Donostiako Easo kalean jaio zen, Izeta etxean. Ama Aranokoa zen (Nafarroa Garaia) eta aita Burgoskoa (Espainia). Biek Balmasedan elkar ezagutu zuten, ama maistra zela eta aita prokuradore. Ezkondutakoan Bilbora joan ziren bizitzera. Seme-alaba zaharrenak hantxe jaio eta, ondoren, Bilbotik Donostiara aldatu ziren, amaren nahia zen hori, eta bertan jaio ziren bi seme gazteenak, tartean Karlos, gazteena. Anai-arrebak guztira zortzi edo bederatzi izan ziren, baina orduan haurren hilkortasuna handia zen eta batzuk txikitan hil ziren.[3]
Bizitza osoa Donostian eman zuen, zatirik handiena Artzain Onaren plazako etxean. 1935ean Blanca Ibarbururekin ezkondu zen eta hamar seme-alaba izan zituzten, haietako bi gazte hilda, baina.[3]
Hamahiru urte izan arte ez zen eskolara joan, eta, orduan, azterketak egitera baino ez. Familiako txikiena izanik, ordu arte etxean ikasi zuen. Aita, ama eta anai-arrebak, denak ziren haren maisu-maistrak.[3]
Batxilergoa Donostiako Marianistetan eginda Madrilera joan zen unibertsitate-ikasketak egitera, Zientzia Zehatzak ikastera, matematikak. Haiek bukatu eta tesia prestatzeari ekin zion Rey Pastor izen handiko matematikariarekin. Rey Pastor zientzialari ospetsua Argentinan zebilen irakasle garai hartan, baina urtero joaten zen Madrilera. Behin Rey Pastorrek zera esan omen zion Santamariari: «baina ez da posible zu Donostian aritzea, han ez duzue bibliotekarik, han ez duzue ezer, zientzia aldetik han ezin izango duzu ezer egin». Santamariak Donostian zerbait sortu behar zela erantzun zion eta motibazio horrekin lanean hasi zen. Rey Pastorrek gutun bat idatzi zion Eusko Ikaskuntzari eta, horrela, 1932an Eusko Ikaskuntzaren babespean, “Centro de Estudios Científicos” sortu zuen Karlos Santamariak.[3]
Geroago Santamariak Espainiako Gerra Zibilean eta frankismoan izandako jokabideak zenbait kritika jaso zituen: besteak beste, frankismoko agintarien laguntzaz Juan Landin Allenderi Igeldoko Meteorologia Behatokiaren zuzendaritza kendu izana leporatzen dio Santamariari Landinen alaba Maitek.[4][5]
1960ko hamarkadaren hasieran, euskararen eta euskal kulturaren aldeko hainbat lorpenetan parte hartu zuen. 1960an, ikastoletako maistrentzako erresidentzia eta euskal irakasleak prestatzeko etxe bat irekitzea, Donostian. 1961ean, Santo Tomas Lizeoa sortzea. 1963an, Donostiako Kaputxinoetan, Zeruko Argia astekaria berriz argitaratzea. Arantzazuko santutegian frantziskotarrek argitaratzen zuten Jakin aldizkariaren bultzatzaile ere ibili zen (eta 1978-1980 bitartean zuzendaritzako kide ere izango zen). Horregatik guztiagatik, Euskaltzaindiak euskaltzain urgazle izendatu zuen 1964ko urrian.[6]
Euskal Herriko Unibertsitatea sortzearen aldeko mugimenduan nabarmena izan zen Karlos Santamariaren parte-hartzea. Gipuzkoako Unibertsitateko batzorde eragilean izan zen 1964an, lau urte geroago Zuzenbide fakultatea zabaldu zen Donostian, eta, 1967an, Donostiako Petrokimika Eskola sortzeko komisioaren buru ere izan zen.[3]
«
Euskal Herriko unibertsitatea egin bazen, jende askoren ahaleginei esker izan zen, baina bereziki Karlos Santamariaren eta bera bezalako beste aitzindari gutxi batzuen ahaleginei esker
Hala ere, 1970an oraindik unibertsitatean euskara ez zen bat ere erabiltzen. Orduan utopia moduan ikusten zen euskara etorkizunean arlo guztietara naturaltasunez zabaldu ahal izango zela. Baina 1970-72an Baionako Euskal Erakustokian antolatu ziren Euskal Asteak izan zuten arrakasta ikusirik, 1972ko ekitaldian Karlos Santamariak Euskal Unibertsitatea sortzeko premiaz emaniko hitzaldiaren bidetik, Euskaldunen Biltzarra, Ikas eta Fededunak elkarteek Udako Euskal Unibertsitatea antolatzea erabaki zuten 1973ko udan, Euskaltzaindiaren babespean. Lehengo ekitaldi biak Donibane Lohizunen egin ziren, ondorengo biak Uztaritzen, eta 1977az geroztik Iruñean.
Geroago, hainbat urrats kualitatibo egin ditu euskarazko unibertsitatea eraikitzeko bidean, baina oraindik ez dago gauzatuta Santamariak amesten zuen Euskal Unibertsitatea; unibertsitatearen inguruan Santamariak amets bat baitzuen, Euskal Herriko Unibertsitatea baino, Euskal Unibertsitatea. “Jakin” aldizkarian horrelaxe azaldu zuen 1977an:[9]
«
Bi eginkizun diferente dago uste dudanez, gure Unibertsitatearen alorrean. Batari Euskal Unibertsitatea dei lekioke; besteari, berriz, Euskal Herriko Unibertsitate izena emango nioke nik, bion arteko desberdintasuna ongi azaltzeko. [...] Euskal Herrian dauden eta egongo diren unibertsitate eta sasi-unibertsitate multzoari Euskal Herriko Unibertsitatea izena emango diogu. Aldiz, uste honek utopia itxura badu ere, nire terminologiaz Euskal Unibertsitatea euskal kultura eta hizkuntzaren “alma mater” izan beharko litzatekeen euskarazko unibertsitatea da.
1991n Manuel Lekuona Saria jaso zuen.[11] 1992an EHUkhonoris causa doktore izendatu zuen. Eta Euskaltzaindiak 1993an, bere sorreraren 75. urteurrenean, euskaltzain ohorezko izendatu zuen.[6]
Gipuzkoa, Euskal Herria
Datuak: Q2939458