Saltar al conteníu

Idioma sarikoli

De Wikipedia
Sarikoli
tujik ziv
Faláu en  China
Rexón Xinjiang
Falantes 20,500 (1990)
Familia Indoeuropea

  Indo-Irania
    Irania
      Irania Oriental
        Pamir
          Sarikoli

Alfabetu Nenguno, Árabe,
Estatus oficial
Oficial en Nengún país
Reguláu por Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1 nengún
ISO 639-2 roxura
ISO 639-3 srh

L'idioma sarikoli (tamién Sariqoli, Selekur, Sarikul, Sariqul, Sariköli) ye un miembru del subgrupu Pamir de los idiomes iranios orientales faláu polos Tajikos en China. Refiérense oficialmente a él en China como'l "Llinguaxe Tayiko", sicasí ye distintu al idioma tayiko faláu en Taxiquistán.

Nomenclatura

[editar | editar la fonte]

El sarikoli ye oficialmente referíu como "Tajiko" (塔吉克语/Tǎjíkèyǔ) en China.[1] Sicasí, nun ta estrechamente rellacionáu col tayiko que se fala en Taxiquistán.[2] Ye tamién referida como Tashkorghani,[3] que dempués foi antigua capital del reinu Sarikoli (na actualidá nel Condáu de Xinjiang), sicasí, esti usu nun ta bien estendíu ente los estudiosos.

Los primeros rellatos escritos n'inglés, a partir de la década de 1870, polo xeneral utilicen el nome de "Sarikoli".[4]

Distribución d'usuarios

[editar | editar la fonte]

El númberu de falantes ye d'alredor de 20.000, la mayoría moren nel El Condao Autónomu Tayiko de Taxkorgan nel sur de provincia de Xinjiang, China. El nome chinu de la llingua sarikoli, según l'usu de sarikol como topónimo, ye Sèlēikùěr (色勒库尔). Los usuarios en China suelen utilizar el güigur y el chinu pa comunicase cola xente d'otros grupos étnicos na zona. El restu atopar nel sector controláu per Paquistán de Caxmir, mui cerca de les fronteres internacionales ente Paquistán y China.

Ye mutuamente intelixible col idioma wakhi col que ta rellacionáu.[5]

Ortografía

[editar | editar la fonte]

L'idioma nun tien forma oficial por escritu. Gawarjon, editáu en China, utilicen IPA pa trescribir los soníos de sarikoli nel so llibru y el diccionariu,[2][6] mientres Pakhalina, la edición en Rusia, utiliza un alfabetu similar a la de la llingua wakhi na suya.[7][8] Porque la mayoría de los falantes sarikoli asisten a les escueles usando güigur como mediu d'instrucción, dalgunos pueden ser capaces d'escribir el so idioma col alfabetu güigur.

Fonoloxía

[editar | editar la fonte]

Les vocales sarikoli tal como s'utilicen nes obres de Rusia (los valores de la API en pulseres): a [a], y [y], ɛy [ɛi̯] (dialeutal æy or ai [æi̯ / ai̯]), ɛw [ɛo̯] (dialeutal æw or aw [æo̯ /au̯]), ə [ə], i [i], o [o / ɔ], o [o], ы [ɯ] (dialeutal ů [ʊ]). En dellos dialeutos tamién pueden apaecer variantes llargues de les vocales : ā, ē, ī, ō, ū, ы̄, ǝ̄.

Les consonantes

[editar | editar la fonte]

El sarikoli tien 29 consonantes:

Les consonantes sariqoli d'alcuerdu a la trescripción de iranologistas rusos (valores de la API en pulseres): p /p/, b /b/, t /t/, d /d/, k /k ~ c/, g /ɡ ~ ɟ/, q /q/, c /ts/, ʒ /dz/, č /tɕ/, ǰ /dʑ/, s /s/, z /z/, x̌ /x/, γ̌ /ɣ/, f /f/, v /v/, θ /θ/, δ /ð/, x /χ/, γ /ʁ/, š /ɕ/, ž /ʑ/, w /w/, y /j/, m /m/, n /n / ŋ/, l /l/, r /r/

La mayoría de les pallabres reciben acentu na postrera sílaba, sicasí, una minoría recibe la tensión na so primer sílaba. Amás, delles declinación de sustantivos y inflexión verbales regularmente ponen la tensión na so primer sílaba, incluyíu'l imperativu y interrogativu.[2]


Vocabulariu

[editar | editar la fonte]

Anque en gran midida'l léxicu sarikoli ye bien próximu a les otres llingües iranies orientales, pero un gran númberu de pallabres son especiales pal sarikoli y l'estrechamente rellacionáu shughni, que nun s'atopen n'otros idiomes iranios orientales como'l wakhi, el pastún o o'l avéstico.

Comparanza lexicolóxica de siete llingües iranies, xunto con una traducción al español[2]
Español Persa Tayiko Shughni Sarikoli Wakhi Pashto Avéstico
Fíu pesær (پسر) triar (писар) puts pɯts putr zoj putra
Fueu ɒtiʃ (اتش) otaʃ (оташ) joːts juts rɯχninɡ wor âtar
Agua ɒb (اب) ob (об) xats xats jupk obə aiwyô, ap
Mano dæst (دست) dast (даѕт) ðust ðɯst ðast lɑs zasta
Pie pɒ (پا) po (по) poːð peð pɯð pxa, pʂa pad
Diente dændɒn (دندان) dandon (дандон) ðinðʉn ðanðun ðɯnðɯk ɣɑx, ɣɑʂ ?
Güeyu tʃæʃm (چشم) tʃaʃm (чашм) tsem tsem tʂəʐm stərɡa cashman
Caballu æsb (اسب) asp (асп) voːrdʒ vurdʒ jaʃ ɑs aspa
Nube æbr (ابر) abr (абр) abri varm mur uriədz ?
Trigu gændom (گندم) gandum (гандум) ʒindam ʒandam ɣɯdim ɣanəm ?
Carne ɡoʃt (گوشت) ɡoʃt (гушт) ɡoːxt ɡɯxt ɡoʂt ɣwəxa, ɣwəʂa ?
Munchos besjɒr (بسيار) bisjor (бисёр) bisjoːr pɯr təqi ɖer, pura paoiri, paoirîsh, pouru
Altu bolænd (بلند) baland (баланд) biland bɯland bɯland lwəɻ berezô, berezañt
Lloñe dur (دور) dur (дур) ðar ðar ðdir ləre dûra, dûrât
Bonu χub (خوب) χub (хуб) χub tʃardʒ baf xə, ʂə vohu
Pequeñu kutʃik (كوچك)) χurd (хурд) dzul dzɯl dzəqlai ləɡ, ləʐ ?
Dicir goft (گفت) guft (гуфт) lʉvd levd xənak wajəl aoj-, mrû-, sangh-
Faer kærd (كرد) kard (кард) tʃiːd tʃeiɡ tsərak kawəl kar-
Mirar did (ديد) did (дид) wiːnt wand winɡ winəm dî-

Referencies y notes de pies

[editar | editar la fonte]
  1. Una amplia variedá de trescripciones alternatives de la denominación "Sarikoli" tamién s'utilicen nos alderiques llingüísticos, tales como 萨里库尔语/Sàlǐkùěryǔ, 萨雷阔勒语/Sàléikuòlèyǔ, 色勒库尔语/Sèlèkùěryǔ, or 撒里科里语/Sǎlǐkēlǐyǔ.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Outline of the Tajik language (塔吉克语简志/Tǎjíkèyǔ Jiǎnzhì). Beijing: Nationalities Publishing House.
  3. Rudelson, Justin Jon (January 2005). Lonely Planet Central Asia Phrasebook: Languages Of The Silk Road. Lonely Planet Publications. ISBN 1741046041.
  4. Shaw, Robert (1876). «On the Ghalchah Languages (Wakhi and Sarikoli)». Journal of the Asiatic Society of Bengal (Asiatic Society of Bengal) XIV. 
  5. Arlund, Pamela (2006). An Acoustic, Historical, and Developmental Analysis of Sarikol Tajik Diphthongs.. Arlington, Texas: The University of Texas, páx. 8.
  6. Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1996). 塔吉克汉词典 (Tǎjíkè-Hàn Cìdiǎn) Tujik ziv – Hanzu ziv lughot. Sichuan: Sichuan Nationalities Publishing House. ISBN 754091744X.
  7. Pakhalina, Tatiana N. (1966). The Sarikoli Language (Сарыкольский язык/Sarykol'skij Jazyk). Moscow: Akademia Nauk SSSR.
  8. Pakhalina, Tatiana N. (1971). Sarikoli-Russian Dictionary (Сарыкольско-русский словарь/Sarykol'sko-russkij slovar'). Moscow: Akademia Nauk SSSR.
Bibliografía *

Pamela S. An Acoustic, Historical, and Developmental Analysis of Sarikol Tajik Diphthongs Archiváu 2013-12-10 en Wayback Machine Ph.D. dissertation University of Texas Arlington

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]