Qatar
Qatar[1] (arabieraz: قطر, Qatar), izen ofiziala Qatarko Estatua[1] (arabieraz: دولة قطر, Dawlat Qatar), Ekialde Hurbileko emirerri eta estatu burujabea da, Qatarko penintsula osoa hartzen duena Arabiar penintsulako ipar-ekialdean eta Persiar golkoaren ertzean. Saudi Arabia mugakide bakarra du, hegoaldean, eta itsasarte batek Bahrain estatutik banatzen du. Luze-zabalean, 11.581 kilometro koadro ditu eta 2,6 milioi biztanle zituen 2017an.[2] Hiriburua Doha da.
| Qatarko Estatua | |||
|---|---|---|---|
| دولة قطر (Dawlat Qatar) | |||
Ereserkia: As Salam al Amiri (en)  | |||
| |||
 _-_QAT_-_UNOCHA.svg) | |||
| Geografia | |||
| Hiriburua | Doha 25°17′10″N 51°31′46″E | ||
| Azalera | 11.437 km² (158.) | ||
| Punturik altuena | Qurayn Abu al Bawl (en) (103 m) | ||
| Punturik sakonena | Persiar golkoa (0 m) | ||
| Kontinentea | Asia | ||
| Mugakideak | Saudi Arabia eta Iran | ||
| Administrazioa | |||
| Gobernu-sistema | monarkia konstituzional | ||
| Qatarko emirra | Tamim bin Hamad Al Thani | ||
| Legebiltzarra | Consultative Assembly of Qatar (en) | ||
| Harreman diplomatikoak |  Ikusi mapa Wikidatan | ||
| Zeren kide | ikusi
| ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 2.639.211 | ||
| Dentsitatea | Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragilea bizt/km² (76.) | ||
| Hizkuntza ofizialak | ikusi
| ||
| Erabilitako hizkuntzak | ikusi
| ||
| Erlijioa | islam | ||
| Ezkontzeko adina | gizonezko: 18 emakumezko: 16 | ||
| Emankortasun-tasa | 2,026 (2014) | ||
| Eskolaratu gabeko umeak | 24.440 (2015) | ||
| Alfabetizazioa | % 97,8 (2015) | ||
| Bizi-itxaropena | 78,184 (2016) | ||
| Giza garapen indizea | 0,855 (2021) | ||
| Ekonomia | |||
| BPG nominala | 167.605.219.780,22 $ (2017) | ||
| BPG per capita | 63.249 $ (2017) | ||
| BPG erosketa botere paritarioa | 339.525.944.602 nazioarteko dolar (2017) | ||
| BPG per capita EAPn | 128.646,76 nazioarteko dolar (2017) | ||
| BPGaren hazkuntza erreala | 2,7 % (2016) | ||
| Erreserbak | 15.007.730.964 $ (2017) | ||
| Historia | |||
| Sorrera data: 1870 | |||
| Bestelako informazioa | |||
| Aurrezenbakia | +974 | ||
| ISO 3166-1 alpha-2 | QA | ||
| ISO 3166-1 alpha-3 | QAT | ||
| Ordu eremua | ikusi
| ||
| Elektrizitatea | 240 V. 50 Hz.AC power plugs and sockets: British and related types (en) eta BS 1363 (en) | ||
| Internet domeinua | .qa | ||
| diwan.gov.qa | |||
Monarkia absolutua da, Al Thani familiak gobernatua XIX. mende erdialdetik, eta harrezkero britainiar protektoratu pobre izatetik, perla arrantzan nabarmendua, estatu burujabe eta aberats izatera igaro da. Izan ere, petrolio eta gas naturalean aberatsa da, munduko hirugarren gas erreserba handienak baititu.[3]
Bahrainen, Otomandar Inperioaren eta Erresuma Batuaren mende egon ondoan, estatu burujabe bihurtu zen 1971ko irailaren 3an. Hurbileko emirerri gehienak ez bezala, ez zen Arabiar Emirerri Batuen edo Saudi Arabiaren kide bihurtu. 1980ko hamarkadaren amaieran eta 1990ekoaren hasieran, Qatarko ekonomia ezinduta zegoen, petrolio irabaziak xurgatzen baitzituen Khalifa bin Hamad Al Thani emirrak, 1972tik agintean zegoena. 1995ean, haren seme Hamad bin Khalifa Al Thanik kargutik kendu zuen estatu-kolpe odol-isurigabean. 2001ean, Qatarrek aspaldiko muga arazoak konpondu zituen Bahrain eta Saudi Arabiarekin.
Izena
aldatuQatar izena "Qatara" hitzetik eratorria da, oraingo Zubarah gotorlekuari erreferentzia egiten ei diona, antzinako merkatari portua. "Qatara" Ptolomeoren Arabiar penintsularen mapan agertu zen lehen aldiz. Arabiera estandarrean, [ˈqɑtˁɑr] ahoskatzen da izena, nahiz eta bertako dialektoan [ɡitˁar] esan[4]. Euskaraz Qatar idatzi behar da Euskaltzaindiaren arabera[5], nahiz eta Katar ahoskatu, anitz hizkuntzaz horrela idazten baita latindar alfabetoa erabiltzean.
Geografia
aldatuMugak
aldatuQatarko penintsula 180 kilometro luze da, eta tokirik zabalenean 56 kilometro ditu. Arabiako penintsularen ipar-ekialdean dago, ipar latitudeko 24° eta 27° artean, eta ekialdeko longitudeko 50° eta 52° artean. 350 kilometroko itsasertzak inguratzen du penintsula; hego-mendebaldean 87 kilometroko muga du Saudi Arabiarekin.[3]
Eskualde naturalak
aldatuMendebaldeko itsasertzean muinoak daude (40 metro garai), eta labar txikiak ekialdeko itsasertzaren iparreko muturrean, baina Qatarko lurraldearen gehiena basamortu laua da, harritsua eta hareatsua. Uharte txiki eta koralezko zerrenda asko daude Qatarren. Ez dago ibairik, eta lurpeko ura ez da edateko ona, mineral asko baitu. Hego-ekialdean Khawr al Udayd (“barneko itsasoa”) ikusgarria dago, hondarrezko dunez inguratutako Persiar golkoaren sartunea.
Mendebaldean Jebel Dukhan mendilerroa dago, Zikritetik Umm Baben barrena hegoaldeko mugara doazen kareharrizko mendiak; bertan dago herrialdeko gailurrik gorena: Qurayn Abu al Bawl (103 metro)[3]. Jebel Dukhan eskualdean daude Qatarko lehorreko petrolio zelai nagusiak. Gas natural hobiak, aldiz, itsasoan daude, ipar-mendebaldean.
-
Nakhsh mendia -
Zikriteko basamortua, Al Rayyan -
(10),_desert.JPG)
Klima eta landaredia
aldatuUda oso beroa (40 °C) eta hezea (%85) da Qatarren, eta negua, laburra, epela (10-20 °C) eta hezetasun txikiagokoa; neguko gauak hotzak izaten dira. Oso euri gutxi egiten du, 50-70 mm urtean. Qatarko lur sailen %1 baino ezin da landu; abere larreak ere oso gutxi dira. Landareak iparraldean daude bakarrik, itsas urari gatza kenduta ureztatzen diren lur sailetan; basamortuan, udaberriko euriak 150 landare mota lorarazten ditu.
 Datu klimatikoak (Qatar) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 22 | 23 | 27 | 33 | 39 | 42 | 42 | 42 | 39 | 35 | 30 | 25 | 33.3 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 14 | 15 | 17 | 21 | 27 | 29 | 31 | 31 | 29 | 25 | 21 | 16 | 23 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 12.7 | 17.8 | 15.2 | 7.6 | 2.5 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 2.5 | 12.7 | 71 |
| Iturria: http://us.worldweatheronline.com/doha-weather-averages/ad-dawhah/qa.aspx | |||||||||||||
Historia
aldatu
Klima lehor eta beroa izan arren, aspalditik bizi izan da gizakia Qatarren. Herodotoren arabera, kanaandarrak ziren bertako biztanleak K. a. V. mendean.[6] Islama VII. mendean iritsi zen, eta omeiatar eta abbastar kalifa-herrien parte izan zen ondoko mendeetan.
XVI. mendean, portugaldarrek Ormuzko itsasartea hartu zuten, eta Maskat eta Bahrain geroago. 1517an, Qatar berenganatu, eta Persiar golkoko itsas-merkataritza kontrolatu zuten. 1538an portugaldarrak egotzirik, ondoko lau mendeetan otomandarren esku egon zen penintsula. Otomandarrek ez zieten turkiera inposatu biztanleei, eta hizkuntza horren erabilpena administraziora mugatu zen. XVII. mendean zehar, tribuen arteko gatazka bortitzak ugaritu ziren, lurraldeak kontrolatzeko asmoarekin. XIX. mendean britainiarrek esku hartzea erabaki zuten arte iraun zuten tribuen arteko borrokek.[7]
Britainiarrentzat, Qatar eta Persiar golkoa kokaleku estrategikoak ziren Indiarako erdibidean. Baina, ehun urte geroago, petrolioa eta hidrokarburoak aurkitzean haien ikuspuntua aldatu zen. XIX. mendean zehar, britainiar enpresen garapen garaian, Al Khalifa familiak gobernatzen zuen Qatarren eta Bahrainen. Nahiz eta Qatar bahraindarren jabego legala izan, Doha eta Al Wakrah inguruko arrantzaleen herrixketan matxinatzen hasi ziren bahraindarren menderakuntzaren aurka. 1867an, khalifatarrek eraso egin eta qatartar matxinoak azpiratu zituzten. Baina, ekintza horrek 1820ko bahraindar-britainiar itun bat urratzen zuenez, protektoratuaren zaintza zuen Lewis Pelly koronela qatartarrekin batzartu zen 1868an; batzarrean Qatarren banaketa adostu zuten. Batzar horretan Dohako enpresaburu errespetatu batek parte hartu zuen: Muhammed Ben Thanik. Harrezkero, Al Thani familia da Qatarko errege-familia, oraindik agintean dagoena.
1916an, Qatarrek itun bat izenpetu zuen Britainia Handiarekin, eraso guztietatik babesteko; halaber, britainiarrek hartu zuten Qatarren kanpo harremanak zuzentzeko ardura. Bigarren Mundu Gerraren ostean, Britainiar Inperioa ahulduz joan zen, batez ere 1947an Indiak independentzia lortu ostean. 1961ean, Erresuma Batuak Kuwaiten independentzia onartu zuten. Zazpi urte geroago, ofizialki iragarri zuen gudarostea Persiako golkotik joanen zela. Orduan, Qatar, Bahrain eta beste emirerri batzuek bildu eta Arabiar Emirerri Batuak osatzea erabaki zuten. Geroago Qatarrek elkartetik kanpo geratzea erabaki zuen.
1970ean, behin-behineko konstituzioa onartu zuen, eta 1971n independentzia lortu zuen. Nazio Batuen Erakundeko eta Arabiar Ligaren kide egin zen, eta lankidetza hitzarmenak izenpetu zituen Britainia Handiarekin. Ahmad bin Ali Al Thani emirrak haren lehengusu Khalifa bin Hamad Al Thani hartu zuen lehen ministro kargurako. 1972ko otsailean, lehen ministroak estatu kolpea jo zuen eta emirraren kargua eta ahalmen guztiak eskuratu zituen. Petrolioaren irabaziak erabiliz industrializazioa bultzatu zuen, eta atzerritarren eskuetan zeuden petrolio enpresak eskuratu zituen pixkanaka.
1981. urteaz geroztik, Golkoko Kooperazio Kontseiluko kidea da Qatar, Bahrain, Kuwait, Arabiar Emirerri Batuak eta Saudi Arabiarekin batera. Erakunde horrek lurralde horretako hainbat alderdi koordinatzen ditu, hala nola politika, ekonomia, gizartea, kultura eta gudarostea. 1986an, Qatar eta Bahrainen artean liskarrak sortu ziren Fasht ad-Dibal uharte artifiziala zela-eta. Baina Kooperazio Kontseiluak bake hitzarmen bat izenpetzera bultzatu zituen bi herrialdeak.
1991n, Irakek Kuwait hartu zuenean, Golkoko Kooperazio Kontseiluak Jordaniari eta Palestinaren Askapenerako Erakundeari laguntza kentzea erabaki zuen. Urte horretan bertan, Egipto eta Siriako Kanpo ministroak eta Kooperazio Kontseiluko kideek hitzarmen bat izenpetu zuten Estatu Batuekin eskualde hartako segurtasuna zaintzeko. Golkoko Gerran Kuwait eta Saudi Arabiako petrolio putzuetan izan ziren suteek ke laino izugarriak eragin zituzten Qatarko zeruan. Kutsadurak euri azidoa ekarri zuen, gainera. Urte berean, 53 lagunek, gobernuko funtzionarioak batzuk, hauteskunde libreak egiteko eskatu zioten Qatarko emirrari. Eskakizun horren ondorioz, zenbait lagun atxilotu zituzten, nahiz eta hilabete gutxira aske utzi.
1995ean, Hamad bin Khalifa Al Thani printze oinordekoak aita aginpidetik kendu eta bere burua izendatu zuen Qatarko emir. Emir berriak agindu zuen saiatuko zela Saudi Arabia eta Bahrainekin zituen liskarrak konpontzen. 1996an, azkenik, Qatar eta Saudi Arabiak beren lurralde arazoak konpondu zituzten eta, 1997an, Qatarek hitzarmen bat izenpetu zuen Bahrainekin. 1996an sortu zuen Qatarko dinastiak Al Jazeera satelite bidezko arabierazko telebista katea, herrialde arabiarretan geroztik zabalkunde handia izan duena. 2022an, Qatarren egitekoa da Munduko Futbol Txapelketa eta, bertako instalazioak eta eraikinak altxatu eta prestatzeko, Asia Hegoaldeko eta Filipinetako milaka etorkin baliatu dira laneskurako. Eraikuntzako lan baldintza prekarioen ondorioz, kalkulatu da 6.750 langile hil direla 2021 baino lehen 2010ean Qatarrek mundu txapelketa eskuratu zuenetik.[8]
Gobernua eta administrazioa
aldatuPolitika
aldatuQatar independentea da 1971z geroztik, britainiarren babesgoa bukatu zenetik, hain zuzen. 1970. urteko behin-behineko konstituzioaren arabera, emirra da estatuburua eta ministro batzordearen ardura duena; aholku-batzorde bat ere bada, emirrak bere senideen artean hautatzen dituen 30 kidez osatua. Qatarko legediak Islama du oinarri. Alderdi politikoak debekatuta daude. Hezkuntza doan eta nahitaezkoa da.
Banaketa administratiboa
aldatuQatar 8 udalerritan dago banatua:
| Zb. | Udalerria (Baladiyah) |
بلدية | Biztanleria (2015)[9] | Eremua (km²) |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Al Shamal | الشمال | 8.794 | 859,8 |
| 2 | Al Khor | الخور | 202.031 | 1613,3 |
| 3 | Al-Shahaniya | الشحانية | 187.571 | 3309,0 |
| 4 | Umm Salal | أم صلال | 90.835 | 318,4 |
| 5 | Al Daayen | الضعاين | 54.339 | 290,2 |
| 6 | Ad-Dawhah (Doha) | الدوحة | 956.457 | 202,7 |
| 7 | Al Rayyan | الريان | 605.712 | 2450 |
| 8 | Al Wakrah | الوكرة | 299.037 | 2577,7 |
| Qatarko Estatua | دولة قطر | 2.404.776 | 11.621,1 |
Demografia
aldatu
Biztanleria
aldatu2017 hasieran Qatarrek 2,6 milioi biztanle zituen.[2] Adinez, biztanleria honela banatzen da: 0-14 urte bitartekoak % 12,6 dira; 15-24 urte bitartekoak, % 12,3; 25-54 urte bitartekoak, % 70,6; 55-64 urte bitartekoak, % 3,4; eta 65 urtetik gorakoak, % 1. Bizi itxaropena 78,9 urtekoa da: 76,8 urtekoa gizonezkoena eta 81 urtekoa emakumezkoena (2017ko zenbatespenak).[3] Azken urteotan, ehunka mila lagun joan dira Asiako herrialde batzuetatik —India, Pakistan eta Filipinetatik gehienbat— Qatarrera lanera; horietako asko gizakiekin trafikatzen duten mafien mendean daude, eta herrialde izugarri aberats horren eraikitze lanetan dihardute.
Banaketa etnikoa
aldatuPetrolio hobiak 1949an ustiatzen hasi aurretik, beduino nomaden talde gutxi batzuk baizik ez ziren bizi Qatarren. Gaur egun biztanleriaren % 11,6 besterik ez dira jatorriz qatartarrak.[3] % 60 Hegoaldeko Asiatiko etorkinak dira, India (% 25), Nepal (% 13,5), Bangladesh (% 10,8), Sri Lanka (% 5,6) eta Pakistangoak (% 4,8); Filipinetakoak % 10 dira, Egiptokoak % 8,6, Siriakoak % 2,2 eta Sudangoak % 2,1.[10]
Hizkuntzak
aldatuArabiera hizkuntza ofiziala da eta ingelesa bigarren hizkuntza gisa erabiltzen da.
Erlijioa
aldatuIslama erlijio ofiziala da, eta qatartar gehienak musulman suniak dira, wahhabi sektakoak , eta % 5-15 bitartean xiiak. Hala ere, Qatar ez da Saudi Arabia bezain zorrotza doktrinaren betebeharrei dagokionez. Herrialdeko biztanle guztiak kontuan harturik, berriz, musulmanak % 67,7 dira, kristauak % 13,8, hinduistak % 13,8, eta budistak % 3,1.[3]
Ekonomia
aldatu
Qatarko ekonomiaren egoera Persiar golkoko gainerako herrien oso antzekoa da, eta petrolioaren eta gas naturalaren ustiapena du oinarri. Qatarren gaur egungo erronka nagusia petrolioak dakarren aberastasuna inbertitzean datza, petrolioaren ustiapenaren mendean ez geratzeko eta haren ordezko industria sortu ahal izateko. Izan ere, 1980ko petrolioaren krisiaren ondorioz, Qatar berehala jabetu zen arrisku handikoa zela petrolioaren horrenbesteko mendekotasuna.
Hala, 1989. urtetik aurrera industria indartzen saiatu zen (petrolio findegiak, petrokimika, gas naturala, siderurgia). Petrolioaren industria atzerriko konpainien eskuetan egon zen harik eta 1970. urtean estatua haien jabe egin zen arte. Petrolio hobi gehienak Dukhanen, eta itsasoan, Halul uharte inguruan, daude. Musaiden daude esportaziorako portua eta Qatarko industria nagusiak: findegia eta petroliotik eratorritako gaiak, porlangintza, altzairugintza, eta gas naturala urtzeko lantegia.
Abere hazkuntzak eta arrantzak (perlak) garrantzi gutxi dute. Nekazaritzan aurreramendu handia egin da, eta itsas urari gatza kenduta ureztatzen diren lur sailetan barazkiak eta fruitu arbolak landatzen dira. Herrialdeak ekoizten duen petrolioaren %90, gas natural likidotua, eta altzairu eta barazki gutxi esportatzen ditu, eta makinak, garraio hornidura, gai landuak, janaria, abereak, eta kimika gaiak inportatzen ditu. Txina, Japonia, Hego Korea, India eta Estatu Batuekin ditu Merkataritza harreman gehien. Esportazioak inportazioak halako bi dira.
Kultura
aldatuQatarko biztanleek oraindik bizirik dirauten beduinoen ohitura asko betetzen dituzte. Gizonek abah delakoa jazten dute; emakumeak gutxitan agertzen dira jendaurrean, betiere musu errezel beltza jantzia eta aurpegia estalia dutela. Hala ere, Qatarko puritanismo estuan atzerritar langileek badute eraginik.
Kirola
aldatuXXI. mendean, txirrindularitza heldu da herrialdera. 2002. urtean egin zen Qatarreko Tourreko[11] lehen ekitaldia eta ASO enpresak antolatu zuen. Denboraldi hasieran, otsailean, egiten zen 6 etapako itzuli erakargarria zen. 2016. urteko abenduan, eta arazo ekonomikoengatik, itzulia desagertu zen.
Erreferentziak
aldatu- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2018-8-22 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ a b Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
- ↑ a b Population structure. Ministry of Development Planning and Statistics, mdps.gov.qa.
- ↑ a b c d e f «Middle East: Qatar» CIA World Factbook (Central Intelligence Agency) (Noiz kontsultatua: 2009-08-12).
- ↑ Johnstone, T.M. "Ķaṭar." Encyclopaedia of Islam. Argitaratzailea: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. 2009-04-04 [1][Betiko hautsitako esteka]
- ↑ Euskaltzaindiaren 38. araua
- ↑ Qatar. lonelyplanet.com (Noiz kontsultatua: 2009-08-22).
- ↑ (Frantsesez) Qatar. tlfq.ulaval.ca (Noiz kontsultatua: 2006-11-5).
- ↑ (Ingelesez) Pattisson, Pete; McIntyre, Niamh; Mukhtar, Imran. (2021-02-23). «Revealed: 6,500 migrant workers have died in Qatar as it gears up for World Cup» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2021-02-23).
- ↑ 2015 Population census. Ministry of Development Planning and Statistics, mdps.gov.qa (Noiz kontsultatua: 2018-8-22).
- ↑ Snoj, Jure. Population of Qatar by nationality - 2017 report. Priya DSouza Communications, priyadsouza.com (Noiz kontsultatua: 2009-08-12).
- ↑ «CQ Ranking» cqranking.com (Noiz kontsultatua: 2022-03-13).
Kanpo estekak
aldatu- (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.
| Asiako herrialde eta lurraldeak (Nazio Batuen azpi-eskualdeka) | |||
|
Afganistan • Errusia • Kazakhstan • Kirgizistan • Uzbekistan • Tadjikistan • Turkmenistan |
Hego Korea • Ipar Korea • Japonia • Mongolia • Txina | ||
|
Arabiar Emirerri Batuak • Armenia • Azerbaijan • Bahrain • Egipto • Georgia • Iran • Irak • Israel • Jordania • Kuwait • Libano • Oman • Qatar • Saudi Arabia • Siria • Turkia • Yemen |
Brunei • Ekialdeko Timor • Filipinak • Indonesia • Kanbodia • Laos • Malaysia • Myanmar • Singapur • Thailandia • Vietnam | ||
|
Bangladesh • Bhutan • India • Maldivak • Nepal • Pakistan • Sri Lanka |
Beste entitate |
||
