چارڵی چاپلن: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

چارڵی چاپلن
Charlie Chaplin
چارڵی چاپلن; Charlie Chaplin;
لەدایکبوون	١٦ی نیسانی ١٨٨٩; لەندەن، ئینگلتەرا
مەرگ	٢٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٧٧ (٨٨ ساڵ ژیاوە); سویس
ھۆکاری مەرگ	سەکتەی مێشک
شوێنی گۆڕ	سویس
نەتەوە	ئینگلیز
پیشە	ئەکتەر، ئاوازدانەر، دەرھێنەر
چالاکبوون	١٨٩٩ز–١٩٧٦
ئایین	نەزانین
مناڵ(ەکان)	١١ منداڵ
وێبگە	charliechaplin.com
واژوو

گەڕان بە مێژوودا

→ گۆڕانکاریی کۆنتر

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو

دیداریویکیدەق

نێوھێڵ

دوایین پێداچوونەوەی ‏١٩:٢٠، ١٤ی ئازاری ٢٠٢٤

چارڵز ئێسپێنسێر چاپلین (بە ئینگلیزی: Charlie Chaplin) (١٨٨٩–١٩٧٧) بەناوبانگ بە چارلی چاپلین. ئەکتەرێکی کۆمیدی و دەرھێنەر و ئاوازدانەرێکی ئینگلیزە، کە بە زۆری ناوبانگی بەھۆی فیلمە بێدەنگەکانییەوە دەرکرد.^[١] پێش کۆتایی ھاتنی جەنگی جیھانی یەکەم بەناوبانگترین ئەستێرەی جیھانی بوو لە فیلمدا.

ژیان

چارڵی چاپلن لە ١٦ی نیسانی ١٨٨٩ لە وال وێرتی لەندەن لە بنەماڵەیێکی مەسیحی-ئەنگلیکان لەدایکبووە. باوکی چارڵز و دایکی ھاناھیل ھەر دووکیان لە جیھانی مۆسیقا کاریان دەکرد؛ ھێشتا ماوەیێکی زۆر لە لەدایکبوونی چارلی تێپەڕ نەبووکە چارڵز و ھانا لە یەک جیا بوونەوە و ھانا سەرپەرشتی منداڵەکانی لە ئەستۆ گرت. ئەوان ژیانێکی دژواریان تێ دەپەڕاند لە بەر ئەوەی دایکی نەیتوانی بە ئاسانی بژیوی ژیانیان دابین بکات. لەبەر ئەمە چارلی بچکۆلانەو و برای گەورەتری سیدنی بۆ کارکردن، ماڵیان بەجێ ھێشت و لە ڕیکخراوەیێکی ھونەری بەرھەمھێنانی فیلم وەک پادو دامەزران. ھەڵبەت نەیانتوانی لەوێ بەردەوام بن. کاتێ چارلی ١٢ ساڵان بوو باوکی کە پیاوێکی ھەمیشە سەرمەست بوو، کۆچی دوایی کرد. چارلی دایکێکی سەلامەتیشی نەبوو. دایکی چارلیش تووشی نەخۆشینی ڕەوانی بوو و لە ناکاو لە نەخۆشخانەی ڕەوانی «کین ھیل» لە ساڵی ١٩٢٨ کۆچی دوایی کرد.

چارلی لە ساڵی ١٩٠٦ کاتێ کە ١٧ ساڵ تەمەنی بوو، لە شانۆی «شارلۆک ھۆڵمز» لە ڕۆڵی کوڕی ڕۆژنامە نووسێکا باش دەرکەوت و ئەو لەلایەن دەرھێنەر گەشەی پێدراو وڕەزامەندی تەماشاچییەکانی بە دەس ھێنا. لەمە بە دواوە لە گرووپێکی کۆمێدی بوو بە ئەندام و ڕۆڵی تەڵخەکی لە گرووپی شانۆی «فڕێد کاڕنو» بە خۆی دابین کرد. ساڵانی دوایی ئەو بە ئاواتی خۆی گەیشت و توانی لەگەڵ کۆمپانی «یونایتێد ئارتیست» لە ھالیوود گریبەست ببەسێ. ئەو لەگەڵ لیتا ئەکتەری ھۆلیوود ژیانی ھاوسەری پێک ھێنا و بوو بە خاوەنی دوو منداڵ بەڵام دوای ماوەیێک لە یەکتر جیا بوونەوە. لە ساڵی ١٩٢٧ بە دواوە، فیلمگەلێکی بێ دەنگی بەرھەم ھێنا. لە ڕاستیدا فیلمە کۆمێدییەکانی ئەو بێ دەنگ بوون بەڵام چارلی وەھا بە توانادەروونییەکانی خۆی و خۆشەویستی ڕۆڵی دەبینی کە ھەموو جووڵەکانی ھەزاران مانای لەخۆ دەگرت.

چارلی چاپلین لە ساڵی ١٩٤٠ یەکەمین فیلمی بەدەنگی خۆی بە ناوی دیکتاتۆری گەورە بەرھەم ھێنا. ھێنانەگۆڕی باسی شەڕی جیھانی دووەم و یاریی بەھێزی چارلی لە ڕۆڵی ئەدۆلف ھیتلەر، ڕەزامەندی گشت ڕەخنەگرەکانی لەم فیلمەدا بە دەست ھێنا.٣ چارلی چاپلین لە ساڵی ١٩٤٢ لەگەڵ ئونا ئونیل ئەکتەر و گۆرانیبێژی ھۆلیوود ژیانی ھاوسەری پێک ھێنا. لە ئەو کاتە چارلی چاپلین ٥٣ ساڵ و ئونا ئونیل ١٧ ساڵی بوو ھەڵبەت چارلی چاپلینپێش لەمە، چەند کەڕەتێکی تریش ژنی ھێنا بوو، بەڵام چونکە ھاوسەر گیرییەکانی ڕەسمی نەبوون، ناکرێت بخرێنە لیستی ژنھێنانەکانی. ئونا ئەوینداری چارلی بوو و جیاوازی تەمنیان لای گرینگ نەبوو. ئەوان بوون بە خاوەنی ھەشت منداڵ. لە نێوان ئەم منداڵانە «ژۆراڵدین چاپلین» کچی جوان وھونەرمەندیان چوو بۆ ناو کۆمەڵی سینەما و بوو بە ئەکتەر.

وردە وردە چاپلین بوو بە خۆشەویست ترین ھونەرمەندی مێژووی سینەما و بەرھەمھێنەری کارەکانیشی بە ئەستۆ گرت؛ بەڵام لە دوایی دا بە بۆنی ئەوەی کە مافیای ئەمریکا چارلی وەکوو زۆرییەک لە ھونەرمەندانی سەربەخۆی ھۆلیوود (بە تاوانی کۆمۆنیست بوون) لە کۆمەڵی ئەکتەری لابرد، چارلی بەرەو ئەورووپا ڕۆشت و ھاوکات لەگەڵ بە جێ ھێشتنی ھۆلیوود گەڕانەوەی ئەو بۆ ئەمریکا بەرگیری لێ کرا. بەم شێوەیە پەراوێزی یەکێک لە گەورەترین ئەکتەرەکان بەسترا و ساڵانی کۆتایی ژیانی خۆی لە بێ ناوی بە سەر برد. چارلی لە دوای بە جێ ھێشتنی ئەمریکا لە ساڵی١٩٥٢ ڕۆیشت بۆ لەندەن و دواتر سویسرای بۆ ژیان ھەڵبژارد لەوێ لەگەڵ ژن و منداڵەکانی نیشتەجێ بوو.

چارلی دواتر لە چواری مارسی ١٩٧٥ لەلایەن شاژنی بەریتانیا نیشانی سێر و شوالیە ی پێ بەخشرا و ھەروەھا لەلایەن ھۆلیوود بە بۆ پێ بەخشینی خەڵاتی ئۆسکار بۆ ئەمریکا بانگێشکرا.

چارلی چاپلین لە کریسمەسی ١٩٧٧، بە بۆنەی نەخۆشی دیابێت لە تەمەنی ٨٨ ساڵی دا، لە ژیان ماڵ ئاوایی کرد. ژن و منداڵی ئەو مەراسیمێکی شکۆداریان بۆ کۆچی چارلی بە ڕێوە برد و چارلی لە گۆڕستانی «کرۆسێر سەرووی» سویسرا نێژرا.

دوای مردنی چارلی

دوو مانگ لە دوای ناشتنی چارلی لە سێی مارس ١٩٧٨ز، تەرمی چارلی لە گۆڕستان دزرا. دزەکان لە بەرامبەر دانەوەی تەرمی چارلی داوای پارەیەکی زۆریان لە بنەماڵەی داوادەکرد، بەڵام لەلایەن پۆلیس دەستگیر کران و پۆلیسی سویسرا تەرمی چارلی چاپلنیان لە دەریاچەی ژنێو دۆزییەوە و جارێکی تر لە مەراسیمێکی پڕشکۆ بە خاک نێژرا. ئونا ھاوسەری چارلی پاش مردنی چارلی ڕووی کردە مەشروب خواردن و لە ساڵی ١٩٩١ بەھۆی نەخۆشی شێرپەنجەی گەدەوە کۆچی دوایی کرد.

لەپاش نزیکەی ١٥ سال بەسەر کۆچی چارلی لە ساڵی ١٩٩٢ فیلمێک بە ناوی چاپلین کە لە ژیانی ئەو گیرابوو، ھاتە بەرھەم کە «ڕیچارد ئاتێنبێرگ» بەرھەمھێنەری فیلمەکە بوو، وەھاوکات ئەم فیلمە خەڵاتی ئۆسکاری بە دەست ھێنا. «ژۆراڵدین» کچی چارلی لەم فیلمە ڕۆڵی دایەگەوەی واتە دایکی چارلی چاپلینی دەگێرا. بەم شێوەیە ژیانی چارلی چاپلین ڕۆیشت بەرەو پەردەی سینەما و کاریگەری کرد لەسەر ھەمووان.

چارلی جگە لەو کورتە فیلمە بێدەنگاینەی کە ھەموو جیھانی بەخۆ سەرسامکردوە نامەیەکی بۆ کچەکەی بە میرات جێھێشتووە، کە ڕەنگ بێت بۆ ئەوەی چارلی بناسین پێویستە ئەم نامەیە بخوێنییەوە. شتێک زۆر جێگەی سەرسووڕمانە ئەویش ئەوەیە کە ئەدۆلف ھیتلەر و چارڵی چاپلن لە یەک ساڵ و مانگ و ھەفتەدا لەدایکبوون تەنھا ٤ ڕۆژ جیاوازیانە بەڵام یەکەمیان ملیۆنەھا خەڵکی چارە ڕەش کردوو و دووەمیان خەڵکی ھەموو جیھانی بەھۆی کردەوەکنای دەخستە پێکەنین.

سەرچاوەکان

^ Obituary Variety Obituaries, 28 December 1977.

سەرچاوەکان

http://en.wikipedia.org

٣ و ٤: https://web.archive.org/web/20130602095049/http://themovingsilent.wordpress.com/2012/04/04/چارلی-چاپلن-گەورەتر-لە-ژیان/

بەستەرە دەرەکییەکان

[1] Obituary Variety Obituaries, 28 December 1977.

[١]

@@ ھێڵی ١: / ھێڵی ١: @@
 {{کەسایەتی
-| ناو                   =چارڵی چاپلن<br/>Charlie Chaplin
+| ناو                   =چارڵی چاپلن{{ھن}}Charlie Chaplin
 | وێنە                  =Charlie Chaplin.jpg
 | قەبارەی وێنە          =
-| ناوی کاتی لەدایکبوون  =چارلز ئێسپێنسێر چاپلین
+| ناوی کاتی لەدایکبوون  =چارڵز ئێسپێنسێر چاپلین
 | شوێنی لەدایکبوون      =[[لەندەن]]، [[ئینگلتەرا]]
-| ڕێکەوتی لەدایکبوون    =[[١٨٨٩]]ز
+| ڕێکەوتی لەدایکبوون    = {{birth date|١٨٨٩|٤|١٦|df=y}}
-| ڕێکەوتی مردن          =[[١٩٧٧]]ز
+| ڕێکەوتی مردن          = {{death date and age|١٩٧٧|١٢|٢٥|١٨٨٩|٤|١٦|df=y}}
-| شوێنی مردن            =[[سویسرا]]
+| شوێنی مردن            ={{ئاڵا|سویسرا}}
-| ھۆکاری مردن           =
+| ھۆکاری مردن           =[[سەکتەی مێشک]]
 | شوێنی دۆزینەوەی تەرم  =
-| شوێنی گۆڕ             =
+| شوێنی گۆڕ             ={{ئاڵا|سویسرا}}
 | نیشتەجێ               =
 | نەتەوە                =[[ئینگلیز]]
@@ ھێڵی ١٩: / ھێڵی ١٩: @@
 | دایەن                 =
 | پیشە                  =[[ئەکتەر]]، [[ئاوازدانەر]]، [[دەرھێنەر]]
-| ساڵانی چالاکی         =[[١٨٩٥]]ز–[[١٩٧٦]]
+| ساڵانی چالاکی         =١٨٩٩ز–١٩٧٦
 | خاوەنکار              =
 | شار                   =
@@ ھێڵی ٢٦: / ھێڵی ٢٦: @@
 | باڵا                  =
 | کێش                   =
-| ناسراو بە ھۆی         =
+| ناسراو بەھۆی         =
 | سەرناو                =
 | وادە                  =
@@ ھێڵی ٣٢: / ھێڵی ٣٢: @@
 | جێگر                  =
 | حیزب                  =
-| بەرانبەرەکان          =
+| بەرامبەرەکان          =
-| ئایین                 = [[یەھوودییەت]]
+| ئایین                 = [[نەزانین]]
 | ھاوسەر                =
 | یار                   =
 | منداڵەکان             =١١ منداڵ
-| دایک و باوک           =[[تشارلز تشبلین]]، [[هانا تشبلین]]
+| دایک و باوک           =[[تشارلز تشبلین]]، [[ھانا تشبلین]]
 | خزمەکان               =
-| پەیوەندیەکان          =
+| پەیوەندییەکان          =
 | خەڵاتەکان             =
 |واژوو                  =Firma de Charles Chaplin.svg
-| ماڵپەڕ                =
+| ماڵپەڕ                = {{url|charliechaplin.com}}
-| پەراوێزەکان           =}}
+| پەراوێزەکان           =
+}}
-'''چارلز ئێسپێنسێر چاپلین''' (بە [[ئینگلیزی]]: ''Charlie Chaplin'') ([[١٨٨٩]]-[[١٩٧٧]]) بەناوبانگ بە '''چارلی چاپلین'''. ئەکتەرێکی کۆمیدی و [[دەرھێنەر]] و [[ئاوازدانەر]]ێکی [[ئینگلیز]]ە، کە بە زۆری ناوبانگی بەھۆی فیلمە بێدەنگەکانیەوە دەرکرد.<ref>Obituary ''[[Variety Obituaries]]'', 28 December 1977.</ref> پێش کۆتایی ھاتنی [[جەنگی جیھانی یەکەم]] بەناوبانگترین [[ئەستێرە]]ی جیھانی بوو لە [[فیلم]]دا.
+'''چارڵز ئێسپێنسێر چاپلین''' ({{بە ئینگلیزی|Charlie Chaplin}}) (١٨٨٩–١٩٧٧) بەناوبانگ بە '''چارلی چاپلین'''. ئەکتەرێکی کۆمیدی و [[دەرھێنەر]] و [[ئاوازدانەر]]ێکی [[ئینگلیز]]ە، کە بە زۆری ناوبانگی بەھۆی فیلمە بێدەنگەکانییەوە دەرکرد.<ref>Obituary ''[[Variety Obituaries]]'', 28 December 1977.</ref> پێش کۆتایی ھاتنی [[جەنگی جیھانی یەکەم]] بەناوبانگترین [[ئەستێرە]]ی جیھانی بوو لە [[فیلم]]دا.
-== ژیانی ==
+== ژیان ==
-چارڵی چاپلن لە [[١٦ ئاپریل]]ی [[١٨٨٩]] لە وال وێرتی [[لەندەن]] لە بنەماڵەیێکی [[جولەکە]] لە دایک بوو. باوکی چارلز و دایکی ھاناھیل ھەر دووکیان لە جیھانی [[مۆسیقا]] کاریان ئەکرد. ھێشتا ماوەیێکی زۆر لە لەدایک بوونی چارلی تێپەڕ نەبووکە چارلز و ھانا لە یەک جیا بوونەوە و ھانا سەرپەرشتی منداڵەکانی لە ئەستۆ گرت. ئەوان ژیانێکی دژواریان تێ ئەپەڕاند لە بەر ئەوەی دایکی نەیتوانی بە ئاسانی بژیوی ژیانیان دابین بکات. لەبەر ئەمە چارلی بچکۆلانەو و برای گەورەتری [[سیدنی]] بۆ کار کردن، ماڵیان بەجێ ھێشت و لە ڕیکخراوەیێکی ھونەری بەرھەم ھێنانی فیلم وەک پادو دامەزران. ھەڵبەت نەیانتوانی لەوێ بەردەوام بن. کاتێ چارلی ١٢ ساڵان بوو باوکی کە پیاوێکی ھەمیشە سەرمەست بوو، کۆچی دوایی کرد. چارلی دایکێکی سەلامەتیشی نەبوو. دایکی چارلیش تووشی نەخۆشینی ڕەوانی بوو و لە ناکاو لە [[نەخۆشخانەی ڕەوانی]] «کین ھیل» لە ساڵی [[١٩٢٨]] کۆچی دوایی کرد.
+چارڵی چاپلن لە ١٦ی نیسانی ١٨٨٩ لە وال وێرتی [[لەندەن]] لە بنەماڵەیێکی مەسیحی-ئەنگلیکان لەدایکبووە. باوکی چارڵز و دایکی ھاناھیل ھەر دووکیان لە جیھانی [[مۆسیقا]] کاریان دەکرد؛ ھێشتا ماوەیێکی زۆر لە لەدایکبوونی چارلی تێپەڕ نەبووکە چارڵز و ھانا لە یەک جیا بوونەوە و ھانا سەرپەرشتی منداڵەکانی لە ئەستۆ گرت. ئەوان ژیانێکی دژواریان تێ دەپەڕاند لە بەر ئەوەی دایکی نەیتوانی بە ئاسانی بژیوی ژیانیان دابین بکات. لەبەر ئەمە چارلی بچکۆلانەو و برای گەورەتری [[سیدنی]] بۆ کارکردن، ماڵیان بەجێ ھێشت و لە ڕیکخراوەیێکی ھونەری بەرھەمھێنانی فیلم وەک پادو دامەزران. ھەڵبەت نەیانتوانی لەوێ بەردەوام بن. کاتێ چارلی ١٢ ساڵان بوو باوکی کە پیاوێکی ھەمیشە سەرمەست بوو، کۆچی دوایی کرد. چارلی دایکێکی سەلامەتیشی نەبوو. دایکی چارلیش تووشی نەخۆشینی ڕەوانی بوو و لە ناکاو لە [[نەخۆشخانەی ڕەوانی]] «کین ھیل» لە ساڵی ١٩٢٨ کۆچی دوایی کرد.
-[[پەڕگە:Chaplin2.jpg|ڕاست|200px|وێنۆک|وێنەیەکی چارڵی چاپلن کە لە [[ئەمریکا]] گرتوویەتی بە گەنجی]]
+[[پەڕگە:Charlie Chaplin in unknown year.jpg|ڕاست|200px|وێنۆک|وێنەیەکی چارڵی چاپلن کە لە [[ئەمریکا]] گرتوویەتی بە گەنجی]]
-چارلی لە ساڵی ١٩٠٦ کاتێ کە ١٧ ساڵ تەمەنی بوو، لە شانۆی «شارلۆک ھۆڵمز» لە ڕۆڵی کوڕی ڕۆژنامە نووسێکا باش دەرکەوت و ئەو لە لایەن دەرھێنەر گەشەی پێدراو وڕەزامەندی تەماشاچیەکانی بە دەس ھێنا. لەمە بە دواوە لە گرووپێکی [[کۆمێدی]] بوو بە ئەندام و ڕۆڵی تەڵخەکی لە گرووپی شانۆی «فڕێد کاڕنو» بە خۆی دابین کرد. ساڵانی دوایی ئەو بە ئاواتی خۆی گەیشت و توانی لە گەڵ کۆمپانی «یونایتێد ئارتیست» لە ھالیوود گریبەست ببەسێ. ئەو  لە گەڵ لیتا ئەکتەری ھۆلیوود ژیانی ھاوسەری پێک ھێنا و بوو بە خاوەنی دوو منداڵ بەڵام دوای ماوەیێک لە یەکتر جیا بوونەوە. لە ساڵی [[١٩٢٧]] بە دواوە، فیلمگەلێکی بێ دەنگی بەرھەم ھێنا. لە ڕاستی دا فیلمە کۆمێدییەکانی ئەو بێ دەنگ بوون بەڵام چارلی وەھا بە توانادەروونیەکانی خۆی و خۆشەویستی ڕۆڵی ئەبینی کە ھەموو جوڵەکانی ھەزاران مانای لەخۆ دەگرت.
+چارلی لە ساڵی ١٩٠٦ کاتێ کە ١٧ ساڵ تەمەنی بوو، لە شانۆی «شارلۆک ھۆڵمز» لە ڕۆڵی کوڕی ڕۆژنامە نووسێکا باش دەرکەوت و ئەو لەلایەن دەرھێنەر گەشەی پێدراو وڕەزامەندی تەماشاچییەکانی بە دەس ھێنا. لەمە بە دواوە لە گرووپێکی [[کۆمێدی]] بوو بە ئەندام و ڕۆڵی تەڵخەکی لە گرووپی شانۆی «فڕێد کاڕنو» بە خۆی دابین کرد. ساڵانی دوایی ئەو بە ئاواتی خۆی گەیشت و توانی لەگەڵ کۆمپانی «یونایتێد ئارتیست» لە ھالیوود گریبەست ببەسێ. ئەو لەگەڵ لیتا ئەکتەری ھۆلیوود ژیانی ھاوسەری پێک ھێنا و بوو بە خاوەنی دوو منداڵ بەڵام دوای ماوەیێک لە یەکتر جیا بوونەوە. لە ساڵی ١٩٢٧ بە دواوە، فیلمگەلێکی بێ دەنگی بەرھەم ھێنا. لە ڕاستیدا فیلمە کۆمێدییەکانی ئەو بێ دەنگ بوون بەڵام چارلی وەھا بە توانادەروونییەکانی خۆی و خۆشەویستی ڕۆڵی دەبینی کە ھەموو جووڵەکانی ھەزاران مانای لەخۆ دەگرت.
-چارلی چاپلین لە ساڵی ١٩٤٠ یەکەمین فیلمی بەدەنگی خۆی بە ناوی [[دیکتاتۆری گەورە]] بەرھەم ھێنا. ھێنانەگۆڕی باسی [[شەڕی جیھانی دووەم]] و یاریی بەھێزی چارلی لە ڕۆڵی [[ئەدۆلف ھیتلەر]]، ڕەزامەندی گشت رەخنەگرەکانی لەم فیلمەدا بە دەست ھێنا.[https://web.archive.org/web/20130602095049/http://themovingsilent.wordpress.com/2012/04/04/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%DB%8C-%DA%86%D8%A7%D9%BE%D9%84%D9%86-%DA%AF%DB%95%D9%88%D8%B1%DB%95%D8%AA%D8%B1-%D9%84%DB%95-%DA%98%DB%8C%D8%A7%D9%86/ 3]
+چارلی چاپلین لە ساڵی ١٩٤٠ یەکەمین فیلمی بەدەنگی خۆی بە ناوی [[دیکتاتۆری گەورە]] بەرھەم ھێنا. ھێنانەگۆڕی باسی [[شەڕی جیھانی دووەم]] و یاریی بەھێزی چارلی لە ڕۆڵی [[ئەدۆلف ھیتلەر]]، ڕەزامەندی گشت ڕەخنەگرەکانی لەم فیلمەدا بە دەست ھێنا.[https://web.archive.org/web/20130602095049/http://themovingsilent.wordpress.com/2012/04/04/چارلی-چاپلن-گەورەتر-لە-ژیان/ ٣] چارلی چاپلین لە ساڵی ١٩٤٢ لەگەڵ [[ئونا ئونیل]] ئەکتەر و گۆرانیبێژی [[ھۆلیوود]] ژیانی ھاوسەری پێک ھێنا. لە ئەو کاتە چارلی چاپلین ٥٣ ساڵ و ئونا ئونیل ١٧ ساڵی بوو ھەڵبەت چارلی چاپلینپێش لەمە، چەند کەڕەتێکی تریش ژنی ھێنا بوو، بەڵام چونکە ھاوسەر گیرییەکانی ڕەسمی نەبوون، ناکرێت بخرێنە لیستی ژنھێنانەکانی. ئونا ئەوینداری چارلی بوو و جیاوازی تەمنیان لای گرینگ نەبوو. ئەوان بوون بە خاوەنی ھەشت منداڵ. لە نێوان ئەم منداڵانە «ژۆراڵدین چاپلین» کچی جوان وھونەرمەندیان چوو بۆ ناو کۆمەڵی سینەما و بوو بە ئەکتەر.
+وردە وردە چاپلین بوو بە خۆشەویست ترین ھونەرمەندی مێژووی [[سینەما]] و بەرھەمھێنەری کارەکانیشی بە ئەستۆ گرت؛ بەڵام لە دوایی دا بە بۆنی ئەوەی کە [[مافیا]]ی [[ئەمریکا]] چارلی وەکوو زۆرییەک لە ھونەرمەندانی سەربەخۆی [[ھۆلیوود]] (بە تاوانی کۆمۆنیست بوون) لە کۆمەڵی ئەکتەری لابرد، چارلی بەرەو ئەورووپا ڕۆشت و ھاوکات لەگەڵ بە جێ ھێشتنی ھۆلیوود گەڕانەوەی ئەو بۆ ئەمریکا بەرگیری لێ کرا. بەم شێوەیە پەراوێزی یەکێک لە گەورەترین ئەکتەرەکان بەسترا و ساڵانی کۆتایی ژیانی خۆی لە بێ ناوی بە سەر برد. چارلی لە دوای بە جێ ھێشتنی [[ئەمریکا]] لە ساڵی١٩٥٢ ڕۆیشت بۆ [[لەندەن]] و دواتر [[سویسرا]]ی بۆ ژیان ھەڵبژارد لەوێ لەگەڵ ژن و منداڵەکانی نیشتەجێ بوو.
-چارلی چاپلین لە ساڵی ١٩٤٢ لەگەڵ [[ئونا ئونیل]] ئەکتەر و گۆرانیبێژی [[ھۆلیوود]] ژیانی ھاوسەری پێک ھێنا. لە ئەو کاتە چارلی چاپلین ٥٣ ساڵ و ئونا ئونیل ١٧ ساڵی بوو ھەڵبەت چارلی چاپلین‌پێش لەمە، چەند کەڕەتێکی تریش ژنی ھێنا بوو، بەڵام چونکە ھاوسەر گیرییەکانی ڕەسمی نەبوون، ناکرێت بخرێنە لیستی ژنھێنانەکانی. ئونا ئەوینداری چارلی بوو و جیاوازی تەمنیان لای گرینگ نەبوو. ئەوان بوون بە خاوەنی ھەشت منداڵ. لە نێوان ئەم منداڵانە «ژۆراڵدین چاپلین» کچی جوان وھونەرمەندیان چوو بۆ ناو کۆمەڵی سینەما و بوو بە ئەکتەر.
+چارلی دواتر لە چواری مارسی ١٩٧٥ لەلایەن شاژنی [[بەریتانیا]] نیشانی [[سێر]] و [[شوالیە]] ی پێ بەخشرا و ھەروەھا لەلایەن ھۆلیوود بە بۆ پێ بەخشینی خەڵاتی [[ئۆسکار]] بۆ [[ئەمریکا]] بانگێشکرا.
-وردە وردە چاپلین بوو بە خۆشەویست ترین ھونەرمەندی مێژووی [[سینەما]] و بەرھەم ھێنەری کارەکانیشی بە ئەستۆ گرت. بەڵام لە دوایی دا بە بۆنی ئەوەی کە [[مافیا]]ی [[ئەمریکا]] چارلی وەکوو زۆریەک لە ھونەرمەندانی سەربەخۆی [[ھۆلیوود]] (بە تاوانی کۆمۆنیست بوون) لە کۆمەڵی ئەکتەری لابرد، چارلی بەرەو ئەوروپا ڕۆشت و ھاوکات لە گەڵ بە جێ ھێشتنی ھۆلیوود گەڕانەوەی ئەو بۆ ئەمریکا بەرگیری لێ کرا. بەم شێوەیە پەراوێزی یەکێک لە گەورەترین ئەکتەرەکان بەسترا و ساڵانی کۆتایی ژیانی خۆی لە بێ ناوی بە سەر برد. چارلی لە دوای بە جێ ھێشتنی [[ئەمریکا]] لە ساڵی١٩٥٢ ڕۆیشت بۆ [[لەندەن]] و دواتر [[سویسرا]]ی بۆ ژیان ھەڵبژارد لەوێ لە گەڵ ژن و منداڵەکانی نیشتەجێ بوو.[https://web.archive.org/web/20130602095049/http://themovingsilent.wordpress.com/2012/04/04/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%DB%8C-%DA%86%D8%A7%D9%BE%D9%84%D9%86-%DA%AF%DB%95%D9%88%D8%B1%DB%95%D8%AA%D8%B1-%D9%84%DB%95-%DA%98%DB%8C%D8%A7%D9%86/ 4]
+چارلی چاپلین لە [[کریسمەس]]ی ١٩٧٧، بە بۆنەی نەخۆشی دیابێت لە تەمەنی ٨٨ ساڵی دا، لە ژیان ماڵ ئاوایی کرد. ژن و منداڵی ئەو مەراسیمێکی شکۆداریان بۆ کۆچی چارلی بە ڕێوە برد و چارلی لە گۆڕستانی «کرۆسێر سەرووی» [[سویسرا]] نێژرا.
-چارلی دواتر لە چواری مارسی ١٩٧٥ لە لایەن شاژنی [[بەریتانیا]] نیشانی [[سێر]] و [[شوالیە]] ی پێ بەخشرا و ھەروەھا لە لایەن ھۆلیوود بە بۆ پێ بەخشینی خەڵاتی [[ئۆسکار]] بۆ [[ئەمریکا]] بانگێشکرا.
-چارلی چاپلین لە [[کریسمەس]]ی ١٩٧٧، بە بۆنەی نەخۆشی دیابێت لە تەمەنی ٨٨ ساڵی دا، لە ژیان ماڵ ئاوایی کرد. ژن و منداڵی ئەو مەراسیمێکی شکۆداریان بۆ کۆچی چارلی بە رێوە برد و چارلی لە گۆڕستانی «کرۆسێر سەرووی» [[سویسرا]] نێژرا.
 == دوای مردنی چارلی ==
 [[پەڕگە:Charles Chaplin Grave in Corsier-sur-Vevey.jpg|چەپ|200px|وێنۆک|گۆڕی چارڵی چاپلن لە [[سویسرا]]]]
-دوو مانگ لە دوای ناشتنی چارلی لە سێی مارس [[١٩٧٨]]ز، تەرمی چارلی  لە گۆڕستان دزرا. دزەکان لە بەرامبەر دانەوەی تەرمی چارلی داوای پارەیەکی زۆریان لە بنەماڵەی داوادەکرد، بەڵام لە لایەن [[پۆلیس]] دەستگیر کران و پۆلیسی [[سویسرا]] تەرمی چارلی چاپلنیان لە [[دەریاچە]]ی ''ژنێو'' دۆ‌زییەوە و جارێکی تر لە مەراسیمێکی پڕشکۆ بە خاک نێژرا. ئونا ھاوسەری چارلی پاش مردنی چارلی رووی کردە مەشروب خواردن و لە ساڵی [[١٩٩١]] بەھۆی نەخۆشی [[شێرپەنجەی گەدە]]وە کۆچی دوایی کرد.
+دوو مانگ لە دوای ناشتنی چارلی لە سێی مارس ١٩٧٨ز، تەرمی چارلی لە گۆڕستان دزرا. دزەکان لە بەرامبەر دانەوەی تەرمی چارلی داوای پارەیەکی زۆریان لە بنەماڵەی داوادەکرد، بەڵام لەلایەن [[پۆلیس]] دەستگیر کران و پۆلیسی [[سویسرا]] تەرمی چارلی چاپلنیان لە [[دەریاچە]]ی ''ژنێو'' دۆزییەوە و جارێکی تر لە مەراسیمێکی پڕشکۆ بە خاک نێژرا. ئونا ھاوسەری چارلی پاش مردنی چارلی ڕووی کردە مەشروب خواردن و لە ساڵی ١٩٩١ بەھۆی نەخۆشی [[شێرپەنجەی گەدە]]وە کۆچی دوایی کرد.
-لەپاش نزیکەی ١٥ سال بەسەر کۆچی چارلی لە ساڵی ١٩٩٢ فیلمێک بە ناوی چاپلین کە لە ژیانی ئەو گیرابوو، ھاتە بەر‌ھەم کە «ڕیچارد ئاتێنبێرگ» بەرھەم ھێنەری فیلمەکە بوو، وەھاوکات ئەم فیلمە [[خەڵاتی ئۆسکار]]ی بە دەست ھێنا. «ژۆراڵدین» کچی چارلی لەم فیلمە ڕۆڵی دایەگەوەی واتە دایکی چارلی چاپلینی دەگێرا. بەم شێوەیە ژیانی چارلی چاپلین ڕۆیشت بەرەو پەردەی [[سینەما]] و کاریگەری کرد لە سەر ھەمووان.
+لەپاش نزیکەی ١٥ سال بەسەر کۆچی چارلی لە ساڵی ١٩٩٢ فیلمێک بە ناوی چاپلین کە لە ژیانی ئەو گیرابوو، ھاتە بەرھەم کە «ڕیچارد ئاتێنبێرگ» بەرھەمھێنەری فیلمەکە بوو، وەھاوکات ئەم فیلمە [[خەڵاتی ئۆسکار]]ی بە دەست ھێنا. «ژۆراڵدین» کچی چارلی لەم فیلمە ڕۆڵی دایەگەوەی واتە دایکی چارلی چاپلینی دەگێرا. بەم شێوەیە ژیانی چارلی چاپلین ڕۆیشت بەرەو پەردەی [[سینەما]] و کاریگەری کرد لەسەر ھەمووان.
-چارلی جگە لەو کورتە فیلمە بێدەنگاینەی کە ھەموو جیھانی بەخۆ سەرسامکردوە نامەیەکی بۆ کچەکەی بە میرات جێھێشتووە، کە ڕەنگ بێت بۆ ئەوەی چارلی بناسین پێویستە ئەم نامەیە بخوێنیەوە.
+چارلی جگە لەو کورتە فیلمە بێدەنگاینەی کە ھەموو جیھانی بەخۆ سەرسامکردوە نامەیەکی بۆ کچەکەی بە میرات جێھێشتووە، کە ڕەنگ بێت بۆ ئەوەی چارلی بناسین پێویستە ئەم نامەیە بخوێنییەوە.
-شتێک زۆر جێگەی سەرسوڕمانە ئەویش ئەوەیە کە [[ئەدۆلف ھیتلەر]] و چارڵی چاپلن لە یەک ساڵ و مانگ و ھەفتەدا لەدایکبوون تەنھا ٤ رۆژ جیاوازیانە بەڵام یەکەمیان ملیۆنەھا خەڵکی چارە ڕەش کردوو و دووەمیان خەڵکی ھەموو جیھانی بەھۆی کردەوەکنای دەخستە پێکەنین.
+شتێک زۆر جێگەی سەرسووڕمانە ئەویش ئەوەیە کە [[ئەدۆلف ھیتلەر]] و چارڵی چاپلن لە یەک ساڵ و مانگ و ھەفتەدا لەدایکبوون تەنھا ٤ ڕۆژ جیاوازیانە بەڵام یەکەمیان ملیۆنەھا خەڵکی چارە ڕەش کردوو و دووەمیان خەڵکی ھەموو جیھانی بەھۆی کردەوەکنای دەخستە پێکەنین.
-[[پەڕگە:Chaplin statues.jpg|center|thumb|790px|پەیکەرەکانیچارلی چاپلن لە جیهاندا، کە دەکەونە (لە چەپەوە بۆ ڕاست) ١. [[سلۆڤاکیا]]; ٢. [[پۆڵەندا]]; ٣. [[واتەرڤیل]], [[ئیرلەند]]; ٤. [[لەندەن]], [[شانشینی یەکگرتوو]]; ٥. [[حەیدەرئاباد]], [[ھیندستان]]; ٦. [[ئالاسیۆ]], [[ئیتالیا]]; ٧. [[بەرشەلۆنا]], [[ئیسپانیا]]; ٨. [[سویسرا]]]]
+[[پەڕگە:Chaplin statues.jpg|ناوەڕاست|وێنۆک|790px|پەیکەرەکانیچارلی چاپلن لە جیھاندا، کە دەکەونە (لە چەپەوە بۆ ڕاست) ١. [[سلۆڤاکیا]]; ٢. [[پۆڵەندا]]; ٣. [[واتەرڤیل]]، [[ئیرلەند]]; ٤. [[لەندەن]]، [[شانشینی یەکگرتوو]]; ٥. [[حەیدەرئاباد]]، [[ھیندستان]]; ٦. [[ئالاسیۆ]], [[ئیتالیا]]; ٧. [[بەرشەلۆنا]]، [[ئیسپانیا]]; ٨. [[سویسرا]]]]
+== سەرچاوەکان ==
+{{پەراوێزەکان}}
 == سەرچاوەکان ==
 * http://en.wikipedia.org
+٣ و ٤: https://web.archive.org/web/20130602095049/http://themovingsilent.wordpress.com/2012/04/04/چارلی-چاپلن-گەورەتر-لە-ژیان/
-{{reflist}}
-٣ و ٤: https://web.archive.org/web/20130602095049/http://themovingsilent.wordpress.com/2012/04/04/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%DB%8C-%DA%86%D8%A7%D9%BE%D9%84%D9%86-%DA%AF%DB%95%D9%88%D8%B1%DB%95%D8%AA%D8%B1-%D9%84%DB%95-%DA%98%DB%8C%D8%A7%D9%86/
+== بەستەرە دەرەکییەکان ==
+{{پۆلی کۆمنز|Charlie Chaplin|چارڵی چاپلن}}
+{{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شانشینی یەکگرتوو|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|فیلم}}
 [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٨٩]]
@@ ھێڵی ٩٠: / ھێڵی ٩٦: @@
 [[پۆل:سیناریۆنووسانی ئینگلیز]]
 [[پۆل:دراما]]
+[[پۆل:بێدینەکان]]
+[[پۆل:وەرگری خەڵاتی ڕێزلێنانی ئەکادیمیا]]
+[[پۆل:دەرھێنەرانی فیلمی کۆمیدی]]
+[[پۆل:هۆلیوود، مێژوو و کولتووری لۆس ئەنجلۆس]]
+[[پۆل:مەرگەکان بە سەکتە]]
+[[پۆل:ئەکتەرەکان کە خەڵاتی شوڕشگێڕیان پێبەخشراوە]]
+[[پۆل:باشترین تۆماری مۆسیقای ڕەسەنی براوەی خەڵاتی ئۆسکار]]
+[[پۆل:کەسایەتییە بەڕیتانییەکان بە ڕەگەز ئێرلەندی]]