Edukira joan

Inge Morath

Wikipedia, Entziklopedia askea
Inge Morath
Bizitza
JaiotzaGraz, 1923ko maiatzaren 27a
Herrialdea Austria
 Ameriketako Estatu Batuak
HeriotzaNew York, 2002ko urtarrilaren 30a (78 urte)
Hobiratze lekuaGreat Oak Cemetery (en) Itzuli
Heriotza moduaberezko heriotza: minbizia
Familia
Ezkontidea(k)Arthur Miller  (1962ko otsailaren 17a -  2002ko urtarrilaren 30a)
Seme-alabak
Hezkuntza
Hizkuntzakingelesa
frantsesa
errumaniera
alemana
Jarduerak
Jarduerakargazkilaria eta fotokazetaria
Lantokia(k)Ameriketako Estatu Batuak eta Austria
Jasotako sariak
KidetzaMagnum Photos
ingemorath.org
IMDB: nm1269547 IBDB: 86802
Discogs: 1999875 Find a Grave: 6522485 Edit the value on Wikidata

Ingeborg Morath (Graz, Austria, 1923ko maiatzaren 27a – New York, Ameriketako Estatu Batuak, 2002ko urtarrilaren 30a) argazkilaria izan zen. Magnum Photos Agentzian sartzea lortu zuen lehen emakumea izan zen.[1]

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haurtzaroa eta gaztaroa (1923 - 1945)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ingeborg Morath Austriako Graz hirian jaio zen. Bere gurasoak zientzialariak ziren eta Europako hainbat laborategi eta unibertsitatetan lan egin zuten, beraz, familiak sarritan joan behar izan zuen alde batetik bestera Ingeren haurtzaroan. Eskola frankofonoetan hezia, Morath familia Darmstadten bizi izan zen denboraldi batez 30eko hamarkadan, Berlinera joan aurretik, non Ingeren aitak egurrean espezializatutako kimika laborategi bat zuzendu zuen. Morath Luisenschüle-n erregistratua izan zen, Bahnhof Friedrichstrasse-tik gertu.[2]

Morathek abangoardiako artearekin izan zuen lehen topaketa Entartete Kunst (Arte endekatua) izeneko erakusketa ospetsua izan zen, alderdi naziak 1937an egina, arte garaikideari uko egiteko diseinatua. "Margolan hunkigarri horietako asko aurkitu nituen, eta maitemindu egin nintzen Franz Marc-en "zaldi urdinarekin", idatzi zuen Ingek aurrerago, esanez "obrei buruzko iruzkin negatiboak baino ez ziren onartzen, eta horrela hasi zen isilik egoten eta norberaren pentsamenduak ezkutatzeko garaia".[2]

1939an, Alemaniak Bigarren Mundu Gerra hasi zuen. Bigarren hezkuntza amaitu ondoren, Morathek Abitur proba gainditu zuen eta, bere adineko ikasle guztiak bezala, Reichsarbeitsdienst (Reicheko Lan Zerbitzua) delakoan sei hilabeteko zerbitzua egiteko eskatu zioten, Berlingo Unibertsitatean sartu aurretik. Bere filologia ikasketetan, Morathek frantsesez, ingelesez eta errumanieraz erraz hitz egiten ikasi zuen. Bere esperientzia unibertsitarioari buruz, Morathek hau esan zuen: "Toki lasai bat aurkitzen nuen tokian ikasten nuen, Unibertsitatean edo metro-geltokietan, babesleku bezala balio zutelako. Ez nintzen Studentenschaftera (ikasleen antolaketa taldea) batu".[2]

Gerraren amaiera aldera, Morath errekrutatua izan zen eta Tempelhofeko fabrika batean lanean jarri zuten, ukrainar gerrako presoekin batera. Errusiar bonbaketarien eraso batean, Morathek fabrikatik oinez ihes egin zuen eta Austrian babestu zen. Ondoren, Morathek beti uko egingo zion gerrako argazkiak egiteari, bere ondorioak erakusten zituzten istorioak lantzea nahiago zuela esanez.[2]

Hastapenak eta arrakastak (1945 - 1962)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gatazkaren ondoren, Morathek itzultzaile eta kazetari gisa lan egin zuen. 1948an Warren Trabantek (garai hartan Vienan korrespontsala zena, eta beranduago editorea) Heute aldizkarirako kontratatu zuen, Estatu Batuetako Informazio Agentziak argitaratutako aldizkari ilustratu bat. Morathek Ernst Haas argazkilaria ezagutu zuen gerraosteko Vienan. Laster hasi ziren elkarrekin lanean Hauten: Morathek artikuluak idazten zituen eta Haasek argazkiak jarri. 1949an, Robert Capak bikotea Magnum Photos sortu berriarekin bat egitera gonbidatu zuen, Parisen. Editore bezala, Morathek elkarteko kide guztien argazki materiala jasotzen zuen, eta honela deskubrituko zuen Henri Cartier Bresson: "Argazkiak egiteko modua aztertuz, nire kabuz argazkiak egiten ikasi nuela uste dut, eskuan kamera bat izan aurretik".[3]

Morathek Lionel Birch kazetari ingelesarekin ezkontza labur bat izan zuen eta 1951n Londresera joan zen bizitzera. Urte horretan bertan bere argazkiak ateratzen hasi zen Veneziara egindako bisita batean. "Une horretatik aurrera argazkilaria izango nintzela argi geratu zen", idatzi zuen. "Argazkiak ateratzen jarraitu ahala, zoriontsuago sentitzen nintzen. Esan nahi nituen gauzak nire begien bidez adierazi nitzakeela jakin nuen".[3]

Argazkilariak, horregatik, Simon Guttmanen ikasle bihurtu nahi izan zuen, garai hartan Picture Posten editorea zena eta Report argazki agentzia zuzentzen zuena. Guttmanek Morath argazkilari bihurtzera zerk bultzatzen zuen jakin nahi izan zuen, eta honek "nazismoaren isolamenduaren ondoren, argazkigintzan nire hizkuntza aurkitu nuela sentitu nuen" erantzun zion.[3]

Guttmanen idazkari lanetan hilabete batzuk eman ondoren, azkenean, Guttmanek argazki-lanak agindu zizkion. Morath, bere lehen argazkiak, erakusketa, inaugurazio eta gaueko erakusketetan saltzen hasi zen, Egni Tharom ezizenarekin (bere izen propioa, alderantziz idatzia).[3]

Morath Birchengandik dibortziatu zen eta Parisera itzuli zen argazkilari karrera egiteko. 1953an, bere lehen argazki istorioa aurkeztu zion Capari, formatu handikoa, Parisko apaiz langileei buruzkoa. Capak bere agentziarekin bat egitera gonbidatu zuen, nahiz eta eman zizkion lehen lanak enpresako "arrain potoloentzat" interesgarriak ez zirenak izan. Bere lehen enkarguetako batek, Morath Londresera eraman zuen, non, denbora batez, Soho eta Mayfairreko biztanleekin lan egin zuen. Evelyn Nasch andrearen erretratua, enkargu horren ondorioz sortua, bere argazki ezagunenen artean dago. Capak iradokita, Morathek 1953 eta 1954 artean Cartier-Bressonen laguntzaile eta dokumentalista gisa lan egin zuen. Azkenik, 1955ean Magnum Photos agentziako kide ofizial bezala onartua izan zen. 50 hamarkadako azken urteetan, Morathek mundu osoan zehar bidaiatu zuen, Europa, Ekialde Ertaina, Afrika, Estatu Batuak eta Hego Amerikan erreportajeak eginez, Holiday, Paris Match eta Vogue aldizkarian argitaratzen ziren argazkiak eginez. Espainiako argazkiak ere argitaratu zituen 1955ean Robert Delpirerekin argitaratutako Guerre à la Tristesse liburuan. Geroago, antzeko beste lan bat argitaratu zuen (De la Perse à l 'Iran, 1958), bere bizitza osoan zehar egindako 30 monografia baino gehiago bilduz.[3]

Magnumeko beste kide askok bezala, Morathek argazki zuzendari gisa lan egin zuen film askotan. John Huston Londresen ezagutu zuen, eta bere hainbat filmetako argazkigintzan lagundu zuen. Moulin Rouge (1952) argazkilari gisa egindako lehen enkarguetako bat izan zen, baita zinemako plato batean izandako lehen esperientzia ere. Morathek Hustoni lan egiteko koloretako film-erroilu bat besterik ez zuela esan zionean, zuzendariak beste hiru lortu zizkion, eta eskuko keinu batekin deitzen zion, filmaketaren erdian, argazki bat ateratzeko une egoki bat ikusten zuenean. Hustonek Morath "argazkigintzako apaiz gorena" zela esango zuen. "Ezohiko trebetasuna zuen azaletik haratago sartzeko eta argazkigintzari bizia ematen ziona erakusteko ".[3]

1960an, Audrey Hepburn, Burt Lancaster eta Audie Murphy protagonista zituen Los que no perdonan (1960) filmaren filmaketan lan eginez, Morathek Huston eta lagun batzuekin batera ahate ehizaldi bat egin zuen Durango (Mexiko) inguruko mendien arteko laku batean. Bere kamara banaezinaren teleobjektiboari esker, Morathek Murphyren eta bere lagunaren baltsa itsasertzetik 100 metrora irauli zela ikusi zuen, Murphy erdi zorabiatuta geratu zelarik, itotzeko arrisku handiarekin. Igerilari aditua, Morathek arropak erantzi eta uretara bota zuen bere burua, bi gizonak atoian eramanez bularretakoari esker. Gertakaria hain izan zen oharkabean, ezen ehizaldia gorabeherarik gabe egin baitzen.[3]

Morathek Hustonekin lan egin zuen 1960an Vidas rebeldes filmean, Marilyn Monroe, Clark Gable eta Montgomery Clift aktoreek protagonizatutako takila arrakastatsu bat, Arthur Millerren gidoi batean oinarritua. Magnum agentziak filmaketaren argazkiak ateratzeko baimen esklusiboa zuen, beraz, Morath eta Cartier Bresson izan ziren filmaren kokalekuak bisitatu zituzten bederatzi argazkilarietatik lehenak, Renoko kanpoaldean (Nevada, AEB). Morathek Miller filmaketan ezagutu zuen eta 1962ko otsailaren 17an ezkondu ziren. Argazkilariaren lehen alaba (Rebecca Miller) idazlea da eta hainbat film zuzendu ditu. Bikoteak Down sindromea zuen bigarren seme bat izan zuen, Daniel, jaio eta gutxira zentro batean sartu zutena eta Millerrek berak bere bizitzako azken hamar urteetara arte ezer jakin nahi izan ez zuena.[3]

Morathen lorpen profesionalak ezohikoak izan ziren lehen hamarkada honetan. Eve Arnoldekin batera, Magnumen aitzindarietako bat bihurtu zen, ordura arte, nagusiki, gizonezkoen erakundea izan zena. Kritikari askok aipatu dute Morathen garai horretako argazkigintzaren ezaugarri surrealista. Morathek Cartier Bressonekin Europan eta Estatu Batuetan zehar egindako bidaietan izandako elkarrizketa luzeei egozten zien hori. Magnumen lehen garaiko bere lankide askok bezala, Morathen lana funtsezko humanismoan zetzan, neurri handi batean bere gerra esperientzia eta gerra osteko Europa ilunarekin zuen harremanagatik modelatua. Motibazio hau Morathen heldutasunean benetako leit-motiv bihurtuko zen, gogortasun handiko egoeren pean giza izpirituaren erresistentzia eta bere estasi eta zoriontasun adierazpenak erakusten dituzten irudietan islatuko zena.[3]

Helduaroa (1962 - 2002)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Estatu Batuetara itzuli ondoren, 60 eta 70eko hamarkadetan, Morath bere etxeari lotuago bizi izan zen, bere familia Millerrekin haziz eta berarekin hainbat proiektutan lan eginez. Bere lehen kolaborazioa En Rusia (1969) liburua izan zen, non, Encuentros chinos (1979) lanarekin batera, garai hartan SESB eta Txinako Herri Errepublikan zehar egindako bidaiak islatuko diren. En el campo, 1977an argitaratua, begirada intimo bat zen bere ingurune hurbilenera. Bai Millerrentzat, bere bidearen zati handi bat New Yorken igaro zuena, bai Europatik zetorren Morathentzat, Connecticuteko paisaia, Amerikarekin topo egiteko toki idiliko bat zen.[2]

Morathek hizkuntzekin zuen trebezia ikusita, Millerrek behin esan zuen "berarekin bidaiatzea pribilegio bat da, nik bakarrik ezingo bainuen norabide horretan sartu".[4] Zentzu askotan, hala ere, Morathen argazkiek eta Millerren testuek txanpon beraren bi alde eskaintzen dituzte: bere bidaietan zehar, Morathek Miller itzuli ohi zuen, bere senarraren ospeari esker, Ingek, nazioarteko mundu artistikoko eliteko benetako pertsona ospetsuak ezagutzeko aukera asko izan zituen bitartean. Etxean edo bidaiek eramaten zuten tokian, Morath bertako artista eta idazleen bila ibiltzen zen, eta haiekin anaikidetu ohi zen.[2]

50eko hamarkadan zehar Robert Delpireren L'Oeil aldizkariak Jean Arp edo Alberto Giacometti bezalako artista garrantzitsuei argazkiak ateratzeko enkargua egin zion. Saul Steinberg ere 1958an ezagutu zuen. Bere etxera erretratua egitera joaten zen egunean Steinbergek atea ireki omen zion paperezko poltsa batekin egindako maskara batekin. Zenbait egunetan erretratu saioetan lan egin zuten, kultura munduko pertsonaiak eta lagunak Steinbergen mozorroa jantzita edukitzera gonbidatuz. Denboran luzatu zen beste lan bat Morathek Arthur Millerren gidoietan oinarritutako filmetan egiten zuen dokumentazioa izan zen.[2]

Morathen lorpenik handienetako batzuk bere erretratuetan ikus daitezke, pertsona ospetsuenak zein ibiltari anonimoen irudi etereoak. Bere argazkiak, Boris Pasternakaren liburutegikoak, Anton Chéjoven etxekoak, Mao Zedongen logelakoak, baita artisten estudioetakoak eta hilobi-monumentuetakoak ere, desagertutako pertsonen izpirituaz blai daude, nolabait ere. Philip Roth idazleak, Morathek 1965ean argazkia atera zionak, "ezagutzen dudan ziurena, kementsuena eta itxuraz voyeurra bezala deskribatu zuen. Bere gaietako bat bazara, zure sekretuak errejistratu egiten dira zu konturatu gabe. Kamara ikusezin bat duen sudurluze samur bat da".[5]

Bere proiektuen irismenak gora egin ahala, Morath biziki prestatzen zen aurkituko zuen herrialdeko hizkuntza, artea eta literatura aztertzeko, bere kultura erabat ulertzeko. Argazkia Morathen adierazpide nagusia zen arren, erabiltzen zituen tresnetako bat baino ez zen, bere bizitzan zehar eskuratzen joan zen askoren artean. Hitz egiteko gai zen hizkuntza ugariz gain, Morath egunkari eta gutunen idazle oparoa zen, eta argazkiak ateratzeko eta idazteko zuen gaitasun bikoitzak oso ezohikoa bihurtzen zuen bere lankideen artean. Morathek oparo idatzi zuen, eta batzuetan doinu dibertigarriz, bere argazkietako gaiei buruz. Bere bizitzan oso gutxitan argitaratu zituen testu horiek, baina hil ondorengo argitalpenak bere lanari buruzko alderdi ezberdinetan oinarritzen dira, bai argazki-lanetan, bidaia-idazkietan, lan-oharretan edota bestelako materialetan ere.[2]

80 eta 90eko hamarkadetan, Morathek enkarguzko lanak eta bere proiektu pertsonalak txandakatzen jarraitu zuen. Sabine Eckhard zuzendari alemaniarraren Copyright by Inge Morath (1992) filma 2007ko Berlingo Zinemaldian Magnun agentziari buruzko erakusketa baterako aukeratu zuten. Eckhardek Morath Connecticuteko bere estudioan eta Cartier Bresson edo Elliot Erwitt bezalako lagunekin filmatu zuen New Yorken eta Parisen. 2002an, Regina Strassegger zuzendariarekin lan eginez, Morathek amets luze bat bete zuen: bere arbasoen lurretara itzultzea, Estiria eta Eslovenia arteko mugan. Eskualde menditsu hau, behin Austria-Hungariako Inperioaren zati izan zena, Bigarren Mundu Gerraren ondoren eta 1991 arte gatazka ideologikoen xede bihurtu zen, hurbilketa saiakerek, beti, mugaren bi aldeetako gatazketara eramaten zutenean. Last Journey liburuak (2002) eta Strassenggerren Grenz Räume filmak Morathen bisitak dokumentatu zituzten.[2]

Heriotza eta legatua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ingeborg Morath Miller 2002an hil zen minbiziak jota, 78 urte zituela. Inge Morath Fundazioa bere familiak sortu zuen, 2003an, bere ondarea zaintzeko eta partekatzeko.

Bere lankidearen omenez, Magnum Photoko kideek Inge Morath Saria ezarri zuten 2002an. Inge Morath Fundazioak administratzen du urteroko sari hau, eta 30 urte baino gutxiagoko emakumezko argazkilari bati ematen zaio, epe luzerako proiektu bat zehazten laguntzeko.[6]

Aipuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Argazkigintza fenomeno bitxia da... Zure begiaz fidatzen zara eta ezin duzu zure arima biluztu besterik egin.[7]

  • Inge Morath, batez ere, bidaiaria izan zen... Historiara hurbiltzea, egitura narratiboarekiko inolako kezkarik gabe hazten uztearena zen, bere esperientziak eta bere interesengan lana moldatuko zutelakoan, formula editoriala baino gehiago... Batere sentimentalak ez ziren argazkiak egiten zituen, leku batekin zuen harremanagatik gidatzen zirenak. Harreman horiek intimoak eta iraunkorrak izaten ziren beti; argazkiak egiteko eta garrantziaren hizkuntza ikasteko aukeratutako lekuak bisitatzen zituen berriro... Era berean, pertsonen argazkiak sentimentaltasunik gabeko intimitatetik sortzen dira. Erlazioen errepresentazioak historiaren egituraren lekua hartuko balu bezala da, eta bere lana hobeto ulertzen da berak beretzat egiten zuen bizitzari buruzko ondoz ondoko behaketa sail gisa.[7]

Sariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Salsburgoko Inge Morath plazako kartela

Banakako erakusketa batzuk

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Monografia hautatuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • 2008 Inge Morath: Iran. Steidl, Alemania (forthcoming).
  • 2006 The Road to Reno. Steidl, Alemania.
  • 2002 New York. Otto Müller/Verlag, Austria.
  • 2000 Saul Steinberg Masquerade. Viking Studio, AEB.
  • 1999 Inge Morath: Life as a Photographer. Kehayoff Books, Alemania.
  • 1999 Arthur Miller: Photographed by Inge Morath. FNAC, Espainia.
  • 1999 Inge Morath: Portraits. Verlag, Austria.
  • 1996 Woman to Woman. Magnum Photos, Japonia.
  • 1995 Donau. Verlag, Austria.
  • 1994 Inge Morath: Spain in in the Fifties. Arte textuarekin, Espainia.
  • 1992 Inge Morath: Photographs 1952 to 1992. Otto Müller/Verlag, Austria.
  • 1991 Russian Journal Aperture Foundation, AEB.
  • 1986 Portraits. Aperture, AEB.
  • 1984 Salesman in Beijing. Viking Press, AEB.
  • 1981 Bilder aus Wien: Der Liebe Augustin. Reich Verlag, Suitza.
  • 1979 Chinese Encounters. Straus & Giroux, AEB.
  • 1979 Inge Morath: Photographs of China. Grand Rapids Art Museum, AEB.
  • 1977 In the Country. Viking Press, AEB.
  • 1975 Grosse Photographen unserer Zeit: Inge Morath. BM Bucher Verlag, Suitza.
  • 1973 East West Exercises. Simon Walker & Co., AEB.
  • 1969 In Russia. Viking Press, AEB.
  • 1967 Le Masque (Drawings by Saul Steinberg). Maeght Editeur, Frantzia.
  • 1960 Bring Forth the Children: A Journey to the Forgotten People of Europe and the Middle East. McGraw-Hill, AEB.
  • 1958 De la Perse à l'Iran. Robert Delpire, Frantzia.
  • 1956 Venice Observed. Reynal & Co., AEB.
  • 1956 Fiesta in Pamplona. Univarse Books, AEB.
  • 1955 Guerre à la Tristesse. Robert Delpire, Frantzia.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Ingelesez) Staff, Exibart Editorial. «Inge Morath. Life, photography» Exibart Street (Noiz kontsultatua: 2021-06-28).
  2. ↑ a b c d e f g h i Inge Morath, Photographer With a Poetic Touch, Dies at 78. New York Times 2002-01-31 (Noiz kontsultatua: 2021-06-29).
  3. ↑ a b c d e f g h i (Gaztelaniaz) Graz, Inge Morath Nombre Inge Morath Nacimiento 27 de mayo de 1923; de 2002, Austria Fallecimiento 30 de enero; York, 78 años Nueva; fotógrafa, Estados Unidos Nacionalidad austríaco-estadounidense Ocupación. «Inge Morath» Los diccionarios y las enciclopedias sobre el Académico (Noiz kontsultatua: 2021-06-29).
  4. ↑ «The Estate of Inge Morath» Choice Reviews Online 43 (06): 43–3223-43-3223. 2006-02-01  doi:10.5860/choice.43-3223. ISSN 0009-4978. (Noiz kontsultatua: 2021-07-01).
  5. ↑ (Ingelesez) «Inge Morath • Photographer Profile • Magnum Photos Magnum Photos» Magnum Photos (Noiz kontsultatua: 2021-07-01).
  6. ↑ «La gran aventura de Inge Morath» MAS: Mujeres a seguir 2016-06-30 (Noiz kontsultatua: 2021-07-01).
  7. ↑ a b Goldblatt, Howard; Miller, Arthur; Morath, Inge. (1985). «Salesman in Beijing» World Literature Today 59 (2): 271.  doi:10.2307/40141552. ISSN 0196-3570. (Noiz kontsultatua: 2021-07-01).
  8. ↑ «Inge-Morath-Platz – Salzburgwiki» www.sn.at (Noiz kontsultatua: 2021-07-01).

 

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Inge_Morath&oldid=9531250"(e)tik eskuratuta