Karl Foy

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Karl Foy
Doğum tarixi 17 noyabr 1856(1856-11-17)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 25 mart 1907(1907-03-25)[1][2][…] (50 yaşında)
Vəfat yeri
Elm sahələri türkologiya, müasir yunan dili[d]
Təhsili
Elmi rəhbəri Georq Kurtsius
Tanınmış yetirmələri Karl Süshaym[d][3][4][…], Fridrix Müller[d][3][4][…]

Karl Foy (alm. Karl Foy‎; 17 noyabr 1856[1][2][…], Lüdviqslust[d], Prussiya – 25 mart 1907[1][2][…], Berlin, Almaniya imperiyası) — alman filoloqu, şərqşünas-türkoloq, şair.[5] Almaniyanın türkologiya üzrə ilk professoru.[6]

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Karl Artur Filipp Henrix Foy şimal-şərqi Almaniyanın Lüdviqslust şəhərində anadan olmuşdur. Erkən yaşlarından yunan dilinə həvəs göstərmiş, Leypsiq Universitetində yunan filologiyası oxumuşdur. Alman filoloqu Georq Kurtsiusun tələbəsi olmuşdur.[7] 1879-cu ildə "Yunan vulqar dilinin fonetik sistemi" (alm. Save result Lautsystem der griechischen Vulgärsprache‎) adlı ilk əsəri çap edilmişdir.[5]

Daha sonra İstanbulda Odisey Neqroponte ailəsinin yanında qalmış, türk və alban dillərini öyrənmişdir. Bu məşhur yunan ailənin Parisə getməsindən sonra Böyükadada qalmış, daha sonra Yunanistana getmişdir. 1890-cı ildə Almaniyaya dönərək Berlindəki Şərq Dilləri Seminarı (alm. Seminar für Orientalische Sprachen‎) institutunda türk dili müəllimi olaraq çalışmışdır. Avqust Fişer ilə birgə "Şərq Dilləri Seminarının Xəbərləri" (alm. Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen‎) jurnalının "Qərbi Asiya Tədqiqatları" bölməsinin redaktoru olmuşdur.[5]

Türkologiya sahəsində Karl Foy fonetika problemləri üzrə ixtisaslaşmışdır. Osmanlı türkcəsi ilə Azərbaycan türkcəsinə "Güney türkcəsi" adını verərək, Anadolu və Azərbaycan coğrafiyalarındakı dialektləri incələmişdir.[5] K. Foy Azərbaycan dilini tədqiq edilməsində böyük nailliyyətləri olmuşdur. Onun 1903–1904-cü illərdə nəşr olunmuş Azərbaycan dilinin qrammatikası bir neçə onilliklər ərzində (sovet dilçilərinin əsərləri üzə çıxana qədər) bu dilin nümunəvi qrammatik təsviri olmuşdur (bu əsər 2011-ci ildə yenidən nəşr edilmişdir).[8] Onun başqa türk dillərinin də öyrənilməsində böyük xidmətləri olmuşdur. Xüsusilə alman ekspedisiyaları tərəfindən aşkar edilmiş manixey qrafikası ilə yazılmış Turfan fraqmentlərini tədqiq edən ilk alman türkoloqudur.[9]

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Lautsystem der griechischen Vulgärsprache (Leypsiq, 1879).
  • Lieder vom goldenen Horn (Leypsiq, 1888).
  • Der Purismus bei den Osmanen. MSOS WAS 1 (1898), 20–55.
  • Karaïmisch-türkische Sprachproben aus Kaliç in Galizien. MSOS WAS 1 (1898) 172–184.
  • Das Aidinisch-Türkische. Keleti Szemie 1 (1899), 177–194, 286–307.
  • Studien zur osmanischen Syntax. I. Das Hendiadyoin und die Wortfolge von ana baba. MSOS WAS 2 (1899), 105–136, 293.
  • Der Personenname aydemir und das Wort demir. MSOS WAS 2 (1899), 287–293; MSOS WAS 3 (1900), 216f.
  • Türkische Vokalstudien, besonders das Köktürkische und Osmanische betreffend. MSOS WAS 3 (1900), 180–215.
  • Die ältesten osmanischen Transscriptionstexte in gothischen Lettern. MSOS WAS 4 (1901), 230–277; 5 (1902), 233–293.
  • Azerbajǧanische Studien mit einer Charakteristik des Südtürkischen I. MSOS WAS 6 (1903), 126–193; 7 (1904), 197–265.
  • Die Sprache der türkischen Turfan-Fragmente in manichärischer Schrift I. Einleitung. SBPA, Phil.-hist. Kl. 53 (1904), 1389–1403.
  • Türkischer Katalog islamischer Bleisiegel, angezeigt. MSOS WAS 7 (1904), 277–279.
  • Die Windrose bei Osmanen und Griechen mit Benutzung der Baḥrijje des Admirals Pīr-i-Reʼīs vom Jahre 1520 f. Ein Fragment von Karl Foy. Aus dem Nachlasse herausgegeben von Friedrich Giese. MSOS 2. Abt. 11 (1908), 234–247.[10]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Liebesgedichte.
  2. ↑ 1 2 3 4 Karl Arthur Philipp Heinrich Foy // LiederNet Arxivi (ing.). 1995.
  3. ↑ 1 2 Essays on Turkish Literature and History.
  4. ↑ 1 2 Introduction to Altaic Linguistics.
  5. ↑ 1 2 3 4 Eren, Hasan. Türklük Bilimi Sözlüğü I: Yabancı Türkologlar (PDF) (türk). Ankara: Türk Dil Kurumu. 1998. 157–158. 2024-09-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-09-23.
  6. ↑ Sertkaya, Osman Fikri. "BANG KAUP, Willy (1869-1934)". TDV İslam Ensiklopediyası (türk). 2024-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-23.
  7. ↑ Christoph Herzog. "Notes on the Development of Turkish and Oriental Studies in the German Speaking Lands". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (ingilis). V. 8 (№ 15). 2010: 27–28.
  8. ↑ Knüppel, Michael. "Turkic Languages of Persia: An Overview". İranika Ensiklopediyası (ingilis). 2000-01-01. 2021-04-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-23.
  9. ↑ Nowka, Helmut. Turkologie an der Berliner Universität // Altaica Berolinensia: The Concept of Sovereignty in the Altaic World (ingilis). Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag. 1993. 178–179.
  10. ↑ Aslan, Serdar. "Karl Foy (1856-1907) (Bibliography)". Islam Akademie. 2018-12-08. 2024-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-23.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Karl_Foy&oldid=7809499"