Pál Teleki

Pál János Ede Teleki de Szék kondea (Budapest, 1879ko azaroaren 1a – ib., 1941eko apirilaren 3a) Hungariako politikaria izan zen, bi aldiz lehen ministro izan zen, 1920tik 1921ra eta 1939tik 1941ra. Geografian aditua zen, Hungariako Zientzia Akademiako kidea izan zen eta hungariar esploratzaile elkarteko lehendakaria ere izan zen.

Pál Teleki
Irudi gehiago
Hungariako Kanpo Harremanetarako ministroa 1941eko urtarrilaren 27a - 1941eko otsailaren 4a ← István Csáky (en) - László Bárdossy (en) → 36. Hungariako lehen ministro 1939ko otsailaren 16a - 1941eko apirilaren 3a ← Béla Imrédy (en) - László Bárdossy (en) → Hungariako Biltzar Nazionaleko kidea 1939 - 1941eko apirilaren 3a Barrutia: Szeged city with municipal rights listed constituency (en) Hautetsia: 1939 Hungarian parliamentary election (en) Minister of Education and Religious Affairs of Hungary (en) 1938ko maiatzaren 14a - 1939ko otsailaren 16a ← Bálint Hóman (en) - Bálint Hóman (en) → member of the Hungarian upper chamber (en) 1926 - 1939 Hungariako Biltzar Nazionaleko kidea 1922 - 1926 Hautetsia: 1922-1926 legislative term (en) 30. Hungariako lehen ministro 1920ko uztailaren 19a - 1921eko apirilaren 14a ← Sándor Simonyi-Semadam (en) - István Bethlen → Hungariako Kanpo Harremanetarako ministroa 1920ko apirilaren 19a - 1920ko irailaren 22a ← Sándor Simonyi-Semadam (en) - Imre Csáky (en) → Hungariako Biltzar Nazionaleko kidea 1920 - 1922 Barrutia: Szeged Hautetsia: 1920-1922 legislative term (en) Hungariako Biltzar Nazionaleko kidea 1906ko maiatzaren 21a - 1910eko ekainaren 23a Barrutia: Nagysomkút electoral district (en) Hautetsia: 1906-1910 legislative term (en) Hungariako Biltzar Nazionaleko kidea 1905eko otsailaren 21a - 1906ko otsailaren 19a Barrutia: Nagysomkút electoral district (en) Hautetsia: 1905-1906 legislative term (en)
Bizitza
Jaiotza	Budapest, 1879ko azaroaren 1a
Herrialdea	Hungaria
Lehen hizkuntza	hungariera
Heriotza	Budapest, 1941eko apirilaren 3a (61 urte)
Hobiratze lekua	Gödöllő (en)
Heriotza modua	suizidioa: bala zauria
Familia
Aita	Géza Teleki
Seme-alabak	ikusi Géza Teleki (en)
Hezkuntza
Heziketa	Eötvös Loránd University (en) (1897 - 1901)
Hizkuntzak	frantsesa alemana italiera hungariera
Jarduerak
Jarduerak	geografoa, diplomazialaria eta politikaria
Lantokia(k)	Budapest
Enplegatzailea(k)	Eötvös Loránd University (en)
Jasotako sariak	ikusi Knight Grand Cross of the Order of Saint Stephen of Hungary Commander with Star of the Order of Merit of the Republic of Poland  (2001) Estonian Red Cross Order First Class
Kidetza	Hungariako Zientzien Akademia Alemaniako Natur Zientzien Leopoldina Akademia
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoa	National Constitution Party (en) Party of Hungarian Life (en) Christian National Party (en)

1879. urtean jaioa, Transilvaniako familia aristokrata batean, Teleki geografo nabarmenetariko bat izan zen eta orientalista ere bai. Bere karrera politikoak indarra hartu zuen bigarren mundu gerraren osteko garaian. Birritan izendatu zuten lehen ministro, 1920-1921ean lehen aldiz eta bigarren aldian 1939-1941ean. Bere lehen agintaldian aurre egin behar izan zien mundu gerraren ondorioei, Trianongo Ituna, Béla Kunen erregimen komunista eta kontrairaultza. Telekik, Hungaria kristaua, kontserbadorea eta antikomunista egin zuen eta sendoa izan zen Hungariaren mugak zaintzerakoan.

Geografo nabarmena, beraren prestigio internazionalak Iraken egindako garai hartako muga berrien kokapenean parte hartzera eraman zuen. Ekintza intentsu bat mantendu izan zuen mugimendu eskautistan.

Gobernutik kanpo epe luze baten ondoren, itzuli egin zen maiatzaren 1938an, hezkuntza ministro bezala. Ministro legez, hurrengo urtean, berriro ekin zion gobernadore bezala. Potentzia faxistek lagundu egin zioten, Hitlerri independentzia-keinu egini zion eta Italiaren kontrapisu bezala ipintzen saiatu zen Alemaniaren kontra. Hala ere, gero eta Berlinen menpekoagoa zen, bere lurralde-helburuak lortu ahal izateko. Bere politika Bigarren Mundu gerraren Ardatzera lotu behar izan zuen. Aliantza horri esker, Trianon galdutako lurralde batzuk berreskuratzea lortu zuen eta baita berak nahi zuen beste lurralde batzuk konkistatzea. Alemaniaren dependentziaren desilusioa hortxe izan arren, gobernuaren buru jarraitu zuen erregeordearen behin eta berriz ekiten ziolako.

1941eko martxo eta apirilean Jugoslaviako krisia gertatu zen. Bertan Alemaniak gobernuak hungariar gobernu eta militarren babesa lortu zuen Hungaria inbaditzeko. Babes horrek gehiengoa lortu zuen baina Telekik bere buruaz beste egin zuen, protesta moduan, apirilaren 3an.

Teleki Hungariako historian, irudi polemikoa da eta hori, oso agerian geratu zen, esate baterako, Telekiren omenez estatua bat kokatu zutenean, 2004ko udaberrian.

• Datuak: Q177610
• Multimedia: Pál Teleki / Q177610