Danska

Kraljevina Danska Kongeriget Danmark (da)
Zastava	Grb
	Himna: "Der er et yndigt land" ("Postoji divna zemlja") ;
	Položaj Danske na karti Položaj Danske
Glavni grad	Kopenhagen; 55°43′N 12°34′E / 55.717°N 12.567°E
Službeni jezik	danski
Državno uređenje	Ustavna monarhija, Jednostavna država, Parlamentarni sistem
• Kralj	Fridrik X
• Premijer	Mette Frederiksen
Zakonodavstvo
Nezavisnost	prvo spominjanje Danskog kralja
• Priznato	737.
Površina
• Ukupno	43.094 km2 (134.)
• Vode (%)	1,6
Stanovništvo
• Ukupno (Procjena 2019)	▲5,814,461 (106)
• Gustoća	127.06/km2
BDP (PKM)	2018
• Ukupno	$299 biliona
• po stanovniku	$51,643
Gini (2017)	▲27.6
HDI (2018)	▲0.930 (visok)
Valuta	Kruna (DKK)
Vremenska zona	CET (UTC+1); - ljeti CEST (UTC+2)
Topografija
• Najviša tačka	Møllehøj; 170,86 m
• Najveće jezero	Arresø; 40 km2
• Najveća rijeka	Gudenå; 158 km
Pozivni broj	+45
Internetska domena	.dk

Danska^[4] (danski: Danmark), zvanično Kraljevina Danska (danski: Kongeriget Danmark), jest suverena država koja se nalazi u sjevernoj Evropi. To je najjužnija država nordijske regije koja se nalazi jugozapadno od Švedske i južno od Norveške, a na jugu se graniči sa Njemačkom. Kraljevina Danska je suverena država koja se sastoji od Danske i dvije autonomne konstitutivne države na sjeveru Atlantskog okeana: Farskih ostrva i Grenlanda. Danska ima površinu od 43.094 km² i populaciju od 5.699.200 stanovnika. Zemlja se sastoji od poluostrva Jutland i arhipelaga od 443 ostrva, od kojih je 70 naseljeno. Ostrva se odlikuju ravnicama, obradivom površinom, pješćanim obalama i umjerenom klimom.

Kraljevina Danska je nastala u 10. stoljeću kao pomorska nacija koja se borila za kontrolu nad Baltičkim morem. Danski vladari su bili i vladari Kalmarske unije (ujedinjena država Danske, Švedske i Norveške) koja se raspala izlaskom Švedske iz unije 1523. godine. Danska i Norveška su ostale u uniji dok se nisu razišli 1814. godine. Nestankom Kalmarske unije, Danska je naslijedila Kalmarske kolonije Farska ostrva i Grenland. Početkom 17. stoljeća, bilo je nekoliko ustupaka teritorije; ovo je kulminiralo 1830-ih s naletom nacionalističkih pokreta koji su poraženi 1864. godine tokom Drugog šlezvičkog rata. Danska je bila neutralna za vrijeme Prvog svjetskog rata. Kao najveći industrijski izvoznik poljoprivrednih proizvoda u drugoj polovini 19. stoljeća, Danska sprovodi socijalnu i radno-tržišnu reformu početkom 20. stoljeća.

Sadašnji Ustav Danske je potpisan 5. juna 1849. godine, završavajući apsolutnu monarhiju koja je započela 1660. godine. Uspostavlja se ustavna monarhija - trenutni monarh je kralj Frederik X - koja je organizovana kao parlamentarna demokratija. Vlada i nacionalni parlament imaju sjedište u Kopenhagenu, glavnom i najvećem gradu Danske. Danska je postala članica Evropske ekonomske zajednice 1973. godine, zadržavajući svoju valutu krunu. Članica je NATO-a, Nordijskog vijeća, OECD-a, OSCE-a, Ujedinjenih nacija i dio je Šengenske zone.

Danci imaju visok životni standard i rangirani su visoko u brojnim nacionalnih performansama, uključujući obrazovanje, zdravstvenu zaštitu, zaštitu građanskih sloboda, demokratsko upravljanje, prosperitet i ljudski razvoj. Danska je često rangirana kao jedna od najsretnijih zemalja na svijetu. Zemlja ima jedan od najvećih svjetskih prihoda po glavi stanovnika, i ima jednu od najviših svjetskih stopa poreza na dohodak građana. Velika većina danaca su članovi Nacionalne crkve, iako Ustav garantuje slobodu vjeroispovijesti.

Historija

Prahistorija

U Danskoj su ljudi živjeli prije više od 100.000 godina,^[5] ali izgleda da su bili prinuđeni napustiti to područje kada su ledenjaci pokrili Dansku tokom ledenog doba. Smatra se da ljudi neprekidno žive u Danskoj posljednjih 12.000 godina. Tokom nordijskog bronzanog perioda mrtvi su se sahranjivali ispod gomila. Postoji mnogo uzvišica stijena kao nadgrobnih spomenika iz tog doba.

Tokom predromanskog željeznog doba (od 4. do 1. stoljeća p. n. e) klima je postala hladnija i vlažnija, tako da se mnogi sele južno na područje današnje Njemačke. U to doba počinje se koristiti željezo. Postoje dokazi jakog keltskog kulturnog uticaja u tom periodu. Rimske provincije održavale su trgovačke veze sa stanovnicima Danske. Materijalna kultura tokom velikih seoba često se označava kao germansko željezno doba.

Srednji vijek

Početkom Vikinškog doba u 9. stoljeću, završava se prahistorija Danske. Od 8. do 11. stoljeća Vikinzi su nastanjivali Dansku. Oni su tada otkrili i naselili Island, Farska ostrva, Grenland i Vinland (današnji Newfoundland). Koristeći svoje velike vještine u brodogradnji i navigaciji, osvojili su dijelove Francuske, Britanska ostrva i Irsku. Nakon ovih osvajanja, započeli su trgovinu stvarajući trgovačke puteve od Grenlanda na sjeveru do Konstantinopolja na jugu preko ruskih i ukrajinskih rijeka, naročito rijeke Dnjepar.

Pokrštavanje i osnivanje Danske

Skandinavija 1219. Kraljevstva Danske, Norveške i Švedske. Žuto je estonsko ostrvo, koje je zauzela Danska i teritorije koje je Danska zauzela u sjevernoj Njemačkoj

Danska se godinama sastojala od malih kraljevstava. Harald I je 980. uspostavio ujedinjeno kraljevstvo Dansku. Njemački misionari uspjeli su uvjeriti kralja Haralda I da prihvati kršćanstvo. Nova vjera zamijenila je staru normansku mitologiju. Nova religija donijela je kralju neke prednosti. Bio je priznat od Svetog Rimskog Carstva. Osim toga lako je mogao smijeniti protivnike ako su bili pripadnici stare religije. Crkva je doprinijela stabilnoj administraciji.

Kraljevski problemi

Danski kraljevi imali su sve više problema u uspostavljanju kontrole u kraljevstvu. Plemstvo i crkva postajali su sve jača opozicija. Krajem 13. stoljeća plemstvo je prisililo kralja da izda povelju, koja se smatra prvim danskim ustavom. I Hanzi i grofovima Holsteina odgovarala je oslabljena Danska, pa grofovi Holsteina uspijevaju dobiti velike djelove Danske od kralja u zamjenu za novac. Teritoriju Skanije zauzima Švedska.

Margareta i Kalmarska unija

Margareta I Danska bila je kći Valdemara IV Danskog. Udala se za Hakona VI Norveškog u pokušaju da se ujedine dva kraljevstva zajedno sa Švedskom, jer je Hakon bio povezan sa švedskom kraljevskom porodicom. Njen sin Olaf IV Norveški trebao je objediniti ti kraljevstva, ali je umro prerano, tako da je tokom života kraljice Margerete ujedinjena 1397. Danska, Norveška i Švedska u Kalmarsku uniju. Švedska je tada obuhvatala i Island, Grenland, Finsku i Farska ostrva.

Rano moderno doba

Reformacija, koja je poticala iz Njemačke od ideja Martina Lutera, imala je veliki uticaj na Dansku. Danska nacionalna crkva je luteranska. Reformacija je uvedena 1536. u Danskoj. Širenje protestantizma bilo je moguće zbog kombinacije narodnog oduševljenja i želje za reformom crkve, ali i željom vlasti da se oslobodi ovisnosti od rimskih papa. To je omogućilo kralju da se domogne crkvenih posjeda. Uzimanjem crkvenih posjeda danski kralj je povećao kraljevske prihode za 300%.

Postojalo je veliko nezadovoljstvo katoličkom crkvom, a ranih 1530-ih narod je bio potaknut da napada manastire i crkve. Kada je umro Fridrih I Danski biskupi su odbili dozvoliti izbor novog legitimnog kralja Kristijana III Danskog, jer su se bojali da će odobriti luteranizam. Naoružani plemići i gradonačelnik Lübecka prisilili su biskupe da prihvate novog kralja Kristijana III Danskog. Oduzeti su crkveni posjedi, a sveštenici su prisiljeni da prihvate luteranstvo. Danska je postala stroga luteranska zemlja. Nije dopuštala ni kalvinizam ni druga protestantska učenja.

Bogatstvo zahvaljujući oporezivanju trgovine kroz Oresund

Danska je postal bogata tokom 16. stoljeća, najviše zahvaljujući povećanom saobraćaju kroz Oresund. Oporezovala je svu trgovinu kroz Oresund, jer je kontrolirala obje strane moreuza. U to vrijeme jako je porasla trgovina žitom od Poljske prema Holandiji, a i ostatak Evrope je tada napredovao. Španija i Portugal dobijali su velike količine srebra u kolonijama, kojim su kupovali žito na Baltiku.

Danska je imala koristi i od Osamdesetogodišnjeg rata u Holandiji. Veliki broj vještih i obrazovanih izbjeglica iz ekonomski najrazvijenijeg dijela Evrope došao je u Dansku. To je pomoglo da se moderniziraju mnogi aspekti društva i da se uspostave jake trgovačke veze sa Holandijom.

Apsolutizam

Zbog poraza u ratu sa Švedskom kralj Fridrih III Danski zahtijevao je od plemstva da kralj dobije više ovlasti i da plemstvo gubi izuzeća od oporezivanja. Time počinje razdoblje apsolutizma. Raspuštena je danska skupština i nije je više bilo nekoliko stoljeća. Vlast je reorganizirana, tako da je Danska postala centralizirana država. Kraljevski službenici dominiraju administracijom, a tradicionalna aristokratija izgubila je veliki dio moći. Modernizirani su zakoni i administracija. Standardizirani su utezi i mjere, kao i zemljišni katastar. Zemljišni katastar omogućava direktno oporezivanje.

Kolonijalizam

Danska je imala brojne kolonije u Skandinaviji od 17. do 20. stoljeća. Imala je kolonije na Grenlandu i Islandu, koje je držala unijom s Norveškom. Danska je prvu koloniju van Sjevernog Atlantika osnovala 1620. i to je bila Trankebar u Indiji. U Karibima Danska osniva 1671. Sankt Thomas, a 1718. Sent Džons. Sent Krua je 1733. kupila od Francuske. Danska istočnoindijska kompanija je imala sjedište u Trankebaru. Tokom najboljih vremena danska i švedska istočnoindijska kompanija uvozile su više čaja od Britanske istočnoindijske kompanije. Taj čaj su uglavnom (90%) krijumčarili u Britaniju zbog velike cijene. Obje skandinavske istočnoindijske kompanije propadaju tokom napoleonskih ratova.

19. stoljeće

Dugo desetljeće mira došlo je do naglog kraja tokom Napoleonovih ratova. Britanija se osjetila ugroženom nakon potpisivanja vojnoneutralnog sporazuma 1794. između Danske i Švedske, kojima se kasnije pridružuju Pruska i Rusija. Britanska flota napala je Kopenhagen 1801, uništavajući veći dio danske mornarice. Danska je ipak uspjela ostati neutralna tokom Napoleonovih ratova do 1807. Britanska flota ponovo bombarduje Kopenhagen te godine, prouzrokujući velike civilne žrtve i materijalnu štetu. Zatim su zarobili cijelu dansku flotu i odvukli je u Britaniju što dovodi do Anglo-danskog rata (1807–1814).

Liberalni i nacionalni pokreti razvili su se tokom 1830-ih, a Danska postaje ustavna monarhija 5. juna 1849. Buržoazija zahtijeva svoj udio u vlasti, da bi spriječila krvave revolucije, koje su se zbivale svuda po Evropi. Kralj je ostao na čelu izvršne vlasti. Parlament je dobio zakonodavnu vlast. Uspostavljen je nezavisan sudski sistem. Dansko kraljevstvo sastojalo se od četiri dijela:

ostrva
Jutland
vojvodstvo Schleswig u personalnoj uniji
vojvodstvo Holstein u personalnoj uniji.

Osnivači Danske (1860–1864)

Danci su tokom 18. i 19. stoljeća oba vojvodstva, Schleswig i Holstein, smatrali dijelom svoje države. Njemačka većina u ta dva vojvodstva nije imala isto mišljenje. Pojavio se pokret u tim područjima za odvajanje od Danske.

Prvi rat za Schleswig bio je potaknut ustavnim promjenama 1849. i završio je bez promjena, najviše zahvaljujući intervenciji Britanije i velikih sila. Danska se sukobljava sa Prusijom i Austrijom 1864. i to je poznato kao Drugi rat za Schleswig. Danska je bila prisiljena predati Prusiji Schleswig-Holstein i postati neutralna zemlja.

Gubitak Schleswig-Holsteina postao je jako traumatičan događaj za nekad veliku državu Dansku. Najbogatije dijelove Danske su zauzeli Švedska i Njemačka, pa je Danska bila prinuđena razvijati svoja jako siromašna područja.

U Dansku prodiru socijalističke i internacionalističke ideje. Osniva se socijalističke novine. Počinju štrajkovi i zahtjevi za boljim uslovima rada i većim nadnicama. Vođe se hapse i osuđuju.

20. stoljeće

Početkom 20. stoljeća lijeva partija Venstre preuzela je vlast, što je kralj odbijao dok nije bio prinuđen da prihvati. Kasnije je nova radikalna partija zajedno sa partijom Venstre preuzela vlast. Tada žene 1915. dobijaju pravo glasa, danski kolonijalni posjedi u Karibima se prodaju SAD-u. Izvršene su značajne socijalne reforme i reforme zakona o radu, što je postavilo temelje kasnije države blagostanja.

Danska je bila neutralna u Prvom svjetskom ratu. Rat je imao efekt i na Dansku zbog finansijske nestabilnosti u Evropi. Kad je Njemačka poražena Versajski sporazum je zahtijevao da se pitanje Schleswiga riješi plebiscitom, pri čemu je bilo odlučeno da sjeverni Schleswig (sada južni Jutland) pripadne Danskoj. Kralj i dijelovi opozicije bili su nezadovoljni, jer predsjednik vlade nije iskoristio njemački poraz da se povrati veći dio Schleswiga. Kralj je smatrao da treba raspustiti vladu, ali uslijed toga stvorila se uskršnja kriza 1920. u Danskoj, koja je dovela do novog ustava, koji je smanjio ovlaštenja kralja.

Iako je Danska proglasila neutralnost, nacistička Njemačka je 9. aprila 1940. napala Dansku i držala je okupiranu sve do 5. maja 1945. Okupacijska vlast bila je dosta tolerantna, policija je bila pod danskom kontrolom, a koalicijska vlada vladala je sklapajući kompromise s Nijemcima. Tek 1943. koalicijska vlast više nije mogla da zadovolji njemačke zahtjeve, pa Nijemci preuzimaju punu kontrolu. Otada je počeo oružani otpor. Danski Jevreji sklonjeni su 1943. u Švedsku, kada je zaprijetilo da će Nijemci potpuno preuzeti kontrolu.

Poslije rata Danska je ukinula kolonijalni status Grenlanda. Napustila je politiku neutralnosti i postala je članica NATO saveza. Danska 1973. postaje članica Evropske unije.

Geografija

Ravničarski dijelovi Danske

Dansku sačinjava poluostrvo Jutland (danski: Jylland) i 405 ostrva, od kojih je 79 naseljeno. Zemlja se nalazi u Skandinaviji i okružena je Baltičkim morem, Kattegatom i Sjeverni morem, dok na jugu se graniči s Njemačkom. Dva najveća ostrva su Zeland (danski: Sjælland) i Fyn (Funen). Glavni grad Kopenhagen (danski: København) nalazi se na Zelandu i povezan je sa Švedskom novoizgrađenim mostom Øresund. Također je dobra povezanost ostrva trajektima. Danska je uglavnom ravničarska zemlja s najvišim vrhom Møllehøj (170,86 metara nadmorske visine).

Zime su blage, a ljeta svježa. Osim glavnog grada drugi najznačajniji gradovi su: Aarhus, Aalborg (na Jutlandu) i Odense (na Funenu).

Oranice, pašnjaci i travnjaci zauzimaju približno 75% površine i zasijane su u prvom redu krmnim biljkama. Više od polovine izvozne vrijednosti čine proizvodi iz oblasti stočarstva. Između ostalog Danci izvoze živu stoku, meso, puter, jaja, sir, med i mlijeko. Razvijen je i ribolov.

Vlada i politika

Godine 1849. Danska je postala ustavna monarhija usvojivši novi ustav. Monarh je formalno na čelu države, što je uglavnom ceremonijalna uloga, pošto je izvršna vlast u rukama kabineta ministara, s premijerom kao prvim među jednakima (primus inter pares). Zakonodavnu vlast čine i vlada i Danski parlament, poznat kao Folketing, koji se sastoji od (ne više od) 179 članova. Dansko sudstvo je funkcionalno i administrativno nezavisno od izvršne i zakonodavne vlasti.

Parlamentarni izbori moraju se održavati najmanje svake četiri godine, ali premijer može zatražiti privremene izbore, ako tako odluči. Ako parlament izglasa nepovjerenje premijeru, vlada se raspušta.

Danski monarh trenutno je kraljica Margareta II. Danskom upravlja izvršna vlast, Vlada, kojom formalno upravlja kraljica, ali realno premijer. Trenutna danska premijerka je Mette Frederiksen. Zakonodavnu vlast ima danski Parlament (Folketinget) kao i kralj (u praksi vlada). Državni način uprave u Danskoj je parlamentarizam.

Danska je administrativno bila podijeljena u 13 oblasti (amter) i 270 komunu. Farska Ostrva i Grenland su također dio Kraljevine Danske. Obje zemlje imaju samoupravu. Tokom 2007. izvršena je velika komunalna reforma, gdje se više komuna ujedinilo, a pet velikih regija zamijenilo je postojeće oblasti.

Vojska

Kraljevske danske zračne snage (danski: Flyvevåbnet) jesu ratno zrakoplovstvo Kraljevine Danske te su grana Kraljevskih danskih oružanih snaga. Osnovna zadaća ovog ratnog zrakoplovstva jest osiguranje suvereniteta zračnog prostora Kraljevine Danske i njenih teritorija Grenlanda i Farskih otoka.

Simboli

Zastava

Državna zastava Danske, poznatija i kao Dannebrog, crvene je boje sa bijelim krstom koji spaja sve četiri strane zastave. Pri lijevoj strani je okomiti dio krsta. Ovaj dizajn danske zastave prihvaćen je i u drugim skandinavskim državama: Švedskoj, Norveškoj, Finskoj i Islandu. Za vrijeme dansko-norveške unije Dannebrog je bila i zastava Norveške, s malim promjenama, sve dok Norveška nije prihvatila svoju sadašnju zastavu 1821. Dannebrog je najstarija državna zastava još uvijek u upotrebi; datira čak iz 14. vijeka.

Grb

Grb Danske sastoji se od tri plava lava na zlatnom štitu. Gotovo je identičan grbu Estonije, a razlog potječe iz doba kralja Valdemara II i danske vladavine nad Estonijom (1219–1346). Glavna razlika između ovih dvaju grbova jest u tome što kod danskog grba lavovi nose krunu.

Himna

"Der er et yndigt land" (Postoji krasna zemlja) jeste himna Danske. Ako je prisutna kraljevska porodica, kao himna se koristi "Konge Christian stod ved højen mast".

Tekst je napisao Adam Gottlob Oehlenschläger 1819. s motom: "Ille terrarum mihi praeter omnes Angulus ridet" (Horacije).

Melodiju je napisao H. E. Krøyer 1835, a poslije Th. Laub i Carl Nielsen.

Pasoš

Pasoš Danske javna je putna isprava koja se državljaninu Danske izdaje za putovanje i boravak u inostranstvu, kao i za povratak u zemlju. Za vrijeme boravka u inostranstvu, putna isprava služi njenom imaocu za dokazivanje identiteta i kao dokaz o državljanstvu. Pasoš se izdaje za neograničen broj putovanja.

Budući da je država članica Evropske unije, danski građani mogu putovati na teritoriji Evropske unije samo s ličnom kartom.

Političke podjele

Kopenhagen, glavni grad Danske

Danska je do 2007. bila podijeljena na 15 okruga (amter, jednina: amt) i na 270 općinu (kommuner, jednina: kommune). Od 1. januara 2007. u Danskoj je sprovedena reforma administrativne podjele zemlje, u kojoj su nekadašnji okruzi zamijenjeni s pet novih regija, a broj općina smanjen je na 98.

Bosanski naziv	Izvorni naziv	Glavni grad	Najveći grad	Broj stanovnika (juli 2015)	Površina (km²)
Regija glavnog grada	Hovedstaden	Hillerød	Kopenhagen	1.775.479	2.568,29
Centralna Danska	Midtjylland	Viborg	Aarhus	1.286.679	13.095,80
Sjeverna Danska	Nordjylland	Aalborg	Aalborg	583.471	7.907,09
Zealand	Sjælland	Sorø	Roskilde	824.199	7.268,75
Južna Danska	Syddanmark	Vejle	Odense	1.208.520	12.132,21
Izvor: Brojke o regijama i općinama

Grenland i Farska ostrva također pripadaju Danskoj, ali imaju status autonomnih regija, te svaku od ovih regija predstavljaju po dva zastupnika u danskom parlamentu.

Gradovi

Broj	Ime	Stanovništvo	Regija
Broj	Ime	Procjena 2006.	Regija
1.	Kopenhagen	501.158	Hovedstaden
2.	Århus	295.513	Midtjylland
3.	Aalborg	193.529	Nordjylland
4.	Odense	186.595	Syddanmark
5.	Esbjerg	114.381	Syddanmark
6.	Vejle	103.027	Syddanmark
7.	Randers	92.500	Midtjylland
8.	Frederiksberg	91.855	Hovedstaden
9.	Viborg	90.518	Midtjylland
10.	Kolding	86.468	Syddanmark

Privreda

Lego igračke proizvodi tvrtka Lego Group sa sjedištem u Billundu.

Danska ima razvijenu mješovitu ekonomiju koju Svjetska banka klasificira kao ekonomiju s visokim dohotkom. U 2017. bila je na 16. mjestu u svijetu po bruto nacionalnom dohotku (PPP) po stanovniku i 10. na nominalnom BND-u po glavi stanovnika. Njena se privreda izdvaja kao jedna od najslobodnijih u Indeksu ekonomske slobode i ekonomske slobode svijeta. Deseta je najkonkurentnija ekonomija na svijetu, a šesta u Evropi, prema Svjetskom ekonomskom forumu u svom izvještaju o globalnoj konkurentnosti za 2018. Danska je četvrti najviši omjer nosioca visokog obrazovanja u svijetu. Zemlja se nalazi na najvišem mjestu u svijetu po pravima radnika.

BDP po radnom satu bio je 13. najviši u 2009. Država ima nejednakost tržišnih prihoda blizu prosjeka OECD-a, ali nakon poreza i javnih novčanih transfera nejednakost dohotka znatno je manja. Prema Eurostatu, danski Gini koeficijent za raspoloživi dohodak bio je sedmi najniži među zemljama Evropske unije u 2017. Prema Međunarodnom monetarnom fondu, Danska ima najvišu svjetsku minimalnu plaću. Budući da Danska nema zakonske propise o minimalnoj plaći, dno visoke plaće pripisano je moći sindikata. Naprimjer, kao rezultat kolektivnog ugovora između sindikata 3F i grupe poslodavaca Horesta, radnici McDonald'sa i ostalih lanaca brze hrane zarađuju 20 $ na sat, što je više nego dvostruko od zarade njihovih kolega u SAD-u i imaju pristup plaćenom odmoru za pet sedmica, roditeljskom dopustu i mirovinskom planu. Gustoća unije u 2015. bila je 68%.

Stanovništvo

U zemlji živi otprilike 5,5 miliona ljudi, od kojih gotovo četvrtina živi u Kopenhagenu. U Danskoj se govori danski jezik, koji pripada germanskoj jezičkoj grupi. Danski sačinjavaju mnogi dijalekti, koji često jasno odaju iz kojeg kraja osobe dolaze. Književni danski (rigsdansk) jest zvanični priznati danski jezik, koji se koristi na televiziji, radiju i u školstvu. Pored danskog, govori se i farski, grenlandski (inuit dijalekt), turski, njemački, ali i pakistanski i bosanski.

84,3% stanovnika pripadaju Danskoj narodnoj crkvi (Den Danske Folkekirke) koja je jedan od oblika luteranske crkve. Ostatak stanovništva većinom pripada nekim drugim kršćanskim crkvama, dok je 2% stanovništva islamske vjeroispovijesti. U posljednje vrijeme u Danskoj je doživjela procvat stara nordijska religija Asatru koju je danska vlada odobrila kao vjerski pokret.

Zbog rata na području Bosne i Hercegovine, bosanskohercegovačke izbjeglice počele su pristizati u ovu zemlju još 1992. U jeku rata u Bosni i Hercegovini, broj tih izbjeglica dostigao je brojku od 20.000 ljudi, dok se po nekim procjenama, sada nalazi približno 14.000 bosanskohercegovačkih građana u Danskoj.^[6]

Kultura

Operna dvorana u Kopenhagenu

Egeskov zamak u Danskoj

Vjerovatno najpoznatiji Danac jest pisac bajki Hans Christian Andersen. Drugi vrlo poznati Danci su: filozof Søren Kierkegaard, fizičar Niels Bohr, književnica Karen Blixen, astronom Tycho Brahe i filmski režiser Lars von Trier.

Književnost

Danska književnost počinje s runskim natpisima oko 300. godine. Sačuvani su epitafi kraljevima, ratnicima i sveštenicima, naročito iz perioda 800–1100, a to su kratki sadržajni natpisi o bitkama, o ratničkim i pljačkaškim podvizima Vikinga. Oko 1200. Sakso Gramatikus napisao je na latinskom jedno od najvećih djela srednjeg vijeka "Gesta Danorum", historijsku hroniku o junačkim djelima Danaca. Poznata je zbirka koju je sastavio Svend Gruntvig, sa 539 balada u 3.000 varijanti. U njima se veliča sloboda danskog naroda, a najpopularnija je o Nilsu Ebesenu, plemiću s Jutlanda, i njegovoj pobjedi nad njemačkim tiraninom i grofom Halsteinom, koji je 1340. pošao da pokori Dansku. Prva štamparija osnovana je 1842. Humanista Kristijern Pedersen prevodi Bibliju i Luterove pamflete protiv katoličke crkve.

U stvaranju Andersa Areba koji prevodi psalme i piše religiozni ep "Heksameron" primjećuje se pozni uticaj renesanse. Bording je pjesnik didaktičar i predstavnik barokne poezije, a najveći pjesnik 17. vijeka Tomas Kingo piše himne i pastoralne poeme. Najznačajnije prozno djelo Spomen žalosti (Jammers Minde) napisala je princeza Leonora Kristina Ulfelt (1621–1698). Ludvig Holberg je tvorac danske komedije. Johan H stekao je ime najboljeg humoriste 18. vijeka komedijom Ljubav bez čarapa. Hans Christian Andersen donosi potpuno novi oblik u književnost, pisao je bajke i priče za djecu. Henrik Pontoppidan piše tri velika ciklusa romana i nastoji reći "pravu istinu o svojim zemljacima".

Dva najveća pisca prve polovine 19. vijeka su Martin Andersen Nexø, pjesnik gradskog proleterijata, i Johannes Vilhelm Jensen, esejista, pjesnik.

Od savremenih danskih pisaca poznati su dramatičari Kaj Munk i Kjeld Abell, a od pjesnika Nis Petersen i Tove Ditlevsen.

Muzika

Danska i njeni više okolnih ostrva imaju širok raspon narodnih tradicija. Poznati kompozitor klasike u zemlji je Carl Nielsen, posebno zapamćen po svojih šest simfonija i svom Wind kvintetu, dok se Kraljevski danski balet specijalizirao za rad danskog koreografa August Bournonville. Kraljevski danski orkestar jedan je od najstarijih svjetskih orkestara. Danci su se istakli kao džez-muzičari, a džez-festival u Kopenhagenu stekao je međunarodno priznanje. Moderna pop i rock scena stvorila je nekoliko imena međunarodne slave, među kojima su, između ostalih, Aqua, Alphabeat, D-A-D, King Diamond, Kašmir, Lukas Graham, Mew, Michael Learns to Rock, MØ, Oh Land, The Raveonettes i Volbeat. Lars Ulrich, bubnjar benda Metallica, postao je prvi danski muzičar koji se predstavio u Kući slavnih rock and rolla.

Smørrebrød

Gastronomija

Danska tradicionalna kuhinja, poput ostalih nordijskih zemalja i sjeverne Njemačke, sastoji se uglavnom od mesa, ribe i krompira. Danska jela izrazito su sezonska, proizlazeći iz poljoprivredne prošlosti zemlje, zemljopisa i klima dugih, hladnih zima. Otvoreni sendviči na raženom kruhu, poznatiji kao smørrebrød, koji su u svom osnovnom obliku uobičajena cijena za ručak, a mogu se smatrati nacionalnim specijalitetom kada se pripremaju i ukrašavaju raznim finim sastojcima. Topla jela tradicionalno se sastoje od mljevenog mesa, poput frikadellera (mesne kuglice od teletine i svinjetine) i hakkebøf (mljevene govedine paštete), ili od značajnijih jela od mesa i ribe, poput flæskesteg (pečena svinjetina s pucanjem) i kogt torsk (pečeni bakalar) sa senfom i umakom od senfa. Danska je poznata po svojim pivima Carlsberg i Tuborg, po akvavitima i gorčinama.

Sport

U Danskoj je sport omiljen,^{[nedostaje referenca]} a njegovi građani učestvuju i gledaju široku paletu. Nacionalni sport je nogomet, s preko 320.000 igrača u više od 1600 klubova. Danska se kvalificirala šest puta uzastopno za Evropsko prvenstvo između 1984. i 2004, a okrunjena je evropskim prvakom 1992. Druga značajna dostignuća uključuju osvajanje Kupa konfederacija 1995. i postizanje četvrtfinala Svjetskog kupa 1998. Značajni danski nogometaši uključuju Allana Simonsena, proglašenim za najboljeg igrača Evrope u 1977, Petera Schmeichela, proglašenog za "najboljeg golmana svijeta" 1992. i 1993, i Michaela Laudrupa, kojeg je Danski nogometni savez proglasio najboljim danskim igračem svih vremena.

Također pogledajte

Reference

^ "Denmark". The World Factbook. CIA. 19. 1. 2012. Arhivirano s originala, 18. 9. 2015. Pristupljeno 4. 2. 2012.
^ ^a ^b "Denmark". International Monetary Fund. Pristupljeno 18. 4. 2012.
^ "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. 2010. Arhivirano s originala (PDF), 21. 11. 2010. Pristupljeno 5. 11. 2010.
^ "Denmark | History, Geography, Map, & Culture | Britannica". www.britannica.com (jezik: engleski). 2024-05-23. Pristupljeno 2024-05-27.
^ Michaelsen, Karsten Kjer (2002). Politikens bog om Danmarks oldtid, Politikens Forlag (1. bogklubudgave) (in Danish). Gyldendals Bogklubber. ISBN 978-87-00-69328-9.
^ "Admin | Općina Ključ". Pristupljeno 2024-05-27.

Vanjski linkovi

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Danska

Zvanični sajt Danske Arhivirano 11. 12. 2020. na Wayback Machine
Stara Danska u Cyberspaceu^{[mrtav link]}
Danski turistički biro
Enciklopedija Britannica o Danskoj
Danska na MovingPlanets
Historija Danske
Spisak Danskih gradova
Informacije o Danskoj i Dancima
Satelitski snimci Danske Arhivirano 24. 9. 2008. na Wayback Machine
Statistike o Danskoj
Ministarstvo okoliša Danske^{[mrtav link]}
Koristan vodič kroz Dansku
Vodene površine danske

[factbook-1] "Denmark". The World Factbook. CIA. 19. 1. 2012. Arhivirano s originala, 18. 9. 2015. Pristupljeno 4. 2. 2012.

[imf2-2] "Denmark". International Monetary Fund. Pristupljeno 18. 4. 2012.

[HDI-3] "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. 2010. Arhivirano s originala (PDF), 21. 11. 2010. Pristupljeno 5. 11. 2010.

[4] "Denmark | History, Geography, Map, & Culture | Britannica". www.britannica.com (jezik: engleski). 2024-05-23. Pristupljeno 2024-05-27.

[5] Michaelsen, Karsten Kjer (2002). Politikens bog om Danmarks oldtid, Politikens Forlag (1. bogklubudgave) (in Danish). Gyldendals Bogklubber. ISBN 978-87-00-69328-9.

[6] "Admin | Općina Ključ". Pristupljeno 2024-05-27.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]