Маніхейства

Маніхейства
Дата заснавання / стварэння	невядома
Заснавальнік	Мані
Знаходзіцца ў межах геаграфічнага аб’екта	Дзяржава Сасанідаў, Рымскі Егіпет, Галія, Britannia[d], Кітай, Заходняя Рымская імперыя, Візантыя, North India[d] і халіфат Абасідаў
Асноватворны дакумент	Shabuhragan[d], Gospel of Mani[d], Arzhang[d], Fundamental Epistle[d] і Kephalaia of the Teacher[d]
Быў натхнёны	гнастыцызм, будызм, хрысціянства, зараастрызм, Elcesaites[d] і Mandaeism[d]
Дата спынення існавання	XIV стагоддзе і XIII стагоддзе
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Пішучыя маніхейскія жрацы з надпісам на сагдыйскай мове. Скрутак з Тарымскага басейна

Маніхейства (кіт. Маніцзяа 摩尼教) — рэлігія, якая паўстала ў Сярэднявеччы, мэтай якой было аб’яднанне ўсіх сусветных рэлігій. Ідэалагічны падмурак закладзены ў III ст. старажытнаперсідскім мысляром Мані. Маніхейства вучыць, што матэрыя створаная злым богам (дэміургам), і толькі дух створаны добрым і вечным Богам. Маніхеі дзеляцца на дзве групы — свецкія людзі і манахі («абраныя»), прычым манахі займаюцца толькі духоўнай дзейнасцю і не звязаныя ані з чым матэрыяльным.

Маніхейскі святар (манах, «абраны») не ўжывае ў ежу мяса, віна, малака (гл. таксама Вегетарыянства), чытае на працягу дня вялікую колькасць малітваў. Яму варта ўхіляцца ад любой працы, акрамя звязанай з напісаннем або перакладам тэкстаў, бо ў гэтым свеце толькі словы нематэрыяльныя. Свецкія людзі не маюць асаблівых абавязкаў і ў сутнасці не ўваходзяць у царкву, але ім рэкамендуецца падтрымліваць святароў і чытаць рэлігійныя кнігі.

Гісторыя маніхейства

Першапачаткова маніхейства падтрымлівалася шахамі Персіі, але зараастрыйскія святары дамагліся рэпрэсій супраць гэтай рэлігіі і нават забойства самога Мані. Пры жыцці Мані прапаведаваў не толькі ў Персіі, але і ў Індыі, а пасля яго смерці маніхейства распаўсюдзілася таксама ў Рымскай імперыі, дзе прыхільнікам маніхейства быў некаторы час Аўгусцін. Вядомы прапаведнік гэтай рэлігіі ў Рымскай імперыі — манах-біскуп Фаўст Нумідыйскі.

Пасля замацавання пазіцый каталіцызму ў Рымскай імперыі маніхейства было забароненае, але маніхейскія і падобныя групы — паўлікане, багамілы, альбігойцы — захоўваліся ў Еўропе амаль да пачатку эпохі Адраджэння.

Маніхейства было дзяржаўнай рэлігіяй Уйгурскага і Хакаскага каганатаў да часоў мангольскіх заваёваў, а ў пэўных частках Сібіры захоўвалася і да часоў расійскіх заваёваў. На Енісеі маніхеі мелі вялікія храмы і багатыя бібліятэкі. Усё гэта было разбурана качэўнікамі ў XII—XIII стст.

Неаманіхейства — спробы адрадзіць маніхейства ў канцы XX стагоддзя. Найболей развітая неаманіхейская група — Маніхейская Праваслаўная Царква ЗША (архібіскуп Абба Ешу Насрай). МПЦ ЗША спрабуе адаптаваць да маніхейства шэраг будыйскіх, суфійскіх і іншых дактрын, развіваючы сінкрэтычны патэнцыял вучэння Мані. Колькасць МПЦ ЗША каля 2500 чалавек, з іх 13 святароў. На тэрыторыі былога СССР маецца адзін святар МПЦ ЗША.

Гл. таксама

Паўлікіянства, Багамілы, Наўгародскі кодэкс, Катары, Гнастыцызм, Гісторыя Балгарыі, Гісторыя Босніі, Гісторыя Сібіры, Дуалізм, Альбігойцы, Вальдэнсы.

Спасылкі

• Маніхейская літаратура Архівавана 20 ліпеня 2016.
• Маніхейскія тэксты
• Маніхейства (англ.)
• Маніхейства Архівавана 4 снежня 2008. (англ.)
• Мані і Маніхейства (англ.)
• Неаманіхейская царква ЗША Архівавана 11 мая 2008. (англ.)