Азёры Беларусі

У Беларусі налічваецца каля 10 800^[1] вялікіх і малых азёраў. Месцамі (Браслаўскі, Ушацкі раёны) яны займаюць да 10 %^[1] тэрыторыі краіны.

У паўночнай частцы краіны, у басэйнах Дзьвіны і Нёмана месьцяцца найбольш глыбокія, разнастайныя па абрысах і маляўнічасьці азёры (да 4 тысячаў). Гэты рэгіён нездарма завецца Беларускім Паазер'ем. У паўднёвай жа частцы краіны, у Беларускім Палесьсі, у басэйнах Дняпра і Буга пераважаюць шматлікія дробныя, даволі аднастайнага выгляду старычныя азёры (каля 6 тысячаў).

Сумарная плошча ўсіх азёраў Беларусі амаль 2000 км², агульны аб’ём вады ў іх 6—7 км³.

Паходжаньне

Большасьць азёраў Беларусі маюць ледавіковае паходжаньне. Прыкладна 18—20 тыс. гадоў назад паўночная частка сучаснай тэрыторыі Беларусі было схавана пад ледавіком, які марудна рухаўся з боку Скандынаўскай і Кольскай паўвыспаў. У выніку пацяпленьня клімату (прыкладна 12 тыс. гадоў назад) дзейнасьць ледавіка па паўднёвай яго мяжы аслаблялася, частка талай вады спускалася рэкамі, а частка ўтварала азёры.

Менавіта таму асноўны аб’ём азёрных водаў Беларусі знаходзіцца ў паўночнай яе частцы, у Віцебскай вобласьці (каля 85 %)^[2]. Сярод раёнаў, якія ўтрымліваюць найбольш азёрнай вады (па аб’ёму): Браслаўскі, Чашніцкі, Лепельскі і Расонскі (усе ў Віцебскай вобласьці), а таксама Мядзельскі (Менская вобласьць).

У цэнтральнай частцы краіны азёраў мала, бо пасьля раставаньня ледавіка яны сьцяклі па глыбокаўрэзаных рэках, а катлавіны іх запоўніліся торфам. Менш за ўсё азёраў у Магілёўскай вобласьці.

Кліматычныя асаблівасьці

Найбольш высокі ўзровень вады ў азёрах у канцы сакавіка — пачатку красавіка, пасьля веснавога раставаньня сьнегу. На вялікіх азёрах вада падымаецца на 0,4—0,5 м, на меншых — на 0,8—1 м.

Летам водная маса расслойваецца на тэмпэратурныя слаі (летняя стратыфікацыя): верхні зь іх (эмпілімніён) добра награецца і перамешваецца; у сярэднім (мэталімніён, альбо слой тэмпэратурнага скачка) тэмпэратура паніжаецца на 3—5 °С на кожны мэтар глыбіні; ніжні (гіпалімніён) халодны і шчыльны, з тэмпэратурай 5—7 °С. Зімой назіраецца адваротная стратыфікацыя, якая характарызуецца павышэньне тэмпэратуры ад 0 °С каля паверхні да 2,5—3 °С, радзей на 4 °С каля дна. У мелкаводных азёрах уся тоўшча воднай масы ў выніку перамешваньня аднародная да дна.

Улетку азёры праграваюцца (у глыбокіх толькі верхні слой) ў сярэднім да 18—20 °С, зрэдку, у сьпякотнае надвор’е, да 22—24 °С. Узімку ледзяное покрыва трымаецца ў сярэднім зь лістапада да красавіка, таўшчыня лёду 50—70 см, у суровыя зімы на асобных азёрах да 1 м.

Памеры

Каля 75 % усіх азёраў Беларусі маюць плошчу меншую за 0,1 км². Хаця існуюць і даволі буйныя азёры, найбольшыя зь якіх: Нарач (79,6 км²), Асьвейскае (52,6 км²), Князь-возера (40,3 км²), Лукомальскае (37,7 км²), Дрывяты (36,1 км²).

Найбольш даўгім зьяўляецца возера Сялява (Крупскі раён), якое цягнецца на 15 км, трохі саступае яму возера Сьвір (Мядзельскі раён) — 14,1 км. Возера Нарач — самае шырокае, ушыркі яно сягае 9,8 км.

Глыбіня

Ня шмат і глыбокіх азёраў. Глыбінёй больш за 30 мэтраў налічваецца ўсяго 24 азёраў, найбольш глыбокія зь якіх:

Доўгае — глыбіня 53,6 м;
Рычы — глыбіня 51,9 м;
Гінькава — глыбіня 43,3 м.

Самае мелкае возера — Судабле (Смалявіцкі раён), якое мае максымальную глыбіню ўсяго 0,6 м пры сярэдняй глыбіні 0,43 м.

Празрыстасьць

Найбольш празрыстым зьяўляецца возера Глыбокае (Полацкі раён).

Групы азёраў

Азёры на Беларусі ўтвараюць некалькі групаў азёраў. Сярод іх можна вылучыць наступныя:

Разьмеркаваньне азёраў па басэйнах буйных рэк

Колькасьць азёраў Беларусі перавышае 10 тысячаў, але яны разьмеркаваныя па тэрыторыі краіны не раўнамерна:^[3]

Плошча возера, км²	У басэйне Дзьвіны	У басэйне Нёмана	У басэйне Буга	У басэйне Дняпра	Агулам
0.00—0.10	1 875	984	318	6 252	9 290
0.11—0.25	360	–	1	184	545
0,26—0,50	229	24	11	66	330
0,51—1,00	154	23	2	18	197
1,01—5,00	168	15	15	19	217
5,01—10,00	23	4	3	4	34
10,01—15,00	6	2	1	1	10
15,01—20,00	4	–	1	–	5
20,01—25,00	2	1	1	1	5
25,01—30,00	1	–	–	1	2
30,01—40,00	2	–	–	–	2
40,01—60,00	2	–	–	–	3
60,01—79,60	–	1	–	–	1
Агулам	2 826	1 054	353	6 547	10 780

Галерэя

Возера Нарач
Возера Выганашчанскае
Возера Мядзел
Возера Сялява

Возера Мястра

Крыніцы

^ ^а ^б Блакітная кніга Беларусі: энцыкл / Рэдкал.: Н. А. Дзісько, М. М. Курловіч, Я. В. Малашэвіч і інш.; Маст. В. Г. Загародні. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — ISBN 5-85700-133-1. С. 13.
^ Все озера Беларуси (журнал «Самиздат») (рас.)
^ Статыстыка разьмеркаваньня памераў азёр згодна https://web.archive.org/web/20070315014202/http://ozera.iatp.by/

Літаратура

Акімава О. Д., Гусева С. А. Да гісторыі досьледаў азёр БССР. // Вучоныя запіскі хімічнага і біялагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага універсітэта : часопіс. — 1936. — № 28. — С. 127, 128.
Акімава О. Д. Да флоры азёр Беларусі. (Лабалаторыя Кафедры батанікі БДУ). // Вучоныя запіскі хімічнага і біялагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага універсітэта : часопіс. — 1936. — № 28. — С. 129—175.
Гусева С. А. Да пазнання зоопланктона і зообентаса азёр БССР. (Лабалаторыя Кафедры заалогіі БДУ). // Вучоныя запіскі хімічнага і біялагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага універсітэта : часопіс. — 1936. — № 28. — С. 177—261.
Блакітная кніга Беларусі: энцыкл / Рэдкал.: Н. А. Дзісько, М. М. Курловіч, Я. В. Малашэвіч і інш.; Маст. В. Г. Загародні. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — ISBN 5-85700-133-1. С. 13—17.

Вонкавыя спасылкі

Усе азёры Беларусі. Т. 1-5 (рас.) // Валер Іваноў-Смаленскі

[blue_book_13-1] а ^б Блакітная кніга Беларусі: энцыкл / Рэдкал.: Н. А. Дзісько, М. М. Курловіч, Я. В. Малашэвіч і інш.; Маст. В. Г. Загародні. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — ISBN 5-85700-133-1. С. 13.

[2] Все озера Беларуси (журнал «Самиздат») (рас.)

[3] Статыстыка разьмеркаваньня памераў азёр згодна https://web.archive.org/web/20070315014202/http://ozera.iatp.by/

[1]

[2]

[3]