan lakèl Mègsiken-yan te konnèt oun rélatif sigsé entèrnasyonnal sa bògs ké foutbòl. A èspò-ya ki pi popilèr-ya di péy.

Mègsik-a té akéyi Jé olenpik-ya di lété di 1968, ensi ki 2 koup di monn di foutbòl, an 1970 é an 1986.

Èspò nasyonnal sa roun Èspò ékès ki aplé « charrería », mé pi popilèr-a sa foutbòl-a, jis apré ka vini bésbòl-a asou lakot atlantik-a. Prensipal lékip-ya di foutbòl Tigres UANL, Club América, Club de Fútbol Monterrey, Club Deportivo Guadalajara, Cruz Azul Fútbol Club, Club Universidad Nacional, Club de Fútbol Atlas et Deportivo Toluca Fútbol Club.

Mègsik-a gen pou kòd :

  • MEX, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), kòd alpha-3,
  • MEX, soulon lis-a dé kòd péy di CIO,
  • MEX, soulon lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik,
  • MEX, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-3,
  • MM, soulon lis-a dé préfigs dé kòd OACI dé laéropò,
  • MX, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an,
  • MX, soulon nòrm-an ISO 3166-1, kòd alpha-2 (lis dé kòd péy),
  • .mx, soulon lis-a dé Entèrnèt TLD(donmenn di pronmyé nivèl),
  • XA, soulon lis-a dé préfigs OACI di limatrikilasyon dé laéronnèf,

Nòt ké référans

[chanjé | Chanjé wikikod]