Еўрапейскі савет

Еўрапейскі савет (англ.: European Council) — вышэйшы палітычны орган Еўрапейскага саюза, які складаецца з кіраўнікоў дзяржаў і ўрадаў краін-членаў ЕС. Членамі Еўрапейскага савета з’яўляюцца таксама яго Старшыня, якога выбіраюць на 2,5 гады, і старшыня Еўракамісіі^[1].

Хоць Еўрапейскі савет не мае заканадаўчай улады, ён з’яўляецца стратэгічным (і крызісным) органам, які забяспечвае Саюз агульнымі палітычнымі напрамкамі і прыярытэтамі і дзейнічае як калектыўнае старшынства. Еўрапейская камісія застаецца адзіным ініцыятарам заканадаўства, але Еўрапейскі савет здольны даць імпульс для кіраўніцтва заканадаўчай палітыкай.

Пасяджэнні Еўрапейскага савета, да гэтага часу звычайна званыя самітамі ЕС, праходзяць пад старшынствам яго старшыні і праводзяцца па меншай меры двойчы ў шэсць месяцаў; звычайна ў будынку Europa building ў Бруселі. Рашэнні Еўрапейскага савета прымаюцца кансэнсусам, за выключэннем выпадкаў, калі дамовамі прадугледжана іншае.

Гісторыя стварэння

У аснове стварэння Еўрапейскага савета ляжала ідэя прэзідэнта Францыі Шарля дэ Голя пра правядзенне нефармальных сустрэч лідараў дзяржаў Еўрапейскага саюза, што павінна было перашкаджаць зніжэнню ролі нацыянальных дзяржаў у рамках інтэграцыйнага ўтварэння. Нефармальныя саміты праводзіліся з 1961 года. У 1974 годзе на саміце ў Парыжы гэта практыка была фармалізавана па прапанове Валеры Жыскар д’Эстэна, які займаў у той час пасаду прэзідэнта Францыі.

Пасля Лісабонскай дамовы ў 2007 годзе Еўрапейскі савет афіцыйна атрымаў статус інстытута ЕС, адрознага ад Савета Еўрапейскага Саюза (Савета Міністраў). Да гэтага першыя саміты кіраўнікоў дзяржаў і ўрадаў ЕС адбыліся ў лютым і ліпені 1961 года (у Парыжы і Боне адпаведна). Гэта былі нефармальныя саміты лідараў Еўрапейскай супольнасці, якія пачаліся з-за незадаволенасці тагачаснага прэзідэнта Францыі Шарля дэ Голя дамінаваннем наднацыянальных інстытутаў (у прыватнасці, Еўрапейскай камісіі) над інтэграцыйным працэсам, але спыніліся. Першым уплывовым самітам, які адбыўся пасля сыходу дэ Голя, быў Гаагскі саміт 1969 года, на якім было дасягнута пагадненне аб прыняцці Злучанага Каралеўства ў супольнасць і пачата знешнепалітычнае супрацоўніцтва (еўрапейскае палітычнае супрацоўніцтва), якое выводзіць інтэграцыю за рамкі эканомікі.

Саміты былі фармалізаваны толькі ў перыяд паміж 1974 і 1988 гадамі. На снежаньскім саміце ў Парыжы ў 1974 годзе па прапанове тагачаснага прэзідэнта Францыі Валеры Жыскара д’Эстэна было вырашана, што пасля «крызісу пустых крэслаў» і эканамічных праблем неабходны больш высокі палітычны ўклад. Першы Еўрапейскі савет, як стала вядома, адбыўся ў Дубліне 10 і 11 сакавіка 1975 года падчас першага старшынства Ірландыі ў Савеце Міністраў. У 1987 годзе гэты орган быў упершыню ўключаны ў дагаворы (адзіны еўрапейскі акт) і ўпершыню атрымаў пэўную ролю ў Маастрыхцкім дагаворы. Спачатку патрабавалася не менш за два пасяджэнні ў год, у выніку чаго ў перыяд 1975—1995 гадоў праводзілася ў сярэднім тры пасяджэнні ў год. Пачынаючы з 1996 года колькасць нарад павінна было складаць не менш за чатыры ў год. За апошні перыяд 2008—2014 гадоў гэты мінімум быў значна перавышаны — у сярэднім праводзілася сем нарад у год. Месца знаходжання Савета было афіцыйна аформлена ў 2002 годзе, грунтуючыся ў Бруселі. Існуюць тры тыпы пасяджэнняў Еўрапейскага савета: неафіцыйныя, планавыя і надзвычайныя. Хоць неафіцыйныя пасяджэнні таксама запланаваны на 1½ года наперад, яны адрозніваюцца ад запланаваных звычайных пасяджэнняў тым, што не сканчаюцца афіцыйнымі высновамі Савета, а сканчаюцца больш шырокімі палітычнымі заявамі па некаторых важных палітычных пытаннях. Пазачарговыя пасяджэнні заўсёды сканчаюцца афіцыйнымі высновамі Савета, але адрозніваюцца ад запланаваных пасяджэнняў тым, што яны не плануюцца больш чым на год наперад, як, напрыклад, у 2001 годзе, калі Еўрапейскі савет сабраўся, каб узначаліць рэакцыю Еўрапейскага Саюза на напады 11 верасня.

Некаторыя пасяджэнні Еўрапейскага савета — і, перш чым Еўрапейскі савет быў афіцыйна аформлены, сустрэчы кіраўнікоў урадаў — разглядаюцца некаторымі як паваротныя моманты ў гісторыі Еўрапейскага Саюза. Напрыклад:

1969, Гаага: знешняя палітыка і пашырэнне.
1974, Парыж: стварэнне Савета.
1985, Мілан: ініцыявана міжурадавая канферэнцыя, вынікам якой стаў Адзіны еўрапейскі акт.
1991, Маастрыхт: пагадненне па Маастрыхцкім дагаворы.
1992, Эдынбург: пагадненне (у адпаведнасці з дагаворным становішчам) аб захаванні ў Страсбургу месца пленарнага пасяджэння Еўрапейскага парламента.
1993, Капенгаген: вынікам стала вызначэнне капенгагенскіх крытэрыяў.
1997, Амстэрдам: пагадненне па Амстэрдамскаму дагавору.
1998, Брусель: выбраныя дзяржавы-члены прынялі еўра.
1999; Кёльн: Дэкларацыя аб узброеных сілах.
1999, Тампэрэ: інстытуцыянальная рэформа.
2000, Лісабон: Лісабонская Стратэгія.
2002, Капенгаген: пагадненне аб пашырэнні членскага складу ў траўні 2004 года.
2007, Лісабон: пагадненне па Лісабонскай дамове.
2009, Брусель: прызначэнне першага прэзідэнта і Аб’яднанага Высокага прадстаўніка.
2010: Еўрапейскі Фонд Фінансавай Стабільнасці.

Фактычна Еўрапейскі савет ужо існаваў да таго, як ён атрымаў статус інстытута Еўрапейскага Саюза з уступленнем у сілу Лісабонскай дамовы, але нават пасля таго, як ён быў згаданы ў дагаворах (пачынаючы з Адзінага еўрапейскага акта), ён мог прымаць толькі палітычныя рашэнні, а не фармальныя прававыя акты. Аднак, калі гэта неабходна, кіраўнікі дзяржаў і ўрадаў могуць таксама збірацца ў якасці Савета Міністраў і прымаць афіцыйныя рашэнні ў гэтай ролі. Часам гэта было нават абавязковым: напрыклад, артыкул 214 (2) Дамовы аб заснаванні Еўрапейскай Супольнасці прадугледжваў (да ўнясення ў яго паправак Лісабонскай дамовай), што «Савет, сабраўшыся ў складзе кіраўнікоў дзяржаў або ўрадаў і дзейнічаючы кваліфікаванай большасцю галасоў, прызначае асобу, якую ён мае намер прызначыць старшынёй камісіі»; тое ж правіла ўжываецца ў некаторых палажэннях грашова-крэдытнай палітыкі, уведзеных Маастрыхцкім дагаворам (напрыклад, артыкул 109j TEC). У гэтым выпадку тое, што было палітычна часткай пасяджэння Еўрапейскага савета, юрыдычна з’яўлялася пасяджэннем Савета Міністраў. Калі Еўрапейскі савет, ужо ўведзены ў дагаворы адзіным еўрапейскім актам, стаў установай у сілу Лісабонскай дамовы, у гэтым больш не было неабходнасці, і «Савет [Еўрапейскага Саюза], які засядае ў складзе кіраўнікоў дзяржаў або ўрадаў», быў заменены ў гэтых выпадках Еўрапейскім саветам, які прымае цяпер афіцыйныя юрыдычна абавязковыя рашэнні ў гэтых выпадках (Артыкул 15 Дамовы аб Еўрапейскім Саюзе).

Лісабонскі дагавор зрабіў Еўрапейскі савет афіцыйным інстытутам, адрозным ад (звычайнага) Савета ЕС, і стварыў цяперашняе доўгатэрміновае і пастаяннае старшынства. Як вынік дзейнасці Савета ЕС, Еўрапейскі савет раней выконваў функцыі аднаго і таго ж старшыні, ажыццяўляючы ратацыю паміж кожнай дзяржавай-членам. У той час як Савет ЕС захоўвае гэтую сістэму, Еўрапейскі савет устанавіў, без змены паўнамоцтваў, сістэму прызначэння асобы (не абавязкова нацыянальнага лідара) на тэрмін у два з паловай гады, які можа быць прадоўжаны для той жа самай асобы толькі адзін раз. Пасля ратыфікацыі Дамовы ў снежні 2009 года Еўрапейскі савет выбраў тагачаснага прэм’ер-міністра Бельгіі Хермана ван Рампея сваім першым пастаянным старшынёй (адпаведна, той сышоў у адстаўку з пасады прэм’ер-міністра Бельгіі).

Паўнамоцтвы і функцыі

Еўрапейскі савет з’яўляецца афіцыйным інстытутам ЕС, згаданым у Лісабонскай дамове як орган, які «павінен надаць Саюзу неабходны імпульс для яго развіцця». Па сутнасці, ён вызначае палітычны парадак дня ЕС і, такім чынам, лічыцца рухавіком еўрапейскай інтэграцыі. Акрамя неабходнасці надаваць «імпульс», Савет развіў і іншыя функцыі: «вырашаць пытанні, якія застаюцца нявырашанымі падчас абмеркаванняў на больш нізкім узроўні», кіраваць знешняй палітыкай — дзейнічаючы звонку ў якасці «калектыўнага кіраўніка дзяржавы», «афіцыйна ратыфікаваць важныя дакументы» і «ўдзельнічаць у перамовах па змяненні дагавора».

Паколькі гэты інстытут складаецца з нацыянальных лідараў, ён збірае выканаўчую ўладу дзяржаў-членаў і, такім чынам, мае вялікі ўплыў у такіх важных галінах палітыкі, як, напрыклад, знешняя палітыка. Ён таксама ажыццяўляе паўнамоцтвы па прызначэнні, такія як прызначэнне свайго ўласнага прэзідэнта, Высокага прадстаўніка Саюза па замежных справах і палітыцы бяспекі і прэзідэнта Еўрапейскага цэнтральнага банка. Ён прапануе Еўрапейскаму парламенту кандыдатуру на пасаду старшыні Еўрапейскай камісіі. Акрамя таго, Еўрапейскі савет уплывае на планаванне паліцыі і правасуддзя, склад камісіі, пытанні, якія тычацца арганізацыі ратацыі старшынства ў Савеце, прыпынення членскіх правоў і змены сістэм галасавання з дапамогай агаворкі Passerelle. Хоць Еўрапейскі савет не мае прамых заканадаўчых паўнамоцтваў, у адпаведнасці з працэдурай «экстранага тармажэння» дзяржава, якая атрымала большасць галасоў у Савеце Міністраў, можа перадаць спрэчнае заканадаўства ў Еўрапейскі савет. Аднак гэта дзяржава ўсё яшчэ можа апынуцца ў меншасці ў Еўрапейскім савеце. Такім чынам, валодаючы паўнамоцтвамі над наднацыянальнай выканаўчай уладай ЕС, у дадатак да іншых сваіх паўнамоцтваў, Еўрапейскі савет быў апісаны некаторымі як «вышэйшы палітычны орган Саюза».

Склад

Еўрапейскі савет складаецца з кіраўнікоў дзяржаў або ўрадаў дзяржаў-членаў, а таксама яго ўласнага старшыні і старшыні камісіі (абодва без права голасу). На гэтых пасяджэннях рэгулярна прысутнічаў таксама міністр замежных спраў краіны, а старшыня камісіі таксама суправаджаўся іншым чальцом камісіі. Аднак пасля Лісабонскай дамовы гэтая дзейнасць была спыненая, паколькі пасля паслядоўнага далучэння да Саюза новых дзяржаў-членаў памер гэтага органа стаў даволі вялікім.

Пры неабходнасці на пасяджэнні могуць запрашацца і іншыя запрошаныя асобы, напрыклад, прэзідэнт Еўрапейскага цэнтральнага банка. Генеральны сакратар Савета прымае ўдзел і адказвае за арганізацыйныя пытанні, уключаючы пратаколы пасяджэнняў. Старшыня Еўрапейскага парламента таксама прысутнічае, каб выступіць з уступнай прамовай, выклаўшы пазіцыю Еўрапейскага парламента да пачатку перамоваў.

Акрамя таго, у перамовах удзельнічае вялікая колькасць іншых людзей, якія працуюць за кулісамі. Большасць з гэтых людзей, аднак, не дапускаюцца ў канферэнц-залу, за выключэннем двух дэлегатаў ад кожнай дзяржавы для перадачы паведамленняў. Па націску кнопкі члены савета могуць таксама звярнуцца па кансультацыю да пастаяннага прадстаўніка праз «Антыцы-Груп» у суседнім пакоі. Група складаецца з дыпламатаў і памочнікаў, якія перадаюць інфармацыю і запыты. Акрамя таго, для правядзення пасяджэнняў патрабуюцца вусныя перакладчыкі, паколькі членам Савета дазваляецца выступаць на сваіх родных мовах. Паколькі склад не вызначаны дакладна, некаторым дзяржавам, якія маюць значны падзел выканаўчай улады, можа быць цяжка вырашыць, хто павінен прысутнічаць на пасяджэннях. Будучы дэпутатам Еўрапарламента, Аляксандр Стуб сцвярджаў, што прэзідэнту Фінляндыі няма неабходнасці прысутнічаць на пасяджэннях Савета разам з прэм’ер-міністрам Фінляндыі (які ўзначальваў еўрапейскую знешнюю палітыку) або замест яго. У 2008 годзе, стаўшы міністрам замежных спраў Фінляндыі, Стуб быў вымушаны пакінуць фінскую дэлегацыю на надзвычайным пасяджэнні Савета па грузінскаму крызісу, таму што на гучным саміце хацеў прысутнічаць прэзідэнт, а таксама прэм’ер-міністр (толькі два чалавекі з кожнай краіны маглі прысутнічаць на пасяджэннях). І гэта нягледзячы на тое, што ў той час Стуб быў дзеючым старшынёй арганізацыі па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе, якая была моцна ўцягнутая ў крызіс. Праблемы ўзніклі таксама ў Польшчы, дзе прэзідэнт Польшчы і прэм’ер-міністр Польшчы належалі да розных партый і мелі розную знешнепалітычную рэакцыю на крызіс. Аналагічная сітуацыя ўзнікла ў Румыніі паміж прэзідэнтам Траянам Бэсэску і прэм’ер-міністрам Кэлінам Папеску-Тэрычану ў 2007—2008 гадах і зноў у 2012 годзе з прэм’ер-міністрам Віктарам Понтай, якія абодва выступалі супраць прэзідэнта.

Саміты еўразоны

У 2010 і 2011 гадах быў праведзены шэраг спецыяльных сустрэч кіраўнікоў дзяржаў і ўрадаў краін еўразоны для абмеркавання крызісу суверэннага доўгу. У кастрычніку 2011 года было вырашана, што яны павінны сустракацца рэгулярна два разы на год (з дадатковымі пасяджэннямі, калі гэта неабходна). Звычайна гэта адбываецца ў канцы пасяджэння Еўрапейскага савета і ў тым жа фармаце (пад старшынствам Старшыні Еўрапейскага савета і ўключаючы старшыню камісіі), але звычайна абмяжоўваецца (у цяперашні час 19) кіраўнікамі дзяржаў або ўрадаў краін, валютай якіх з’яўляецца еўра.

Прэзідэнт

Старшыня Еўрапейскага савета абіраецца Еўрапейскім саветам кваліфікаванай большасцю галасоў на адзін раз аднаўляльны тэрмін у два з паловай гады. Прэзідэнт павінен даваць справаздачу перад Еўрапейскім парламентам пасля кожнага пасяджэння Еўрапейскага савета.

Гэты пост быў заснаваны ў адпаведнасці з Лісабонскай дамовай і быў прадметам дыскусіі з нагоды яго дакладнай ролі. Да Лісабона старшынства чаргавалася ў адпаведнасці са старшынствам у Савеце Еўрапейскага Саюза. Роля дзеючага прэзідэнта ні ў якім сэнсе (акрамя пратакольнага) не была эквівалентная пасадзе кіраўніка дзяржавы, а была толькі роляй primus inter pares (першага сярод роўных) сярод іншых еўрапейскіх кіраўнікоў урадаў. Дзеючы прэзідэнт у першую чаргу адказваў за падрыхтоўку і правядзенне пасяджэнняў савета і не меў ніякіх выканаўчых паўнамоцтваў, акрамя задачы прадстаўляць Саюз за межамі краіны. Цяпер лідар краіны, якая старшынюе ў Савеце, усё яшчэ можа выступаць у якасці прэзідэнта, калі пастаянны прэзідэнт адсутнічае.

Палітычны альянс

Амаль усе члены Еўрапейскага савета з’яўляюцца членамі палітычнай партыі на нацыянальным узроўні, і большасць з іх з’яўляюцца членамі палітычнай партыі еўрапейскага ўзроўню або іншых альянсаў, такіх як Renew Europe. Яны часта праводзяць папярэднія пасяджэнні сваіх членаў Еўрапейскага савета, якія папярэднічаюць яго пасяджэнням. Аднак Еўрапейскі савет складаецца з прадстаўнікоў дзяржаў ЕС, а не палітычных саюзаў, і рашэнні звычайна прымаюцца ў адпаведнасці з гэтымі прынцыпамі, хоць ідэалагічнае выраўноўванне можа афарбоўваць іх палітычныя пагадненні і выбар прызначэнняў (напрыклад, іх прэзідэнта).

Месца і сустрэчы

У адпаведнасці з артыкулам 15.3 TEU Еўрапейскі савет павінен збірацца не радзей за два разы на шэсць месяцаў, але на практыцы ён збіраецца часцей. Нягледзячы на намаганні па абмежаванні працоўнага часу, сустрэчы звычайна працягваюцца не менш за два дні і доўжацца да глыбокай ночы.

Да 2002 года месцам правядзення самітаў Еўрапейскага савета была дзяржава-член, якая па чарзе старшынствавала ў Савеце Еўрапейскага Саюза. Аднак еўрапейскія лідары пагадзіліся падчас ратыфікацыі Ніцкага дагавора адмовіцца ад гэтай дамоўленасці ў той час, калі агульная колькасць членаў Еўрапейскага Саюза перавысіла 18 дзяржаў-членаў. Прасунутае ажыццяўленне гэтага пагаднення адбылося ў 2002 годзе, калі некаторыя дзяржавы пагадзіліся адмовіцца ад свайго права на правядзенне нарад, аддаўшы перавагу Бруселю ў якасці месца іх правядзення. Пасля пашырэння ЕС да 25 дзяржаў-членаў у 2004 годзе ўсе наступныя афіцыйныя саміты Еўрапейскага савета праходзілі ў Бруселі, за выключэннем перарывістых спецыяльных сустрэч, напрыклад, нефармальны Еўрапейскі савет 2017 года на Мальце. Матэрыяльна-тэхнічныя, экалагічныя, фінансавыя і ахоўныя механізмы правядзення буйных самітаў звычайна згадваюцца ў якасці асноўных фактараў у вырашэнні лідараў ЕС перайсці да пастаяннага месца ў Еўрапейскім Савеце. Акрамя таго, некаторыя навукоўцы сцвярджаюць, што гэты крок у спалучэнні з фармалізацыяй Еўрапейскага савета ў Лісабонскай дамове ўяўляе сабой інстытуцыяналізацыю спецыяльнага органа ЕС, які бярэ свой пачатак у Люксембургу, з нацыянальнымі лідарамі, якія пацвярджаюць сваё дамінаванне ў якасці «вышэйшай палітычнай улады» ЕС.

Першапачаткова і Еўрапейскі савет, і Савет Еўрапейскага Саюза выкарыстоўвалі будынак Юста Ліпсія ў якасці сваёй брусельскай пляцоўкі. Каб вызваліць месца для дадатковых канферэнц-залаў, быў праведзены шэраг рамонтных работ, уключаючы пераабсталяванне падземнай аўтастаянкі ў дадатковыя памяшканні для брыфінгаў для прэсы. Аднак у 2004 годзе лідары вырашылі, што лагістычныя праблемы, выкліканыя састарэлымі аб’ектамі, патрабуюць будаўніцтва новага спецыяльна пабудаванага месца, здольнага справіцца з амаль 6000 сустрэч, працоўных груп і самітаў у год. Гэта прывяло да з’яўлення будынка Europa building, які адкрыў свае дзверы ў 2017 годзе. Цэнтральнае месца новага будынка — характэрная шматпавярховая структура ў форме ліхтара, у якой размешчана галоўная зала пасяджэнняў, — выкарыстоўваецца як у афіцыйных лагатыпах Еўрапейскага савета, так і Савета Еўрапейскага Саюза.

Члены савета станам на 9 сакавіка 2016 года

Зноскі

↑ Consolidated version of the Treaty on European Union. Article 15.2 (англ.) Архівавана 9 сакавіка 2013. eur-lex.europa.eu.

[OJ:C:2010:083:0013:0046:EN:PDF-1] Consolidated version of the Treaty on European Union. Article 15.2 (англ.) Архівавана 9 сакавіка 2013. eur-lex.europa.eu.

[1]