Txamorro (hizkuntza)

Txamorroa (txamorroz: Finuʼ Chamorro) austronesiar hizkuntza bat da, Marianetan hitz egiten dena (uharte horietan, koofiziala da ingelesarekin batera).

Txamorro
Chamorro — Chamorru
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Guam, Iparraldeko Mariana Uharteak
Hiztunak	Lehen hizkuntza: 60.000 inguru.
Ofizialtasuna	Guam, Iparraldeko Mariana Uharteak
UNESCO sailkapena	2: kaltebera
Araugilea	Ez du
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza Austro-Tai hizkuntzak austronesiar hizkuntzak malaysiar-polinesiar hizkuntzak Western Malayo-Polynesian (en)
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	aditza-subjektua-objektua eta hizkuntza eranskaria
Alfabetoa	latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	ch
ISO 639-2	cha
ISO 639-3	cha
Ethnologue	cha
Glottolog	cham1312
Wikipedia	ch
Linguasphere	31-RAA-a
UNESCO	2350
IETF	ch
Endangered Languages Project	846

Artikulu hau hizkuntzari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Txamorro».

Marianak 1521tik 1898ra Espainiako Erresumaren menpe egon ziren eta, ondorioz, gaztelaniaren eragin handia du. Esaterako, txamorroaren alfabetoan ñ hizkia erabiltzen da. Lexikoan gaztelaniaren eragina oso nabarmena da, baina gramatika austronesiarra da oinarrian. 1898az geroztik, Marianak Ameriketako Estatu Batuenak dira; hala, bada, ingelesak gero eta eragin handiagoa du txamorroan.

Hiztun kopurua gero eta txikiagoa da. Ingelesaren eraginez, txamorro gazteak beren hizkuntza baztertzen ari dira. Gaur egun 50.000 hiztun inguru dira. Uharte horietatik Estatu Batuetara joandako askok txamorroa erabiltzen dute oraindik.

Ezaugarriak

Hizkuntza aglutinatzailea da: hitz erroek hizki asko jaso ditzakete, horrela haien esanahiak eta funtzioak aldatuz. Esaterako, In manmasanganenñaihon gui («hitz egin genion denbora pixka batean») elementu hauek ditu:

• man- (plurala)
• -ma- (intentsifikatzailea)
• sangan (aditza)
• -i- (nori)
• ñaihon (denbora pixka bat)

Hizkuntza honek ezaugarri mistoak ditu: espainieratik soinu batzuk eta hitz asko (% 50) hartu ditu, eta Mikronesiako hizkuntzen elementu asko ere baditu.

Alfabetoa

Txamorroaren alfabetoak letra hauek ditu: ʔ (herskari glotistzarra), A, Å, B, Ch, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, Ñ, Ng, O, P, R, S, T, U, Y.

Letra horien soinu korrespondentziak ez dira beti gaztelaniazkoak. Y /dz/ ahoskatzen da. N eta Ñ ez dira bereizten. CH digrafoa /ts/ ahoskatzen da. Hizkuntza idatziko A eta Å ez dira ondo bereizten.

Adibideak

Pankarta elebiduna, Guamgo aireportuan.

Txamorroaren hiztunak, Estatu Batuetan.

Eguneroko esaldiak

Håfa Adai	Kaixo
Buenas	Egun on
Håfa tatatmanu hao?	Nola zaude?
Håyi na'ån-mu?	Zein da zure izena?
Si Juan yo'	Ni Jon naiz
Ñålang yo'	Gose naiz
Amigo	Adiskide

adiós	Agur
Buenas días	Egun on
Maolek na Ha'åni	Egun on
Maolek na Talo'åni	Arratsalde on
Buenas Tåtdes	Arratsalde on
Maolek na Puenge	Gabon
Buenas Noches	Gabon

Håfa adai	Kaixo
Asta agupa'	Bihar arte
si Yu'us ma'åse'	Eskerrik asko
Buen probecho, Tåya' Guaha	Ez horregatik
Hu Guaiya Hao	Maite zaitut

Zenbakiak, txamorroz

Unu, dos, tres, kuatro, sinko, sais, siette, ocho, nuebi, dies,

onse, dose, trese, katotse, kinse, diesisáis, diesisiette, diesiocho, disinuebi,

beinti (benti), treinta (trenta), kuarenta, sinkuenta, sisenta, sitenta, ochenta, nobenta,

Sien, dos sientos, tres sientos... kinientos, sais sientos... nobesientos (nuebe sientos),

Mit, dos mit, tres mit...

Un miyón, dos miyón, tres miyón...

Ikus, gainera

• Espainiar kreolerak

Kanpo estekak

Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.

• (Ingelesez) Chamorro hizkuntza Ethnologuen.

• Datuak: Q33262
• Multimedia: Chamorro language / Q33262