Idi na sadržaj

Zlatno doba islama

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Palata Alhambra u Granadi, jedan je od najpoznatijih primjera islamske arhitekture i umjetnosti iz Zlatnog doba islama.

Zlatno doba islama je izraz za period historije islamskog svijeta (područja Bliskog istoka, Sjeverne Afrike, Srednje Azije i El-Andaluza) koji otprilike odgovara srednjem vijeku u evropskoj (i svjetskoj) historiji, a koga je karakterizirao intenzivan razvoj kulture i nauke, odnosno brojna tehnološka i druga civilizacijska dostignuća koja su s vremenom preuzele i druge, odnosno ne-islamske kulture i civilizacije. Izraz zlatno doba se obično koristi kako bi se istaklo kako je upravo u tom periodu islamski svijet doživio vrhunac samostalnih kulturnih i naučnih dostignuća, vezanih uz razvoj specifične arhitekture, filozofije, medicine, astronomije i matematike. U širem smislu se taj period vezuje uz period koji počinje sa nastankom islama (7. vijek), a završava s početkom Novog vijeka (oko 1500. godine). U užem smislu, i među historičarima daleko češćoj upotrebi, pod Zlatnim dobom podrazumijeva period od 750. do 1257. godine.

Početak Zlatnog doba se najčešće vezuje uz dolazak dinastije Abasida na čelo Arapskog Carstva, odnosno Halifata godine 750. Iako je time, s obzirom na nastavak vladavine prethodne dinastije Emevija na Iberijskom poluostrvu (El-Andaluz), trajno okončano političko jedinstvo islamske države odnosno islamske zajednice (Ummet), ono je za posljedicu imalo preorijentiranje muslimanskih vladara sa džihada, odnosno vanjskih osvajanja na unutrašnje reforme i konsolidaciju već osvojenih prostora na kojima počinje postepena arabizacija i islamizacija tamošnjeg stanovništva. Tako stvoreni islamski svijet je, s jedne strane, iz religijskih razloga (institucija hadža) i kroz razvijenu trgovinu sačuvao međusobne ekonomske, a preko njih i kulturne veze; s druge strane je političko nejedinstvo omogućilo policentrični razvoj, odnosno stvaranje nekoliko suparničkih središta trgovine, kulture i nauke u različitim dijelovima islamskog svijeta. Od svih njih je najvažniji bio Bagdad, koji je samo nekoliko godina nakon osnivanja postao abasidska prijestolnica i najveći grad na svijetu; veliki značaj su, međutim, zadržali i stara prijestolnica Damask, ali i alternativna politička središta kao što su Kairo, Kairuan, Kordoba, Buhara i Samarkand. Nove okolnosti su, također, omogućile arapskim učenjacima i umjetnicima da postepeno asimiliraju, ali preuzmu obilježja ranijih kultura na prethodno osvojenim područjima. Zlatno doba je karakteriziralo intenzivno nastojanje da se sačuvaju ili islamu prilagode dostignuća ranije starogrčke i perzijske kulture, a preko trgovine su se preuzimala i kineska i indijska dostignuća kao što su papir i decimalni brojevi. Osim Arapa, važnu ulogu za razvoj kulture i nauke u ovom periodu su imali i muslimanski ne-Arapi, ali i nemuslimanski podanici Halifata i muslimanskih država - kršćani i Jevreji. U tom periodu se na području islamskog svijeta kao lingua franca nametnuo arapski jezik.

Kraj zlatnog doba je predmet rasprave među historičarima, kako po pitanju tačnog datuma, tako i po njegovim uzrocima. Kao najčešći datum se navodi pustošenje Bagdada od strane Mongola 1258. godine, prilikom koga je ne samo uništena znamenita biblioteka, nego islamskom svijetu zadat psihološki udarac poslije koga se počeo sve više okretati samom sebi. Među historičarima je široko rasprostranjeno mišljenje da je islamski svijet tada počeo gubiti civilizacijsku utrku sa dotle zaostalim i inferiornim zapadnim svijetom, koji je u sljedećim vijekovima kroz Renesansu pokazao daleko više intelektualne fleksibilnosti i oko 1500. počeo s njime ravnopravno nadmetati da bi kasnije stekao tehnološku i drugu superiornost.

Historija koncepta i period trajanja

[uredi | uredi izvor]
Širenje Halifata tokom perioda 622. – 750.
  Teritorijalno širenje tokom života Muhammeda, 622. – 632.
  Teritorijalno širenje tokom Pravednog halifata, 632. – 661.
  Teritorijalno širenje tokom Emevijskog halifata, 661. – 750.

Termin Zlatno doba islama se počeo primjenjivati u literaturi o islamskoj historiji u 19. vijeku i to u kontekstu zapadnog pogleda na estetski stil orijentalizma. Autor Priručnika za putnike u Siriju i Palestinu 1868. godine je primijetio da su najljepše džamije Damaska poput samog mohamedanstva, koje sada brzo propada i ostatak nekadašnjeg zlatnog doba islama.[1]

Ne postoji nedvosmislena definicija ovog pojma, no ovisno o tome koristi li se termin s naglaskom na kulturna ili vojna dostignuća, može se uzeti u obzir prilično različita vremenska razdoblja. Tako se prema jednom autoru iz 19. vijeka zlatno doba islama potrajalo tokom trajanja halifata, odnosno na šest i pol vijekova,[2] dok se prema drugom taj period završio nakon nekoliko desetljeća muslimanskih osvajanja tokom Pravednog halifata, smrću drugog pravednog halife Omera i Prvom fitnom.[3]

Tokom početka 20. vijeka, termin se koristio samo povremeno, a često se odnosio na rane vojne uspjehe tokom Pravednog halifata. Tek u drugoj polovici 20. vijeka pojam se počeo učestalo upotrebljavati a danas se uglavnom odnosi na kulturni procvat nauke i matematike pod vladavinom halifata tokom perioda od 9. do 11. vijeka (tokom perioda između uspostavljanja tzv. Kuća mudrosti i početka Krstaških ratova),[4] ali često obuhvaća i period s kraja 8. vijeka kao i 12. i početak 13. vijeka.[5] Vrijeme trajanja ovog perioda može u znatnoj mjeri varirati u zavisnosti od različitih autora i kriterija po kojem se ono određuje i vremenski definiše. Izjednačavanje kraja zlatnog doba s krajem halifata pogodna je presječna tačka zasnovana na historijskim značajkama, ali se može tvrditi i to da je razvoj islamske kulture ušao u period postepenog pada mnogo ranije pa tako Khan (2003) identificira period zlatnog doba kao period koji je trajao dva vijeka, između 750. i 950. godine, tvrdeći da je početni gubitak teritorija pod kontrolom 7. abasidskog halife Al-Ma'muna 833. godine a poslije i krstaškim ratovima u 12. vijeku rezultiralo slabljenjem islamskog carstva koje se nikad poslije nije oporavilo.[6]

Neki učenjaci datiraju kraj zlatnog doba oko 1350. godine povezujući ga sa Timuridskom renesansom,[7][8] dok nekoliko savremenih historičara kraj ovog perioda smješta na prijelaz iz 15. u 16. vijek povezujući ga, vremenski, s periodom Carskog islama[9][10] i vremena osnivanja i širenja velikih islamskih carstava (Osmanlijsko, Safavidsko i Mogulsko).

Uzroci

[uredi | uredi izvor]

Vjerski uticaj

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Islamski stav prema nauci

Različiti ajeti iz Kur'ana kao i hadisi koji akcenat stavljaju na obrazovanje i naglašavaju važnost stjecanja znanja igrali su glavnu ulogu u utjecaju na muslimane ovog doba u njihovoj potrazi za znanjem i razvoju nauke.[11][12][13]

“

"U ime Allaha, Milostivog, Samilosnog!" "Čitaj, u ime Gospodara tvoga Koji stvara"

”

Kur'an, sura El-'Alek, prvi ajet[14]

Opće je poznato da se u islamu potencira vrijednost znanja i u superlativu govori o onima koji se trude steći korisno znanje. O učenju, proučavanju i općenito težnji o novim saznanjima se na mnogo mjesta govori u Kur'anu i hadisu. Primjera radi, termin učeni se na 224 mjesta spominje u Kur'anu, terminom Sveznajući Bog se spominje 185 puta dok se znanje spominje 375 puta u Kur'anu.[15]

U Sahihu imama el-Buharije, postoji posebno poglavlje pod nazivom znanje, koje sadrži 102 hadisa u kojem se spominje riječ znanje, mudrost, nauka itd.[15]

Važnost znanja kod onog koji ga posjeduje u odnosu na neznalicu je istaknuto u suri Ez-Zumer gdje se u dijelu 9. ajeta kaže:

“

...Reci: "Da li su isti, oni koji znaju i oni koji ne znaju?' Samo oni oji pameti imaju pouku primaju!"

”

Kur'an, sura Ez-Zumer, dio 9. ajeta[16]

Također, mnogo je hadisa koji govore o znanju i potrebama za sticanjem znanja i blagodatima koji iz toga proističu. Od Ebu-Davuda i Tirmizija se prenosi da je poslanik Muhammed jedne prilike rekao:

“ Vrijednost učenjaka u odnosu nad pobožnjakom (onoga koji obožava Allaha, čineći mu ibadet) je kao mjesec u odnosu na druge planete. Zaista su učeni nasljednici poslanika, a poslanici nisu ostavili u nasljedstvo ni dinara ni dirhema, ali su u nasljedstvo ostavili znanje. Ko je preuzeo to (nasljeđe) od njih, preuzeo je veliku blagodat. ”

Hadis posljednjeg Poslanika[15]

Sponzorstvo vlasti u promicanju znanja i razvoju nauke

[uredi | uredi izvor]

Islamska država je već od svog nastanka promovisala i podsticala širenje znanja i proučavanje nauke. Primjera radi, novčana sredstva potrošena unutar Prevodilačkog pokreta za neke prijevode procjenjuje se na vrijednost koja je otprilike jednaka ekvivalentnom dvostrukom godišnjem proračunu Vijeća za medicinska istraživanja Ujedinjeno Kraljevstvo.[17] Najbolji naučnici i ugledni prevodioci, poput Hunejna ibn Ishaka, imali su plaće za koje se danas procjenjuje da su ekvivalent profesionalnim sportistima.[17] Kuća mudrosti bila je biblioteka koju je u Bagdadu, u abasidskom periodu, osnovao halifa El-Mensur.[18]

Različiti doprinosi

[uredi | uredi izvor]

S širenjem teritorije koju su kontrolisali, muslimani pokazuju veliko interesovanje za usvajanje naučnih saznanja o civilizacijama koje su osvojili. Osim toga, dolaze u dodir s mnogo većim brojem naroda upoznavajući specifičnosti kojima se odlikuju te prihvataju i u praksi provode napredne ideje koju su im bile strane. Mnoga klasična djela antičkog doba, koja su bila zanemarena i vremenom bi vjerovatno bila i izgubljena kao što su doprinosi Antičke Grčke, Perzijskog Carstva, Indijske civilizacije, Kineske civilizacije, Starog Egipta i Feničke civilizacije su prevedena prvo na arapski i perzijski, a poslije i na turski, hebrejski i latinski jezik.[19]

Rukopis napisan na papiru tokom ere Abasida

Kršćani, posebno pristalice istočne Crkve (Nestorijanci), pridonijeli su islamskoj civilizaciji za vrijeme vladavine Emevija i Abasida prevodeći djela grčkih filozofa i drevne nauke prvo na sirjački, a potom i na arapski jezik. Također su se istakli u mnogim poljima, posebno filozofiji, nauci (poput Hunejn ibn Ishaka, Sabit ibn Kurra, Jusuf el-Kuri, Al Himsi, Kusta ibn Luka, Masavajh, Evtihij II i Eutihij i Džibril ibn Buktišu) i teologiji. Duži vremenski period lični ljekari abasidskih halifa bili su često asirski kršćani. Među najistaknutijim kršćanskim porodicama koje su halifama služile kao ljekari bila je dinastija Buktišu.

Radovi kršćanskih naučnika tokom perioda od 4. do 7. vijeka na grčkom i sirjačkom jeziku bili su ili ponovo prevedeni ili sačuvani još od helenističkog razdoblja. Među istaknutim centrima učenja i prenošenja klasične mudrosti našli su se kršćanski fakulteti, poput Nisibinske i Edeške škole, paganski univerzitet u Haranu, te poznata bolnica i Akademija u Gundišapuru, koji su bili intelektualno, teološko i naučno središte Istočne crkve. Kuća mudrosti osnovana je u Bagdadu 825. godine po uzoru na Akademiju u Gundišapuru. Vodio ju je kršćanski liječnik Hunejn ibn Ishak. Prevedena su mnoga najznačajnija filozofska i naučna djela drevnog svijeta, uključujući djela Galena, Hipokrata, Platona, Aristotela, Ptolomeja i Arhimeda. Mnogi učenjaci Kuće mudrosti bili su kršćanskog porijekla.

Među raznim državama i kulturama osvojenim tokom konstantnog teritorijalnog širenja islama, značajan broj naučnika bio je porijeklom iz Perzije, koji su neizmjerno doprinijeli naučnom procvatu Zlatnog doba islama. Prema Bernardu Lewisu: Kulturološki, politički i prije svega u religijskom smislu, perzijski doprinos novoj islamskoj civilizaciji je od ogromnog značaja. Rad Perzijanaca može se vidjeti na svim poljima kulturnog djelovanja, uključujući i arapsku poeziju, gdje su pjesnici perzijskog porijekla koji su komponirali svoje pjesme na arapskom dali vrlo značajan doprinos. Razvoj nauke, medicine, filozofije i tehnologije u novom islamskom iranskom društvu zasnivalo se i u izvjesnoj mjeri uticali naučni modeli velikih predislamskih iranskih univerziteta koja su postojala u Sasanidskom Carstvu. U tom razdoblju stotine naučnika su doprinjeli razvoju tehnologije, nauke i medicine, a što će kasnije uticati na uspon evropske nauke tokom perioda Renesanse.

Nova tehnologija

[uredi | uredi izvor]

Novim i lakšim sistemom pisanja i uvođenjem papira kao sredstva na kojem se piše, informacije su demokratizirane do te mjere da je, vjerovatno, prvi put u historiji, bilo moguće zaraditi za život samo pisanjem i prodajom knjiga.[20]

Upotreba papira proširila se iz područja Kine u muslimanske regije tokom 8. vijeka, a dalje i u El-Andaluz na Iberijskom poluostrvu (današnja Španija i Portugal) u 10. vijeku. Proizvodnja je bila lakša od pergamenta, manja vjerovatnost pucanja papira u odnosu na do tada korišteni pergament, osim toga papir je mogao upiti tintu, što otežava brisanje i idealno je za vođenje zapisa. Islamski proizvođači papira smišljali su redovne metode ručnog kopiranja rukopisa kako bi se pokazala izdanja koja su po obimu mnogo veća od svih izdanja dostupna u Evropi vijekovima.[21] Upravo je iz ovih zemalja ostatak svijeta naučio praviti papir od platna.[22]

Obrazovanje

[uredi | uredi izvor]
Dodatne informacije: Medresa
Organizovano podučavanje u Džamiji Al-Azhar u Kairu počelo je već 978. godine

Neke od poruka Kur'ana i općenito njegovo proučavanje u islamskoj tradiciji doprinjeli su da obrazovanje i općenito traženje znanja postane centralni stub religije u gotovo svim periodima i mjestima u historiji islama.[23] Važnost učenja i proučavanja u islamskoj tradiciji očituje se u velikom broju hadisa koji se pripisuju Muhammedu, uključujući i onaj koji upućuje vjernike da traže znanje, čak i u Kini.[23] Takva obaveza nije se odnosila izričito samo na učenjake, već i u određenoj mjeri na širu muslimansku populaciju što se može zaključiti iz izjave muslimanskog učenjaka el-Zarnudžija koji je živio u 12. i 13. vijeku (poznatog po proslavljenom djelu Poduka učenika:Metod učenja) koji kaže: Učenje je propisano svima nama. Iako je za taj period nemoguće izračunati stope pismenosti u predmodernim islamskim društvima, gotovo je sigurno da su one bile relativno visoke, barem u poređenju u odnosu na tadašnja evropska društva.

Na početku razvoja islamskog društva proces obrazovanje je uglavnom započinjao proučavanjem arapskog jezika i Kur'ana, bilo kod kuće ili u osnovnoj školi, koja je često bila vezana za džamiju. Neki bi učenici tada nastavili obuku u tefsiru (tumačenja Kur’ana) i fikhu (islamska jurisprudencija), što se smatralo posebno važnim.[23] Edukacija se fokusirala na pamćenje određenog teksta, ali je obrazovni sistem tog doba naprednije učenike osposobljavao za učešće u svojstvu čitalaca i pisaca u tradiciji komentarisanja proučenih tekstova. Također, vršen je proces socijalizacije nadarenih učenjaka, koji su poticali iz gotovo svih društvenih sredina, u red uleme.[23]

Pogled na kompleks s minaretom u sredini unutar kojeg se nalazi Univerzitet Al-Karaouine, najstariji univerzitet na svijetu

Prvih nekoliko vijekova islama, obrazovni proces bio je u potpunosti neformalan ali početkom 11. i 12. vijeka vladajuće elite su počele osnivati vjerske obrazovne institucije višeg ranga poznate kao medrese s ciljem osiguranja podrške i saradnje s ulemom.[23] Broj medresa se ubrzo povećao širom islamskog svijeta, što je pomoglo širenju islamskog učenja izvan urbanih središta i ujedinjavanju različitih islamskih zajednica u zajedničkom kulturnom projektu.[23] Ipak, obrazovni prosec se i dalje zasnivao i bio usredotočen na individualni odnos između učenika i njihovih nastavnika.[23]

Svečanu potvrdu obrazovnih dostignuća učenika i studenata, ijazu, u to doba je davao određeni učenjak, a ne institucija u kojoj se učenici obrazovali, i te osobe su se svrstavale u rodoslovlje učenjaka, što je bila jedina priznata hijerarhija u tadašnjem obrazovnom sistemu. Dok su formalne studije u medresama bile otvorene samo za muškarce, žene uglednih urbanih porodica obično su se školovale u privatnim okruženjima i mnoge od njih su dobile i kasnije izdavale ijaze u hadiskim studijama, kaligrafiji i recitaciji poezije.[24][25] Žene koje su radile su naučile vjerske tekstove i praktične vještine prvenstveno jedna od druge, mada su zajedno sa muškarcima dobivale i neke upute u džamijama i privatnim domovima.[24]

Medrese su svoj program rada uglavnom posvećivale studiju prava, ali su nudile i druge predmete kao što su teologija, medicina i matematika.[26][27] Kompleks medrese obično se sastojao od džamije, prostorija za boravak i biblioteke. Takve obrazovne institucije su se održavale uz pomoć vakufa, iz čijeg fonda su se isplaćivale plaće profesora, stipendije studenatima i podmirivala troškove izgradnje i održavanja objekata.[26] Medrese se razlikovale od današnji modernih fakulteta po tome što nisu imale standardizirani nastavni plan i program ili institucionalizirani sistem certifikacije.[26]

Muslimani su razlikovali discipline naslijeđene od predislamske civilizacije, poput filozofije i medicine, koje su nazivali naukama drevnim ili racionalnim naukama, od islamskih religijskih nauka. Naučna saznanja nekadašnjeg tipa cvjetala su nekoliko vijekova i njihovo prenošenje čini dio obrazovnog okvira u klasičnom i srednjovjekovnom islamu. U nekim su slučajevima ta naučna saznanja podržavale institucije poput Kuće mudrosti u Bagdadu, ali češće su se neformalno prenosile od učitelja učenicima i tako generacijama.

Univerzitet Al-Karaouine, osnovan 859. godine, naveden je u Guinnessovoj knjizi rekorda kao najstariji univerzitet koje dodjeljuje diplome. Univerzitet Al-Azhar je još jedan rani univerzitet nastao iz medrese. Medresa je jedna od zaostavština Fatimidskog halifata. Fatimidi su pronašli svoje porijeklu u Muhammedovoj kćerci Fatimi i imenovali instituciju koristeći varijantu njenog počasnog naslova Al-Zehra (briljantna). Organizirano podučavanje u džamiji Al-Azhar počelo je 978. godine.

Matematika

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Matematika u srednjovjekovnom islamu

Algebra

[uredi | uredi izvor]

Perzijski matematičar Abu Abdullah Muhammad bin Musa al-Khwarizmi dao je značajan doprinos u razvoju algebre, aritmetike i arapskih brojeva. Smatra se ocem[28][29] ili osnivačem[30][31] algebre.

Njegova knjiga Algebra (Hisab al-jabr w’al-muqabala) uvela je u upotrebu ovaj termin, mada se veliki dio knjige bavi računanjem. On predstavlja opći metod (koje se naziva al-Khwarizmijevo rješenje) za računanje dva korijena kvadratne jednačine koje se i danas koristi u matematici. Naime, pokazao je da jednačina u obliku:

pod uslovom da je ima sljedeće korijene:

Naziv algoritam potiče od njegovog imena prilagođenom latinskom jeziku, algoritmi.[32].

Za identifikaciju osnova algebarske geometrije, zaslužan je još jedan perzijski matematičar, Omar Hajjam. Omar Hajjam je pronašao općenito geometrijsko rješenje kubne jednačine. Njegovo djelo Traktat o demonstracijama problema algebre (1070) u kojoj su utvrđena načela algebre dio je iz oblasti perzijske matematike koje je na kraju prenijeto u Evropu.

Također perzijski matematičar, Šarafudin el Tusi, pronašao je algebarska i numerička rješenja za različite slučajeve kubnih jednačina. Također je razvio i koncept matematičke funkcije.

Geometrija

[uredi | uredi izvor]

U islamskoj umjetnosti često se koriste geometrijski i simetrični uzorci u mnogim svojim likovnim oblicima, posebno u slučaju girih keramičkih pločica. Ti prepoznatljivi uzorci se formiraju upotrebom skupa od pet oblika pločica, i to pravilnim desetouglom, izduženim šestouglom, leptir kravatom, rombom i pravilnim petouglom. Sve strane ovih pločica imaju jednaku dužinu; a svi su njihovi uglovi višestruki od 36° (π/5 radijana), nudeći petostruku i desetostruku simetriju. Pločice su ukrašene prugastim linijama (girih), uglavnom vidljivije u odnosu na granice između samih pločica. Godine 2007., fizičari Peter Lu i Paul Steinhardt tvrdili su da girisi iz 15. vijeka nalikuje kvazikristalnom Penroseovom popločavanju. Razrađena geometrijska pločica od zellige mozaika karakteristična je u marokanskoj arhitekturi. Trezori Mukarnasa su trodimenzionalni, ali dizajnirani su u dvije dimenzije, s crtežima geometrijskih ćelija.

Trigonometrija

[uredi | uredi izvor]

Ibn Muaz Džajani je jedan od nekolicine islamskih matematičara kojem se pripisuje definisanje sinusne teoreme. Napisao je i djelo Knjiga nepoznatih lukova kugle u 11. stoljeću. Sinusna teorema se koristi kod definisanja pojedinih elemenata trougla (uglova ili dužine stranica) i to bilo kojeg trougla a ne samo pravouglog. Prema ovom zakonu imamo da je:

gdje su a, b i c dužine stranica trougla a A, B i C uglovi nasuprot ovih stranica.

Prirodne nauke

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Nauka u srednjovjekovnom islamskom svijetu

Alhazen je bio značajna figura u historiji naučne metode, posebno u pristupu eksperimentiranju a opisan je i kao prvi istinski naučnik na svijetu.

Avicenna je izradio pravila za testiranje efikasnosti lijekova, uključujući da se efekat proizveden od eksperimentalnog lijeka mora osjećati u kontinuitetu ili nakon mnogih ponavljanja. Ljekar Razi bio je rani zagovornik eksperimentalne medicine i preporučio je korištenje kontrole za klinička istraživanja. Rekao je: Ako želite proučiti učinak krvotoka na neko stanje, podijelite pacijente u dvije grupe, izvršite puštanje krvi na samo jednoj grupi a onda uporedite rezultate.

Islamsko pravo

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Šerijat

Pravna misao se na početku islamskog doba postepeno razvijala i to u studijskim krugovima, gdje su se nezavisni učenjaci okupljali kako bi saznali nešto novo, uglavnom od lokalnog učitelja i razgovarali o religijskim temama.[33][34] U početku su se ti kružoci ili halke sastojali od različitih članova dok su teme bile fluidne ali s vremenom su se različite regionalne pravne škole iskristalizirale oko zajedničkog skupa metodoloških principa.[34][35]

S obzirom da su oblasti škola postale jasno razgraničene, autoriteti njihovih doktrinalnih načela, koja je uspostavio glavni učitelj iz ranijeg perioda, se danas smatraju kao osnivači dotičnih pravnih škola.[34][35] Tokom prva tri vijeka islama sve pravne škole su prihvatile široka područja i obrise klasične pravne teorije pri čemu se islamsko pravo moralo čvrsto temeljiti na Kur'anu i hadisu.[35][36]

Klasična teorija islamskog prava razrađuje način na koji bi se trebao tumačiti Kur'an sa stajališta lingvistike i retorike,[37] uključuje pri tome i metode za utvrđivanje vjerodostojnosti hadisa i za utvrđivanje slučajeva kada se dotadašnja pravna praksa ukida zbog kasnije objavljene obaveze u Kur'anu.[37] Osim Kur'ana i sunneta, klasična teorija sunitskog fikha (prava) prepoznaje još dva izvora prava: pravni konsenzus uleme oko nekih raazmimoilaženja po pitanju šerijatskog prava (idžma) i analogijsko zaključivanje (kijas).[38]

Osim toga, klasična teorija islamskog prava proučava i primjenu i ograničenja analogijskog zaključivanja, kao i vrijednost i granice konsenzusa o nekom pitanju, zajedno s drugim metodološkim principima, od kojih su neke prihvaćene od strane samo nekih pravnih škola ali ne i od svih.[37] Ovaj interpretativni aparat objedinjen je pod idžtihadom a što predstavlja napor sudstva u pokušaju donošenja odluke o određenom pitanju.[37] Teorija šiitske pravne škole paralelna je sa sunitskim školama izuzev nekih razlika, poput priznavanja razuma (akla) kao izvora zakona umjesto kijasa i proširenja pojma sunneta kako bi se u pravnu školu uključile i tradicije Dvanaest imama.[39]

Umjetnost i kultura

[uredi | uredi izvor]
Pogled na Veliku džamija u Córdobi, koja je poslije osvajanja Andaluzije pretvorena u crkvu

Arhitektura

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Islamska arhitektura

Arhitektura iz perioda zlatnog doba islama obuhvata široku lepezu svjetovnih i religijskih arhitektonskih stilova koji su se razvili tokom nekoliko vijekova i koji su u velikoj mjeri uticali na dizajn i konstrukciju zgrada i građevina i na arhitekturu općenito.

Najčešći tipovi građevina na kojima se primjećuje islamska arhitektura su: džamije, mezari, palače i utvrđenja. Osim ova četiri tipa građevina, u islamskoj arhitekturi postoje i brojne druge građevine i objekti od manje važnosti kao što su javna kupatila, fontane i stambeni objekti, odnosno kuće.[40]

Velika džamija u Kairouanu, na području današnjeg Tunisa, izgrađena je oko 670. godine i s pravom se može smatrati kao preteča svih džamija zapadnog dijela islamskog svijeta, ne ubrajajući u to područje Tursku i Balkan. Ova džamija je izgrađena prema naredbi Ukbe ibn Nafija, vojskovođe iz perioda Pravednog halifata. Džamija u sadašnjem obliku potiče uglavnom iz 9. vijeka. Sastoji se od trostranog četverokutnog minareta, velikog dvorišta okruženog dvostranim trijemima i ogromne molitvene dvorane hipostila prekrivene na svojoj osi s dvije kupole.

Velika džamija u Samarri u Iraku dovršena je 847. godine. Kombinirala je hipostilsku arhitekturu redova stupova koji podržavaju ravnu bazu, iznad koje je izgrađen ogromni spiralni minaret.

Početak izgradnje Velike džamije u Kordobi 785. označio je početak islamske arhitekture u Španskoj i sjevernoj Africi. Džamija je poznata po svojim upečatljivim unutrašnjim lukovima. Maurska arhitektura dosegla je vrhunac izgradnjom Alhambre, veličanstvene palače Granade, s otvorenim i laganim unutrašnjim prostorima ukrašenim crvenom, plavom i zlatnom bojom. Zidovi su ukrašeni stiliziranim motivima lišća, arapskim natpisima i arabeskama, a zidovi su prekriveni glaziranim pločicama s geometrijskim uzorcima.

Aja Sofija u Istanbulu uticala je na islamsku arhitekturu. Kada su Osmanlije preuzele od Bizantijaca kontrolu nad Carigradom, baziliku su pretvorili u džamiju (sada muzej) i pripojili elemente bizantijske arhitekture u svoja nova djela (naprimjer kupole). Aja Sofija je također služila kao uzor za mnoge osmanlijske džamije kao što su Šehzada džamija, Sulejmanija džamija i Rustem pašina džamija.

Perzijska arhitektura

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Perzijska arhitektura
Šahova džamija u Isfahanu, Iran

Jedna od prvih civilizacija koja se upoznala sa islamom i koga je prihvatila još za vrijeme prvih generacija muslimana je Perzija. Prijestolnica Sasanidskog carstva Ktesifon, u 7. vijeku se nalazila istočno od rijeka Tigris i Eufrat. Zbog blizine, islamski arhitekti nisu samo posuđivali, nego i preuzimali dijelove tradicije, vojnički poraženog Perzijskog carstva.

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Josias Leslie Porter, A Handbook for Travelers in Syria and Palestine, 1868, p. 49.
  2. ^ "For six centuries and a half, through the golden age of Islam, lasted this Caliphate, till extinguished by the Osmanli sultans and in the death of the last of the blood of the house of Mahomet. The true Caliphate ended with the fall of Bagdad". New Outlook, Volume 45, 1892, p. 370.
  3. ^ "the golden age of Islam, as Mr. Gilman points out, ended with Omar, the second of the Kalifs." The Literary World, Volume 36, 1887, p. 308.
  4. ^ "The Ninth, Tenth and Eleventh centuries were the golden age of Islam" Life magazine, 9 May 1955, [1].
  5. ^ so Linda S. George, The Golden Age of Islam, 1998: "from the last years of the eighth century to the thirteenth century."
  6. ^ Arshad Khan, Islam, Muslims, and America: Understanding the Basis of Their Conflict, 2003, p. 19.
  7. ^ "Science and technology in Medieval Islam" (PDF). History of Science Museum. Pristupljeno 31. 10. 2019.
  8. ^ "A Companion to the Worlds of the Renaissance, Guido Ruggiero". Arhivirano s originala, 8. 11. 2016. Pristupljeno 7. 11. 2016.
  9. ^ "A History of Arabic Astronomy". NYU Press (jezik: engleski). str. 245, 250, 256–57. Pristupljeno 19. 5. 2020.
  10. ^ King, David A. (1. 12. 1983). "The Astronomy of the Mamluks". Isis. 74 (4): 531–555. doi:10.1086/353360. ISSN 0021-1753.
  11. ^ Groth, Hans, ured. (2012). Population Dynamics in Muslim Countries: Assembling the Jigsaw. Springer Science & Business Media. str. 45. ISBN 978-3-642-27881-5.
  12. ^ Rafiabadi, Hamid Naseem, ured. (2007). Challenges to Religions and Islam: A Study of Muslim Movements, Personalities, Issues and Trends, Part 1. Sarup & Sons. str. 1141. ISBN 978-81-7625-732-9.
  13. ^ Salam, Abdus (1994). Renaissance of Sciences in Islamic Countries. str. 9. ISBN 978-9971-5-0946-0.
  14. ^ "Tefsir sure El-'Alek od Ibn Kesira" (PDF). www.ummet.at. Arhivirano s originala (PDF), 29. 8. 2021. Pristupljeno 27. 4. 2020.
  15. ^ a b c https://www.preporod.com/index.php/duhovnost/tradicija/item/4775-odgoj-i-obrazovanje-u-islamu-rijec-uceni-spominje-se-224-puta-u-kur-anu-znanje-375-puta
  16. ^ "Tefsir sure El-'Alek od Ibn Kesira" (PDF). www.ummet.at. Arhivirano s originala (PDF), 3. 12. 2020. Pristupljeno 23. 8. 2019.
  17. ^ a b "In Our Time – Al-Kindi, James Montgomery". bbcnews.com. 28. 6. 2012. Arhivirano s originala, 14. 1. 2014. Pristupljeno 18. 5. 2013.
  18. ^ Brentjes, Sonja; Robert G. Morrison (2010). "The Sciences in Islamic societies". The New Cambridge History of Islam. 4. Cambridge: Cambridge University Press. str. 569.
  19. ^ Vartan Gregorian, "Islam: A Mosaic, Not a Monolith", Brookings Institution Press, 2003, pp. 26–38 ISBN 0-8157-3283-X
  20. ^ "In Our Time – Al-Kindi, Hugh Kennedy". bbcnews.com. 28. 6. 2012. Arhivirano s originala, 14. 1. 2014. Pristupljeno 18. 5. 2013.
  21. ^ "Islam's Gift of Paper to the West". Web.utk.edu. 29. 12. 2001. Arhivirano s originala, 3. 5. 2015. Pristupljeno 11. 4. 2014.
  22. ^ Kevin M. Dunn, Caveman chemistry : 28 projects, from the creation of fire to the production of plastics. Universal-Publishers. 2003. str. 166. ISBN 978-1-58112-566-5. Pristupljeno 11. 4. 2014.
  23. ^ a b c d e f g Jonathan Berkey (2004). "Education". u Richard C. Martin (ured.). Encyclopedia of Islam and the Muslim World. MacMillan Reference USA. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  24. ^ a b Lapidus, Ira M. (2014). A History of Islamic Societies. Cambridge University Press (Kindle edition). str. 210. ISBN 978-0-521-51430-9. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  25. ^ Berkey, Jonathan Porter (2003). The Formation of Islam: Religion and Society in the Near East, 600–1800. Cambridge University Press. str. 227. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  26. ^ a b c Lapidus, Ira M. (2014). A History of Islamic Societies. Cambridge University Press (Kindle edition). str. 217. ISBN 978-0-521-51430-9. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  27. ^ Hallaq, Wael B. (2009). An Introduction to Islamic Law. Cambridge University Press. str. 50. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link) CS1 održavanje: ref=harv (link)
  28. ^ Boyer, Carl B., 1985. A History of Mathematics, p. 252. Princeton University Press.
  29. ^ S Gandz, The sources of al-Khwarizmi's algebra, Osiris, i (1936), 263–277
  30. ^ https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf, Arhivirano 27. 3. 2019. na Wayback Machine "The first true algebra text which is still extant is the work on al-jabr and al-muqabala by Mohammad ibn Musa al-Khwarizmi, written in Baghdad around 825"
  31. ^ Esposito, John L. (6. 4. 2000). The Oxford History of Islam (jezik: engleski). Oxford University Press. str. 188. ISBN 978-0-19-988041-6.
  32. ^ al-Daffa 1978
  33. ^ Lapidus, Ira M. (2014). A History of Islamic Societies. Cambridge University Press (Kindle edition). str. 125. ISBN 978-0-521-51430-9. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  34. ^ a b c Hallaq, Wael B. (2009). An Introduction to Islamic Law. Cambridge University Press. str. 31–35. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link) CS1 održavanje: ref=harv (link)
  35. ^ a b c Vikør, Knut S. (2014). "Sharīʿah". u Emad El-Din Shahin (ured.). The Oxford Encyclopedia of Islam and Politics. Oxford University Press. Arhivirano s originala, 2. 2. 2017. Pristupljeno 7. 5. 2020.CS1 održavanje: ref=harv (link)
  36. ^ Lapidus, Ira M. (2014). A History of Islamic Societies. Cambridge University Press (Kindle edition). str. 130. ISBN 978-0-521-51430-9. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  37. ^ a b c d Calder, Norman (2009). "Law. Legal Thought and Jurisprudence". u John L. Esposito (ured.). The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. Oxford: Oxford University Press. Arhivirano s originala, 31. 7. 2017. Pristupljeno 30. 7. 2017. Nepoznati parametar |deadurl= zanemaren (prijedlog zamjene: |url-status=) (pomoć)CS1 održavanje: ref=harv (link)
  38. ^ Ziadeh, Farhat J. (2009). "Uṣūl al-fiqh". u John L. Esposito (ured.). The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. Oxford: Oxford University Press. doi:10.1093/acref/9780195305135.001.0001. ISBN 978-0-19-530513-5.CS1 održavanje: ref=harv (link)
  39. ^ Kamali, Mohammad Hashim (1999). John Esposito (ured.). Law and Society. The Oxford History of Islam. Oxford University Press (Kindle edition). str. 121–22. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  40. ^ Copplestone, strana 149

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]
Logo Commonsa
Logo Commonsa
Islamic Golden Age na Wikimedia Commonsu.
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Zlatno_doba_islama&oldid=3574143"