SECAM

SECAM (ад фр.: Séquentiel couleur à mémoire — паслядоўны колер з памяццю) — сістэма каляровага аналагавага тэлебачання. Упершыню была прымененая ў Францыі.

Геаграфія распаўсюджвання

Геаграфія сістэм каляровага тэлебачання

Сістэма SECAM у цяперашні час з'яўляецца асноўнай сістэмай каляровага аналагавага тэлебачання ў Расіі і Францыі. Акрамя Расіі і Францыі яна таксама ўжываецца ў шэрагу краін, Манака, Люксембургу, Іране і былых французскіх калоніях і заморскіх валадарствах, краінах СЭВ у Еўропе, Афрыцы, Паўднёвай Амерыцы і Азіі. З падзеннем СССР ва Усходняй Еўропе сістэма SECAM была паступова выцесненая сістэмай PAL.

У цяперашні час эфірнае вяшчанне тэлевізійных каналаў у Расіі вядзецца ў сістэме SECAM, аднак у сетках кабельнага вяшчання пераважная большасць аналагавых тэлевізійных каналаў, у тым ліку і прадстаўленых у адчыненым эфіры, перадаецца ў сістэме PAL.

SECAM або SECAM (ад фр.: Sequentiel couleur avec memoire, пазней Sequentiel couleur a memoire — паслядоўны колер з памяццю; прамаўляецца [секам]) — сістэма аналагавага каляровага тэлебачання, упершыню ўжытая ва Францыі. Гістарычна яна з'яўляецца першым еўрапейскім стандартам каляровага тэлебачання.

Тэхнічныя асаблівасці

Спектр тэлевізійнага сігналу SECAM.

Як і ўсё аналагавыя тэлевізійныя стандарты, SECAM з'яўляецца адаптаваным і сумяшчальным з больш старым манахромным (чорна-белым) тэлевяшчаннем. У адаптаваных аналагавых стандартах каляровага тэлевяшчання дадатковы сігнал колернасці перадаецца ў высокачастотнай вобласці спектру манахромнага тэлесігналу.

Як вядома з прыроды зроку чалавека, адчуванне колера складаецца з трох складнікаў: чырвонага (R), зялёнага (G) і сіняга (B) колераў. Такую колерную мадэль пазначаюць абрэвіятурай RGB. На аснове псіхaфізіялагічных даследаванняў было выяўлена, што адрознівальная здольнасць чалавечага зроку ў розных колерах розная, да таго ж, адсутнасць колеру на дробных дэталях рухомага малюнку амаль незаўважная. Таму, а таксама, для сумяшчальнасці з чорна-белым тэлебачаннем, замест трох сігналаў асноўных колераў перадаюцца манахромны сігнал Y і колерарознасныя сігналы R-Y і B-Y. У сістэме SECAM ужываюць колерную мадэль YDbDr (разнавіднасць YUV).

Сігнал колернасці у стандарце SECAM перадаецца ў частотнай мадуляцыі (ЧМ), па адным колерным складніку ў адным тэлевізійным радку, па чарзе. У якасці адсутнага радку ўжываецца папярэдні сігнал R-Y або B-Y адпаведна, атрыманы з памяці. Так, калі перадатчык перадае толькі сігнал R-Y, патрэбны для ўздзеяння на чырвоныя люмінафоры аднаго радку, памяць прыводзіць у дзеянне сінія люмiнaфоры, перадаючы на іх тыя ж каляровыя змены, што былі ў папярэднім радку, калі прымаўся сігнал B-Y. Працягласць запамінання роўная часу перадачы аднаго радку. Такім чынам, у тэлебачанні з разгорткай на 625 радкоў працягласць запамінання складае 64 мкс.

У аналагавых тэлевізійных прымачах для рэалізацыі памяці выкарыстоўваецца лінія затрымкі. Падчас адваротнага ходу праменя пасля кожнага радка вырабляецца падвоеная камутацыя. Уваходны сігнал накіроўваецца на адпаведны катод. Сігнал, што выходзіць з лініі затрымкі, трэба накіраваць на катод, які непасрэдна атрымліваў прамы сігнал падчас перадачы папярэдняга радка. Стварэнне лініі затрымкі, па якой праходзіў бы электрычны сігнал, складана ў сілу занадта вялікага прамежка часу — 64 мкс. З гэтай прычыны замест электрычных сігналаў выкарыстоўваецца ультрагук.

Лінія затрымкі ўяўляе сабой сталёвы або шкляны стрыжань. Да кожнага канца сталёвага стрыжня прымацаваны п'езаэлектрычны крышталь. Сігналы з частатой, зменлівай ад нуля да 1,5 Мгц, з дапамогай крыштапю спараджаюць на ўваходзе лініі затрымкі адпаведныя механічныя ваганні. Гэтыя ваганні распаўсюджваюцца ўздоўж стрыжня і праз 64 мкс дасягаюць другога п'езаэлектрычнага крышталя. Затым яны ізноў ператвараюцца ў электрычныя сігналы той жа формы, што была прыкладзеная на ўваход.

Аб'ектыўна, каляровая тэлевізійная выява ў стандарце SECAM мае ў два разы меншае разрозненне па вертыкалі, чым манахромны малюнак. Суб'ектыўна, у сілу большай адчувальнасці вока да яркаснага складніку, на сярэднестатыстычных малюнках такое пагаршэнне амаль не прыкметна. Ужыванне лічбавай апрацоўкі сігналу яшчэ больш згладжвае гэты недахоп.

Ужыванне частотнай мадуляцыі, чаргаванай перадачы колернага сігналу і колернай мадэлі YDbDr з'яўляецца адметнай асаблівасцю SECAM ад іншых тэлевізійных аналагавых стандартаў. Тое, што ў SECAM, у адрозненне ад сістэм PAL і NTSC, сігналы колернасці перадаюцца па чарзе, мадулюючы паднясучую па частаце, дазваляе захаваць колерны фон малюнка без змен пры фазавых або амплітудных скажэннях.

У 1965-66 г. у ДСКТ-2 (Дасведчаная станцыя каляровага тэлебачання) правяла ўсебаковыя даследаванні розных сістэм для выбару і шырокага ўкаранення ў СССР. Паводле даследванняў, ні адна з двух сістэм не паказала вырашальных тэхнічных або эканамічных пераваг перад іншай. Перавагай сістэмы SЕСАМ была меншая адчувальнасць да скажэнняў пры перадачы па міжгародніх лініях і пры відэазапісе; недахопам — ускладненне апаратуры пры міксаванні сігналаў.

Версіі SECAM

У свеце выкарыстоўваюцца некалькі мадыфікацый стандарту SECAM. Спосабы перадачы колерна-рознасных сігналаў ва ўсіх выпадках аднолькавыя, ўлічваючы прадскажэнні, і адрозніваюцца толькі метадам кадавання манахромнага відэасігналу, кадавання гуку і шырынёй спектру. На самой справе, можа адрознівацца яшчэ і спосаб апазнавання колеру — паколькі ў кожным радку перадаецца толькі адзін сігнал, дэкодэр павінен правільна вызначаць, які менавіта. Для гэтага мог ужывацца спосаб, аналагічны «выбліскам» у сістэмах PAL і NTSC — у нябачнай частцы радка, у канцы якога зрушэнне імпульсу перадаецца немадуляванай паднясучай, ў выпадку SECAM альбо 4,406 Мгц, альбо 4,25 Мгц, па значэнні частаты і адбывалася апазнаванне. Іншы спосаб — перадача адмыслова мадуляваных сігналаў у канцы кадравага гасячага імпульса, дзе паднясучыя прымалі крайнія магчымыя значэнні праз радок, што спрашчала апазнаванне, асабліва, ва ўмовах перашкод. У цяперашні час гэты спосаб альбо не выкарыстоўваецца, альбо з'яўляецца рэзервовым, напрыклад, у Расіі перадаюцца абодва сігналы адначасова, а ў Францыі — толькі першы варыянт. Але зыходна асноўным быў другі варыянт, і калісці ў СССР і краінах паўночнай Афрыкі выкарыстоўваўся толькі ён.

Стандарт	Лік радкоў	Частата кадраў	Паласа канала	Паласа сігналу	Кадаванне відэасігналу	паднясучая гуку	Мадуляцыя гуку	Краіна
SECAM-L	625	25	8 Мгц	6 Мгц	Пазітыўнае	+6,5 Мгц	АМ	Францыя
SECAM-K1	625	25	8 Мгц	6 Мгц	Негатыўнае	+6,5 Мгц	FM	Былыя заморскія валадарствы Францыі
SECAM У/G	625	25	7 Мгц(МВ), 8 Мгц (ДМВ)	5 Мгц	Негатыўнае	+5,5 Мгц	FM	Грэцыя, некаторыя краіны Блізкага Усходу
SECAM D/K	625	25	8 Мгц	6 Мгц	Негатыўнае	+6,5 Мгц	FM	Расія, СНД

Варыянт MESECAM (англ.: Middle East SECAM — SECAM Блізкага Усходу) не з'яўляецца стандартам і выкарыстоўваецца толькі пры запісе на магнітную стужку ў фармаце VHS на відэамагнітафоны, прызначаныя для стандарту PAL. Пры запісе на магнітную стужку ва ўсіх бытавых стандартах колерна-рознаснага сігнала адводзіцца вобласць ніжэйшых частот, а спектр у цэлым апыняецца інвертаваным, у параўнанні са спектрам зыходнага тэлесігналу. Апісаны стандартам працэс апрацоўкі колерарознасных сігналаў для сістэмы SECAM уключае дзяленне паднясучых на 4 і прыгнечанне верхняй бакавой паласы. У варыянце MESECAM для спрашчэння схемы відэамагнітафона выкарыстоўваецца тая ж схема апрацоўкі сігналу, што і для стандарту PAL — сігнал пераносіцца ў нізкачастотную вобласць з дапамогай дадатковага гетэрадзіна, пры гэтым у фармаце PAL захоўваюцца не толькі частотныя, але і фазавыя суадносіны сігналаў, для SECAM захаванне фазы не абавязкова.

Гісторыя

• 1956 год — пачатак распрацоўкі стандарту ў Францыі
• 1961 год — распрацавана першая версія стандарту SECAM I, у гэтай версіі колерныя пaднясучыя перадаваліся на адной частаце
• 1965 год — SECAM III (ён жа SECAM Optimised) прадстаўленая на асамблеі CCIR (Міжнародны кансультатыўны камітэт па радыё). Гэта і ёсць ужываны ў цяперашні час стандарт SECAM («III» больш не паказваецца). У гэтым жа годзе ў СССР распрацаваны і запатэнтаваны ўласны палепшаны стандарт НIIР (ён жа SECAM-IV, ён жа NIR або NIIR).
• 1967 год — пачалося каляровае тэлевізійнае вяшчанне ў стандарце SECAM (SECAM-III) у Францыі і СССР

Існуе папулярнае меркаванне, што стандарт SECAM быў прыняты ў СССР па палітычных матывах, у піку ЗША з іх стандартам NTSC. На самай справе, выбар ажыццяўляўся на канкурэнтнай аснове з чатырох існавалых тады варыянтаў (НIIР, PAL, SECAM і NTSC). Параўнанне праводзілася шляхам трансляцыі сігналаў па існых тады радыёрэлейных лініях (не самай падыходнай якасці) і запісы на відэамагнітафон «Кадр-1Ц». Лічыцца, што SECAM у гэтых умовах паказаў найлепшую якасць. Стандарт НIIР тады быў толькі ў макеце і патэнцыйна мог пераўзыходзіць сваіх канкурэнтаў. Калі стала відавочна, што выбар можа спыніцца на айчыннай сістэме НIIР, французы істотна знізілі кошт ліцэнзіі на SECAM, да таго ж апаратура SECAM была гатовая да серыйнай вытворчасці. Гэта і стала вырашальным фактарам пры прыняцці новага стандарту ў СССР.

Таксама існуе версія, што вырашальным фактарам на карысць SECAM быў той факт, што ў дэкодэрах SECAM не патрабуецца кварцавы рэзанатар — дэфіцытны і дарагі на той момант радыёкампанент, а да ультрагукавай лініі затрымкі прад’яўляліся больш сціплыя патрабаванні па дакладнасці, чым у стандарце PAL.

Гэтак жа маюцца стандарты, якія пазначаюцца літарамі ад A да N. Гэта стандарты тэлевяшчання, розныя камбiнацыi гэтых літар пазначаюць дыяпазон вяшчання. Да прыкладу, абрэвіятура D/K будзе азначаць што ў гэтым стандарце будзе вяшчанне як у метровым дыяпазоне, так і ў дэцыметровым.

Літаратура

• СЕКАМ // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 300. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).