Katovitse

Katovitse
Katovitse
	Katowice
Bayraq[d]	Gerb[d]
	50°15′ şm. e. 19°00′ ş. u.HGYO
Ölkə	Polşa;
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	1598
Sahəsi	164.670.000 m²;
Mərkəzin hündürlüyü	245 ± 1 m, 357 ± 1 m, 272 m
Saat qurşağı	Mərkəzi Avropa vaxtı[d]; UTC+01:00; UTC+02:00;
Əhalisi
Əhalisi	279.200 nəf. (31 dekabr 2023);
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	+48 32
Poçt indeksi	40-001–40-999
Nəqliyyat kodu	SK
Digər
	katowice.eu
	Katovitse
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Katovitse (pol. Katowice) — Polşanın cənubundakı Yuxarı Sileziyada şəhər, Sileziya voyevodalığının mərkəzi. Əsası XIX əsrdə qoyulmuş, 1865-ci ildə Prussiya kralı I Vilhelmin qərarı ilə şəhər statusu almışdır. 2004-cü ilə olan məlumata görə, Katovitse şəhərinin əhalisini 321.163 nəfər, aqlomerasiyada ümumilikdə 3.487.000 nəfər təşkil edir.

Katovitse Yuxarı Sileziya və Polşanın cənubunda elm, mədəniyyət, sənaye, biznes, ticarət və nəqliyyat mərkəzi, həmçinin Yuxarı Sileziya sənaye bölgəsinin əsas şəhəridir. Katovitse "Avrostat"ın məlumatına görə 2,774,460 əhalisi olan bir şəhər ərazisində və Avropa ərazi planlaşdırma nəzarəti şəbəkəsinə görə 5,294,000 əhalisi olan daha geniş Sileziya şəhər əyalətinin bir hissəsidir.

Tarixi

Yuxarı Sileziyadakı Katovitse bölgəsi ən erkən sənədləşdirilmiş tarixə malik etnik sileziyalıların məskənidir.^[3]^[4] Əvvəlcə 1370-ci ildə Kral III Kazimirin ölümünə qədər Polşanın Sileziya Pyastları sülaləsi tərəfindən idarə edilib.^[5] Katovitse ətrafındakı ərazinin məskunlaşması XII əsrin sonlarına təsadüf edir. 1138-ci ildən bəri Bytom Kastolinləri indi Katovitsenin yerləşdiyi ərazini əhatə edirdi. 1177-ci ildə torpaqlar qanuni olaraq Herseq II Kazimir tərəfindən qardaşı oğlu Mieszko I Tangelfuta verildi.^[6] Bu, onların orta əsrlər Sileziya əyalətlərinə daxil edilməsini əsaslandırdı. XVII əsrin əvvəllərində Boqusiçe, Ligota, Szopieniçe və Podlesi adları ilə yeni kəndlər, habelə 1299-cu ildə Bytom hersoqu Kazimir tərəfindən verilən sənəddə qeyd olunan Domb kəndi yaradıldı.

1327-ci ildən bölgə Bohemiya krallığının bir hissəsidir. 1468-ci ilə aid tarixi sənədlərdə indi şəhərin rayonlarından biri olan Podlesiye qəsəbəsinə istinad edilir. Katovitse kəndinin adı ilk dəfə 1598-ci ildə çəkilir. Tarixçilər hesab edirlər ki, Katovitse təxminən 1580-ci ildə Boquçiçeli Anjey tərəfindən Rava çayının sağ sahilində salınmışdır.

1742-ci ildə Birinci Sileziya Müharibəsindən sonra Katovitse daxil olmaqla Yuxarı Sileziya Prussiyanın tərkibinə keçdi. Sonradan, XVIII əsrin ikinci yarısından etibarən, son yüz illər ərzində polyakların məskunlaşdığı bölgədə bir çox alman və ya prusiyalı sənətkar, tacir və ustalar məskunlaşmağa başladı. Eyni zamanda, Sileziya ilk yəhudi köçkünlərinin axını yaşadı. XIX əsrin birinci yarısında intensiv sənayeləşmə yerli dəyirmanları və təsərrüfatları sənaye polad zavodlarına, mədənlərə, sənaye zavodlarına və sənətkarlıq sexlərinə çevirdi. Bu da şirkətlərin yaranmasına və şəhərin sürətli böyüməsinə kömək etdi. Eyni zamanda, Katovitse 1847-ci ildə əsas stansiyaya gələn ilk qatarla dəmir yolu sisteminə qoşuldu.

Katovitse 1865-ci ildə Prussiyanın Sileziya əyalətində şəhər statusu aldı. Şəhər yaxınlıqdakı dağlarda böyük mineral (xüsusilə kömür) yataqlarının olması hesabına çiçəkləndi. Geniş şəhər böyüməsi və rifahı Sənaye İnqilabı zamanı başlayan kömür və polad sənayesindən asılı idi. Şəhərdə əsasən almanlar, sileziyalılar, yəhudilər və polyaklar yaşayırdı. 1884-cü ildə 36 yəhudi nümayəndə Hovevei Sion hərəkatını yaratmaq üçün burada bir araya gəldi. Əvvəllər Becten vilayətin bir hissəsi idi, 1873-cü ildə yeni Katovitse rayonunun paytaxtı oldu. 1899-cu il aprelin 1-də şəhər vilayətdən ayrılaraq müstəqil şəhərə çevrildi.

Birinci Dünya müharibəsindən sonra Versal müqaviləsinə uyğun olaraq, Millətlər Liqası tərəfindən Yuxarı Sileziyada plebisit təşkil edildi. Əhali (22 774) Almaniyanın tərkibində qalmağa səs verdi, lakin 3 900 nəfər Polşaya səs verdi. Səslərin əksəriyyətinə baxmayaraq, şəhər Polşaya birləşdirildi. 1919–1921-ci illər Sileziya üsyanından sonra Katovitse ikinci Polşa Respublikasının bir hissəsi oldu. Bir seçki dairəsi olaraq Sileziya Parlamentinə və icraedici orqan olaraq Sileziya voyevodalığı Şurasına bir qədər muxtariyyət verildi.^[7]

1939-cu ildə şəhər Polşanın işğalından sonra Üçüncü Reyxin tədkibinə qatıldı. Polyaklar və yəhudilər şəhərdən qovuldu. 1945-ci ilin yanvarında Katovitse Qırmızı Ordu tərəfindən alman işğalından azad edildi.^[8]

Katovitsedə müharibədən sonrakı dövr Yuxarı Sileziya bölgəsində ağır sənayenin inkişafı ilə səciyyələnirdi ki, bu da şəhərin sənayeləşmiş Polşa şəhəri və əsas inzibati mərkəz statusunu bərpa etməsinə kömək etdi. Şəhər sürətlə inkişaf etdikcə, 1950-ci illərdə əhalinin sayı əhəmiyyətli dərəcədə artdı və şərq sərhəd bölgələrindən, Kreci adlanan yerlərdən miqrant axını müşahidə edildi. Şəhər ərazisi sürətlə genişlənərək qonşu kommunaları və mahalları əhatə etməyə başladı.

7 mart 1953-cü ildən 10 dekabr 1956-cı ilə qədər Katovitse Sovet İttifaqının lideri İosif Stalinin şərəfinə Stalinoqrud adlandırıldı.^[9] Bu dəyişiklik Dövlət Şurasının qərarı ilə edildi. 1956-cı ildə çoxsaylı etirazlardan sonra əvvəlki adı geri qaytarıldı.^[10]

1981-ci ilin dekabrında hərbi vəziyyət tətbiq edildikdə, Katovitsedə Həmrəylik həmkarlar ittifaqının (Solidarnost) böyük etirazları baş verdi. Vujek mədənində və Huta Katovitse metallurgiya zavodunda tətillər hərbi qüvvə ilə yatırıldı.

1990-cı ildə ilk demokratik yerli seçkilər şəhərin tarixində yeni bir dövr gətirdi. Katovitse iqtisadiyyatı ağır sənaye mərkəzindən "Mərkəzi Avropanın müasir iqtisadi sektorları üçün ən cəlbedici investisiya yerlərindən birinə" çevrildi.^[11] Son dövrlərdə şəhərin səmərəli infrastrukturu, ümumi inkişafda sürətli irəliləyiş və ofis sahəsinin artması Katovitseni məşhur biznes məkanına çevirdi. Katovitse Sərgi Mərkəzi (Katovickie Centrum Wystawiennicze) yarmarkalar və ya sərgilər təşkil edir və dünyanın hər yerindən investorları cəlb edir.^[12] Katovitse Yuxarı Sileziya sənaye bölgəsinin mərkəzi şəhəri və Yuxarı Sileziya Konurbanizasiyasının əsas şəhəridir.

1999-cu ildə Katovitse Sileziya voyevodalığının mərkəzi, 1975–1998-ci illərdə Katovitse voyevodalığının mərkəzi idi.

Katovitse kömür və metallurgiya sənayesinin mərkəzidir.

İqlim

İqlimi mülayim kontinentaldır. Orta temperatur +8,2°C-dir (yanvarda −1,5 °C, iyulda +18°C-ə qədər). Orta illik yağıntı 608,5 mm-dir. Tipik zəif qərb küləkləri təxminən 2 m/san sürətlə əsir.^[13]

Nəqliyyat

Katovitse Polşanın ən böyük nəqliyyat mərkəzlərindən biridir.

Katovitse Beynəlxalq Hava Limanı şəhərdən 30 km məsafədə yerləşir.
Şəhərdə hər il 12 milyondan çox insana xidmət göstərən Katovitse dəmir yolu stansiyası yerləşir. Bundan əlavə, 14 digər dəmir yolu stansiyası və platforması, xüsusilə Katovitse-Zavodziye və Katovitse-Ligota kimi mühüm stansiyalar da var.
Şəhərdə Sileziya voyevodalığının 13 şəhərini əhatə edən Sileziya tramvay sisteminin bir hissəsi olan 10 tramvay xətti var. Şəhərdə 100-dən çox şəhərdaxili və şəhərlərarası avtobus marşrutu fəaliyyət göstərir.

Coğrafiya

Katovitse Sileziya dağlarının bir hissəsi olan Katovitsa dağında (dağlıq ərazilərdə), Yuxarı Sileziyanın şərqində, Polşanın cənubunda, Sileziya Beskidlərindən (Karpat dağlarının bir hissəsi) təxminən 50 km şimalda və Sudet dağlarından təxminən 100 km cənub-şərqdə Yuxarı Sileziya kömür hövzəsinin mərkəzi hissəsində yerləşir. Şəhər Visla və Odra hövzələrində yerləşir. Onun ərazisindən bir neçə çay axır, bunlardan əsasları Rava (Brinitsa çayının qolu) və Klodniça (Odranın qolu), eləcə də bir neçə kiçik çay və su axarlarıdır.

Katovitse Polşanın cənub-qərbindəki Sileziya voyevodalığında bir şəhər icmasıdır. Bu, iki milyon əhalisi olan Sileziya Metropolisinin mərkəzi bölgəsidir. Çorzov, Siemianoviç Sląske, Sosnoviç, Misloviç, Ledzin, Tiçi, Mikolov, Ruda Slaska və Çzelada şəhərləri ilə həmsərhəddir.^[14]

Katovitsedən 600 km məsafədə altı ölkənin paytaxtı var: Berlin, Vyana, Praqa, Bratislava, Budapeşt və Varşava.

Demoqrafiya

Hazırda Katovitse şəhərində əsasən polyaklar və etnik sileziyalılar, həmçinin alman, çex və moraviyalılar kimi bir neçə azlıq xalqları yaşayır.^[15] Bu, həm də bölgəni dini və mədəni cəhətdən müxtəlif edir. İllər ərzində bu müxtəliflik çoxmənzilli binalar və hökumət binaları kimi yerli memarlıqda öz əksini tapmışdır. Son Polşa siyahıyaalınması göstərdi ki, sileziyalılar Polşada ən böyük etnik azlıqdır və almanlar siyahıda ikinci yerdədir. Bu azlıqların hər ikisi əsasən Sileziya bölgəsində yaşayır. Buna görə də Seleziya Polşanın ən multikultural əyalətidir.

İkinci Dünya müharibəsindən əvvəl Katovitsedə əsasən polyaklar və almanlar yaşayırdı. 1905-ci il Sileziya demoqrafik siyahıyaalınması göstərdi ki, almanlar ümumi əhalinin demək olar ki, 75%-ni təşkil edir. 1945-ci ildə Almaniyanın məğlubiyyətindən sonra almanların əksəriyyəti qaçmağa məcbur oldu.^[15]

Memarlıq

Katovitse orta əsr şəhəri kimi tikilməmişdir. Şəhər mərkəzi XIX əsrin ortalarında, Prussiya krallığının tərkibində olduğu və etnik almanların əksəriyyətinin olduğu vaxtlarda formalaşmağa başlayıb. O dövrün binaları eklektik üslubda (əsasən Barokko elementləri ilə Renessans) bəzədilmişdir. XIX əsrin sonlarında Paris tipli yaşayış binalarının mövcudluğuna görə mərkəz "kiçik Paris" adlanırdı. Modernizm nümunələri, xüsusən də Beynəlxalq Üslub və Bauhauzdan ilhamlanmış memarlıq, Katovitsenin mərkəzindəki müasir ofis binaları ilə hələ də birlikdə mövcuddur. 1950–1980-ci illər arasında şəhərətrafı qəsəbələrdə çoxlu sosialist yaşayış binaları tikildi. Bu dövrün diqqətəlayiq nümunələrinə Spodek adlı çoxməqsədli arena kompleksi və Kozyutki ərazisinin hissələri daxildir.^[16]

Katovitse Polşada demək olar ki, bütün memarlıq üslublarının mövcud olduğu bir neçə şəhərdən biridir. Məsələn, Katovitsedəki bazar meydanı (pol. Rynek Katowicki) neoklassizm, modernizm, sosialist realizmi kimi üslubları təmsil edən bina və tikililərin böyük əksəriyyəti ilə əhatə olunub. Bəzi mənzillərdə Mərkəzi və Şərqi Avropada bu növün görkəmli nümunəsi olan neoqotika elementləri var.^[17] Küçə planlaması, xüsusən də köhnə daxili məhəllələr, Parisdəki ilə çox oxşardır. Şəhərin güclü sənaye xarakterinə baxmayaraq, bulvarlar və gəzinti yolları yaradılmışdır. Bununla belə, onlar bütün şəhəri deyil, əsasən şəhər mərkəzini bəzəyirdilər.

Köhnə binaların bir çoxu 1950-ci illərdə müasir tikililərə yer açmaq üçün sökülmüşdür.

İqtisadiyyat

Katovitse böyük kömür mədəni və polad emalı mərkəzidir. Onun bir neçə kömür mədəni (Ujek mədəni, Myslovice-Vesola mədəni, Vieczorek mədəni, Murki mədəni, Stasic mədəni) var. Həmçinin, şəhərdə həmkarlar ittifaqları şəklində təşkil edilmiş "Katovitse Kömür Şirkəti" (pol. Katowicki Holding Węglowy), iki metallurgiya zavodu (Huta Baildon, Huta Ferrum)) və bir əlvan metal tökmə zavodu (Huta Metali Nieżelaznych Szopienice) fəaliyyət göstərir.^[18]

Katovitse böyük ticarət və sərgi mərkəzidir. Katovitse Beynəlxalq Sərgi Kompleksində və Spodekdə hər il onlarla beynəlxalq ticarət yarmarkası keçirilir. Katovitse Polşada ikinci ən böyük biznes mərkəzinə malikdir (Varşava Biznes Mərkəzindən sonra). Horjovska, Korfanteqo və Rodjenskoqo küçələrində göydələnlər düzülüb. Ən yeni ofis binaları Horzovska 50, Altus göydələni və Silesia Toversdir.

Katovitse Katovitse Xüsusi İqtisadi Zonasının rezidentidir.

İşsizlik səviyyəsi Polşada ən aşağı göstəricilərdən biridir — 2% (2008).^[19] Şəhər hələ də fəhlə sinfinin gücü ilə seçilir və qonşu şəhərlərdən və ölkələrdən çoxlu insanı özünə cəlb edir.

Təhsil

Katovitse böyük elmi mərkəzdir. Şəhərdə 100.000-dən çox tələbəsi olan 20-dən çox universitet var. Bunların arasında aşağıda göstərilən universitetlər fərqlənir:

Silez Universiteti
Katovitse İqtisadiyyat Universiteti
Sileziya Tibb Universiteti
Sileziya Texnologiya Universiteti
Sosial Psixologiya və Humanitar Elmlər Universiteti
Karol Şimanovski adına Musiqi Akademiyası

Həmçinin şəhərdə mövcuddur:

80-ə yaxın orta məktəb
35 gimnaziya
55 ibtidai məktəb
təxminən 50 kitabxana, o cümlədən Sileziya Kitabxanası

Tədbirlər və görməli yerlər

28 Mayda hər il keçirilən Kaşanka bayramı.
Şəhərin görməli yerlərindən biri Spodek böyük idman kompleksi.
14 may 2014-cü il — İkinci Dünya müharibəsi zamanı həlak olmuş sovet əsgərlərinin xatirəsinə ucaldılmış abidə sökülmüşdür.^[20]
Hər il Katovitsedə onlayn döyüş və strategiya oyunlarının müxtəlif növləri üzrə IEM Katovitse dünya çempionatı keçirilir: Dota 2, Counter-Strike: Global Offensive, Hearthstone, Fırtına Qəhrəmanları, StarCraft II, Overwatch və League of Legendss.