گروه عاملی
گروه عاملی (به انگلیسی: Functional group) در شیمی آلی، به گروه‌های معینی از اتم‌های یک مولکول گفته می‌شود که در واکنش‌های شیمیایی ویژه آن مولکول شرکت می‌کنند و دارای خصلت شیمیایی مخصوصی هستند که یک مولکول از خویش در طول واکنش نشان می‌دهد. گروه‌های عاملی یکسان در مولکول‌های مختلف به واکنش شیمیایی یکسان در آن مولکولها می‌انجامند و حتی برخی خواص فیزیکی مشابه در مولکولها را نیز سبب می‌شوند. برای نمونه گروه عاملی آلدئید می‌تواند در واکنش‌های مانند کاهش و افزایش شرکت نماید و به‌طور کلی تمام مولکول‌های دارای این گروه عاملی، در چنین واکنش‌هایی شرکت می‌کنند.
جدول گروه‌های عاملی رایج
[ویرایش]در زیر لیستی از گروه‌های عاملی متداول آمده‌است. در فرمول، نمادهای R و 'R معمولاً به معنی هیدروژن یا زنجیره‌های هیدروکربن با هر طول ممکن است، ولی برخی اوقات ممکن است به هر گروه از اتمها برگردد.
هیدروکربن‌ها
[ویرایش]هیدروکربن‌ها گروهی از ترکیبات آلی هستند که در دسته‌بندی گروه‌های عاملی آن‌ها را هیدروکربیل می‌نامند به این معنی که تنها حاوی کربن و هیدروژن هستند. با این‌حال هیدروکربن‌ها خود شامل دسته‌های متفاوتی هستند چرا که وجود پیوندهای غیراشباع و ساختار حلقوی خود باعث ایجاد تفاوت‌های شیمیایی می‌شود.
| رده شیمیایی | گروه | فرمول | فرمول ساختاری | پیشوند | پسوند | مثال |
|---|---|---|---|---|---|---|
| آلکان | آلکیل | RH | -skeletal.svg){kind=small}
|
آلکیل- | -ان |  اتان |
| آلکن | آلکنیل | R2C=CR2 | 
|
آلکنیل- | -اِن |  اتیلن (اتن) |
| آلکین | آلکینیل | RC≡CR | 
|
آلکینیل- | -این |  استیلن (اتین) |
| مشتقات بنزن | فنیل | RC6H5 | 
|
فنیل- | -بنزن |  کومن (۲-فنیل پروپان) |
| مشتقات تولوئن | بنزیل | RCH2C6H5 | 
|
بنزیل- | ۱-تولوئن |  بنزیل برمید (۱-بروموتولوئن) |
| نفتالین[۱] | ||||||
گروه‌های شامل هالوژن‌ها
[ویرایش]هالوآلکان‌ها گروهی از ترکیبات آلی هستند که شامل حداقل یک پیوند کربن-هالوژن هستند. بسته به نوع هالوژن این نوع پیوند می‌تواند خیلی ضعیف (مثل کربن–ید) یا خیلی قوی (کربن–فلوئور) باشد. به‌صورت عمومی و با استثنا گرفتن فلوئور، بقیه ترکیب‌های آلی هالوژن‌دار، به آسانی وارد واکنش‌های جانشینی هسته‌دوستی (تک‌مولکولی یا دومولکولی) یا حذفی می‌شوند.
| رده شیمیایی | گروه | فرمول | فرمول ساختاری | پیشوند | پسوند | نمونه |
|---|---|---|---|---|---|---|
| هالوآلکان | هالوژن | RX | 
|
هالو- | هالید |  کلرواتان (اتیل کلرید) |
| فلوئوروآلکان | فلوئور | RF | 
|
فلورو- | فلورید |  فلوئورومتان (متیل فلوئورید) |
| کلرومتان | کلر | RCl | 
|
کلرو- | کلرید |  کلرومتان (متیل کلرید) |
| برموآلکان | برم | RBr | 
|
برمو- | برمید |  برمواتان (متیل برمید) |
| یدومتان | ید | RI | 
|
یدو- | یدید |  یدومتان (متیل یدید) |
گروه‌های عاملی اکسیژن‌دار
[ویرایش]ترکیبات حاوی پیوند کربن-اکسیژن بسته به محل و نوع هیبریداسیون پیوند کربن-اکسیژن دارای خواص متفاوتی هستند. یکی از دلایل این موضوع تفاوت الکترون کشندگی هیبریداسیون‌های مختلف است.
| رده شیمیایی | گروه | فرمول | فرمول ساختاری | پیشوند | پسوند | مثال |
|---|---|---|---|---|---|---|
| الکل | هیدروکسیل | ROH |  |
هیدروکسی- | -اُل |  متانول |
| آلدهید | آلدهید | RCHO | 
|
فرمیل- | -ال |  استالدهید (اتانال) |
| کتون | کربونیل | R'COR | 
|
اُکسو- | -اُن |  بوتانون (اتیل متیل کتون) |
| کربوکسیلیک اسید | کربوکسیل | RCOOH | 
|
کربوکسی- | -اوییک اسید |  اتانوییک اسید (استیک اسید) |
| استر | استر | R'COOR | 
|
آلکوکسی کربونیل- | آلکیل آلکانوات |  اتیل بوتانوآت (اتیل بوتیرات) |
| اتر | اتر | R'OR | .svg) |
آلکوکسی- | آلکیل اتر |  دی‌اتیل‌اتر (اتوکسی اتان) |
| هیدروپراکسید | هیدروپراکسی | ROOH | 
|
هیدروپراکسی- | هیدروپراکسید |  ترشری-بوتیل‌هیدروپراکسید |
| پراکسید | پراکسی | R'OOR | 
|
پراکسی- | پراکسید |  دی-ترشری-بوتیل‌پراکسید |
| اتر | اتر | R'OR | |
آلکوکسی- | اتر | دی‌اتیل اتر |
| همی‌استال | همی‌استال | R2CH(OR1)(OH) | 
|
آلکوکسی اُل | -همی‌استال | |
| همی‌کتال | همی‌کتال | R'C(ORʺ)(OH)R | 
|
اُل | -همی‌کتال | |
| استال | استال | R"CH(OR')(OR) | 
|
دیالکوکسی- | -استال | |
| کتال (یا استال) |
کتال (یا استال) |
RC(OR")(OR‴)R' | 
|
دیالکوکسی- | -کتال | |
| استال | استال | RC(OR')(OR")(OR‴) | 
|
تری‌آلکوکسی- | ||
| ناجورحلقه | متیلن دیوکسی | PhOCOPh | 
|
متیلن‌دیوکسی- | -دیوکسول |  ۱و۳-متیلن‌دیوکسی بنزن |
| استر ارتوکربنات | استر ارتوکربنات | C(OR)(OR')(OR")(OR‴) | 
|
تترالکوکسی- | تتراآلکیل ارتوکربنات |  تترامتوکسی متان |
| انیدرید اسید | انیدرید | R1(CO)O(CO)R2 | 
|
انیدرید |  بوتیریک انیدرید |
گروه‌های عاملی نیتروژن‌دار
[ویرایش]آمین‌ها، آمیدها، ایمین‌ها، ایمیدها، ترکیبات آزو، سیانات‌ها و نیتریل‌ها از ترکیب‌های آلی دارای نیتروژن می‌باشد.
گروه‌های عاملی شامل گوگرد
[ویرایش]تیول‌ها، سولفیدها، دی‌سولفیدها، سولفون‌ها و سولفونیک اسیدها از گروه‌های مختلف مواد آلی هستند که در مولکول خود، اتم گوگرد دارند.
گروه‌های عاملی دارای فسفر
[ویرایش]فسفین‌ها، فسفات‌ها، فسفودی‌استرها و فسفونیک اسیدها، چهار گروه مهم از مواد آلی دارای فسفر هستند.
منابع
[ویرایش]- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Functional group». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۵ خرداد ۱۳۹۹.
شاخه‌های شیمی | |
|---|---|
| شیمی‌فیزیک | |
| شیمی آلی | |
| شیمی معدنی | |
| شیمی تجزیه | |
| دیگر | |
| همچنین ببینید | |
