Вісла

Вісла
Вісла
	польск. Wisła
	Вісла ў Кракаве
Характарыстыка
Даўжыня	1068 км
Басейн	198 500 км²
Расход вады	1 090 м³/с
Вадацёк
Выток	Заходнія Карпаты
• Каардынаты	49°36′21″ пн. ш. 19°00′13″ у. д.HGЯO
Вусце	Балтыйскае мора
• Каардынаты	54°21′42″ пн. ш. 18°57′07″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Гданьская бухта
Краіна	Польшча;
	;
	— выток, — вусце
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ві́сла (польск.: Wisła) — самая вялікая рака Польшчы.

Назва

Назва Вісла з індаеўрапейскага *ṷeis- / ṷis- «цячы».

З гэтага ж кораня таксама літоўскае viešmuo «ручай», ад якога літоўскія рачныя назвы Vieša, Viešmuo, латышская Viesīte^[1], а на тэрыторыі цяперашняй Беларусі з ім звязаныя гідронімы Вісяты, Віхра, Віхолка^[2]^[3]^[4].

Нямецкая назва Віслы мяркуецца запазычаннем з мовы паўднёвых прусаў: прабалцк. *Vīs-tl-ā > пруск. Vīs-kl-ā > Vīkslā > ням. Weichsel^[5].

Дакладнейшая за індаеўрапейскую этнічная атрыбуцыя назвы Вісла на сёння не адольная. Назва можа быць кельцкай, славянскай, балцкай з паходжання. Адзначаецца прысутнасць балцкіх гідронімаў на працягу цячэння Віслы^[6].

Гідраграфія

Даўжыня 1068 км, плошча басейна 198,5 тыс. км². Пачынаецца ў Заходніх Карпатах, упадае ў Гданьскі і Віслінскі залівы Балтыйскага мора.

Галоўныя прытокі: Дунаец, Віслока, Буг, Вепш, Сан (справа), Піліца, Брда (злева).

У вярхоўях Вісла — бурны горны паток; ніжэй за горад Кракаў, прыняўшы шэраг прытокаў з Карпат, робіцца мнагаводнай (шырыня русла каля ўпадзення Дунайца 200 м, ніжэй Сана 600—1000 м). У сярэднім і ніжнім цячэнні — тыповая раўнінная рака, цячэ па шырокай, месцамі тэрасаванай даліне.

Рэчышча на значным працягу звілістае, месцамі падзяляецца на рукавы і пратокі, вызначаецца няўстойлівасцю, шматлікімі мелямі і перакатамі.

Ад г. Торунь берагі штучна замацаваныя ад размываў. За 50 км ад мора Вісла падзяляецца на рукавы (Ногат, Мёртвая Вісла і інш.), утвараючы вялізную дэльту (Жулавы). Частка дэльты, якая ляжыць ніжэй ўзроўню мора, засцерагаецца дамбамі.

Жыўленне мяшанае. Разліў вясной ад раставання снегу, летнія паводкі ад дажджоў у Карпатах. Сярэднегадавы расход вады каля Варшавы 600 м³/с, у нізоях — 1090 м³/с. Каля г. Улацлавак ГЭС.

Суднаходная ў сярэднім і ніжнім цячэнні. Злучана прытокамі і каналамі з рэкамі Дняпро, Одра, Нёман. На Вісле — гарады Кракаў, Варшава, Плоцк, Торунь, Улацлавак, Тчэў; у дэльце Гданьск. У 1918-26 і 1939 годзе на рацэ дзейнічала Віслінская флатылія ВМФ Польшчы (базіравалася ў г. Торунь).

Крыніцы

↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 378—379.
↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1134.
↑ H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 50-51.
↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 4. Vilnius, 1998. C. 910—911.
↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1958. C. 521.
↑ В. Э. Орел. Неславянская гидронимия бассейнов Вислы и Одера // Балто-славянские исследования. 1988—1996. М., 1997. С. 332—358.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Вісла

[1] A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 378—379.

[2] J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1134.

[3] H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 50-51.

[4] P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 4. Vilnius, 1998. C. 910—911.

[5] K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1958. C. 521.

[6] В. Э. Орел. Неславянская гидронимия бассейнов Вислы и Одера // Балто-славянские исследования. 1988—1996. М., 1997. С. 332—358.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]