Pest (Komitat)

Pest
Komitatssitz	Budapest
Flächi	6393,14 km² (3. Platz)
Ywohnerzahl	1'195'020 Ywohner (2008, 1. Platz)
Bevölkerigsdichti	187 Ywohner pro km²
Dialekt	Transdanubischi, Süd- und Palocze-Dialäkt (dunátúli, déli és palóci nyelvjárás)
ISO-3166-2-Abchürzig	HU-PE

S Komitat Pest (ung. Pest, Ussproch: [pɛʃt]) isch e Komitat im mittlere Deil vo Ungarn. 'S gränzt im Norde an d Slowakei und an Nógrád, im Oste an Heves und Jász-Nagykun-Szolnok, im Süde an Bács-Kiskun, im Weste an Fejér und Komárom-Esztergom. De Komitatssitz isch Budapest, d Hauptstadt vo Ungarn, wo aber e selbständigi Eiheit isch und nit zum Komitat ghört.

S Komitat wird in 16 Chleigebiet underdeilt; 's gröscht devo sin Ceglédi Kistérség noch Flächi (1234 km²) und Ráckevei Kistérség noch Ywohnerzahl (134'346). Di gröschti Stadt isch Érd (62'408 Ywohner).

Geografy

Uff em Gebiet vom Komitat Pest isch de geografisch Mittelpunkt (földrajzi középpont) vo Ungarn; er befindet sich i me Naturschutzgebiet 1 Kilometer nordöstlig vo de Gmeind Pusztavacs; sälli litt im Süde vo Pest.

Di topografische Eigeschafte vom Komitat sin verschyde; 's finde sich sowohl Gebirge und Hügel wie au Flachland. Di höchste Bärg vom Komitat sin de Csóványos (939m), de Pilis (757m) und de Dobogo-kő.

Durch di verschydene topografische Eigeschafte isch au s Chlima vo Region zu Region anderscht; d Underschyd in Bezug uff Nyderschläg und Zit wo d Sunne schynt sin groß.

An de öbbe 250 Kilometer, wo d Donau durch Ungarn fließt, hät s Komitat e Adeil vo ca. me Viertel. Witeri großi Flüss sin de Ipoly (Ipel'), e Näbefluss vo de Donau, und d Galga und de Tápió, Näbeflüss vo de Theiß. 'S gröschte stehende Gwässer isch z Délegyház (Südweste vom Komitat).

Entlang de Donau und de chleinere Flüss hät's Wälder, wo bi Hochwasser überschwemmt werre chönne. In de Wälder in de Bärg finde sich Bständ vo Rothirsch, Reh und Wildschwyn, im Börzöny-Gebirge chömme au Mufflons vor.

Vom Kiskunsági Nemzeti Park, me 530 Quadratkilometer große Naturschutzgebiet, ghöre fuffzig Quadratkilometer zu Pest. Au de gröscht Deil vom Duna-Ipoly Nemzeti Park litt im Komitat.

Gschicht

Noch Agabe vo me Gschänkbrief vom Stephan I. uss em Johr 1009 isch sällemols s hüttig Gebiet vo Pest durch s Schloss Visegrád verwaltet worre. S ehemolig Komitat Visegrád hät sich zum Mittelpunkt vom mittelalterlige ungarische Chönigrych entwickelt. S Pilis-Gebirge isch als heilig aglüegt worre. No im Árpád-Zitalter (1000-1301) sin uss em Komitat Viségrád entstande, nämlig Pest und Pilis. Us sälle hät sich d Hauptstadt Budapest entwickelt.

Noch de osmanische Bsetzig vo Ungarn hät mer uss de ehemolige Komitat zwei neui bildet; au d Region vo Solt witer südlig isch zu Fejér cho. In de erschte Hälfti vom 19. Johrhundert isch in de Stadt Pest e Komitatssitz baut worre. 1876 hät mer au s Gebiet vo Kiskunság (zwüsche Budapest und Szeged) im Komitat züegordnet; eso isch s rysige Komitat Pest-Pilis-Solt-Kiskun entstande.

S Komitat Pest in sine hüttige Gränze isch als Folg vo de Komitatsreform (1950) bildet worre; zletscht isch 1954 no e Sydlig zu me andere Komitat cho. 'S isch de nördlig Deil vom vorherige Komitat Pest-Pilis-Solt-Kiskun und e Deil vom ehemolige Komitat Hont. E baar Gmeinde sin au no zu Nógrád, Heves, Szolnok und Fejér übergange.

Bèvölcherig

Ìm Johr 2004 hät's ìm Komitat 30 Städt gee, d'Aazahl vò de wittere Gmeinde ìsch bi 157 gläge. Doodemìt ìsch Pest s Komitat mìt de meiste Städt vò ganz Ungarn, gfòlgt vò Szabolcs-Szatmár-Bereg.

Di gröschte Städt sìn flächemäßig Cegléd (244,87 km²) ùnd Nagykőrös (227,97 km²), d'Gmeind mìt de chleinste Flächi ìsch Tésa (4,42 km²). Nooch Bèvölkerig ìsch di gröschti Stadt Érd mìt 57.999 Iiwohner, gfòlgt vò Cegléd mìt 37.939; di chleinsti Gmeind ìsch au doo Tésa mìt 87 Iiwohner.

D'Bèvölkerigsdìchti lìt bi rùnd 170 Iiwohner broo Quadratkilomeeter. Öbbe 580.000 Lütt wohne ìn Städt mìt ǜber zähdausend Iiwohner. Es gìt ìnsgsamt 397.000 Wohnige z Pest; ùf 100 Wohnige chömme 285 Pèrsone, doodemìt lìt s Komitat an de Spìtze vò Ungarn.

Au ìn Bezùùg ùf de Aadeil vò de jùnge Lütt bsètzt Pest de èrscht Blatz: 191.621 vò de Iiwohner sìn ùnder 14 Johr alt, 241.655 zwǜsche 15 ùnd 29 ùnd 151.368 zwǜsche 30 ùnd 39.

D'Aazahl vò Grùndschüele ìm Komitat lìt bi 317, sälli wère ìnsgsamt vò 101.000 Schieler bsüecht. 24.537 Pèrsone bsüeche eins vò de 53 Gymnasie ùnd de 54 Fachmìttelschüele.

Wìrtschaft

Òbwohl Pest ǜber Johrzähnt hìì zù de wìrtschaftlig weenig èntwìckelte Komitat ghört hät, ìsch's hǜtt eins vò de stärkste. Säll hät's vor allem de ussländìsche Ìnvèstitione ùnd de Modèrnisierig vò de Wìrtschaft z verdanke. S BÌP ìsch mìt 1.450.000 Forìnt 14,5 Brozänt hööcher wie des vò de andere Komitat. Zwar gön allewiil no vili Iiwohner ùf Budapest gò schaffe, dùrch de Ussbau vò de Ìnfrastrùktuur ìsch abber d'Aazahl vò de Arbetsblätz z Pest sitt 1995 ùm 30 Brozänt gstììge. Als Fòlg doodevoo ìsch au d'Arbetslosigkeit ùm 6,7 Brozänt gsùnke, momentan gìt's ca. 20.000 Arbetslosi. D'Zahl vò de freie Stèlle lìt bi rùnd 9600. Òbwohl d'Ùnderschììd zwǜsche de einzelne Chleigebiet vò Pest grooß sìn, ìsch d'Arbetslosigkeit dank Ìnvèstitione au ìn de bènoochdeiligte Gèbiet gsùnke. Au de Dùrchschnìttlslohn ìsch sitt 2003 ùm acht Brozänt gstììge. Dùrch de Biidrìtt vò Ungarn zù de EU ìsch au d'Zämmearbet mìt de slowakìsche Gèbiet erliichtert wòre.

Zwar ìsch z Pest friehner no hauptsächlig Landwìrtschaft bèdrììbe wòre ùnd s Komitat hät hǜtt no e landwìrtschaftligi bìs ìndùstriälli Brägig, dank de Ìnvèstitione (zùm Bispiil ìn de Verchehr) ìsch's abber zù me Stùktuurwandel choo, woo sìch hǜtt no fùrtsètzt; de Schwèrpùnkt wìrd ùf d'Dienschtleistige verlègt. D'Ìndùstri bschäftigt hǜtt no öbbe drissig Brozänt vò de Bèvölkerig, di wìchtigste Branche sìn d'Läbesmìttel-, Maschììne- ùnd Bauìndùstri. Dass di lètschti e Züewachs ùfwiist, zeigt au, dass Pest als Standòrt ìmmer bliebter wìrd.

Di ussländìsche Ìnvèstitione kònzèntriere sìch ùf d'Agglomeration, d. h. ùf d'Städt ìn de Ùmgeebig vò Budapest. Sällewääg hän au di meiste vò de große Ùndernämme ìhr Hauptsìtz ìn de Region zwǜsche de Hauptstadt ùnd de Städt Szentendre ùnd Vác òder ìn de diräkte Nòchbergmeinde vò Budapest.

S landwìrtschaftlig nùtzbaar Land macht sèchs Brozänt vò dèm vò ganz Ungarn uss, vò ìhm sìn 3,9 Brozänt Nùtzgärte, 11,1 Brozänt Grasland ùnd 23,3 Brozänt Wald; ùf 2,2 Brozänt vò de Flächi wìrd Òbst broduziert, rùnd d'Hälfti ìsch Ackerland. Zwanzig Brozänt vò de Landwìrtschaft wìrd am üssere Rand vò Pest bèdrììbe.

Ungarndütschi Ortsnämme

Ungarndütschi Ortsnämme im Komitat Pest

Biatorbágy Bia - Wia,Wiehall Torbágy - Kleinturwall Budajenő - Jeine Budakalász - Kalasch Budakeszi - Wudigeß Budaörs - Wudersch Ceglédbercel - Berzel Csobánka - Tschowanka Diósd - Orasch Dunabogdány - Bogdan Dunaharaszti - Harast Érd - Hanselbeck Iklad - Iklad Kismaros – Kleinmarosch

Márianosztra - Naßraden Máriaremete - Maria-Einsiedel Nagybörzsöny - Deutschpilsen Nagykovácsi - Kowatsch Nagymaros - Großmarosch, Freistadt Nagytétény - Großteting Perbál - Perwall Pilisborosjenő - Weindorf Piliscsaba - Tschawa, Staaben Pilisszentiván - Sankt-Iwan bei Ofen Pilisvörösvár - Werischwar, Rotenburg Pomáz - Paumasch Solymár - Schaumar Szentendre - Sankt-Andrä Szigetbecse – Wetsch

Szigetcsép - Tschip Szigetszentmárton - Simmartin, Sankt-Martin Szigetújfalu - Ujfalu, Inselneudorf Taksony - Taks, Tax Telki - Töl(l)eck Tököl - Teckel,Tekele Törökbálint - Großturwall Újhartyán - Neuhartian, Hartian Üröm - Irm, Erben Vác - Waitzen Vecsés - Wetschesch Visegrád - Plintenburg Zebegény - Sebegin, Seebeginn Zsámbék - Schambe(c)k

Weblink

 Commons: Komitat Pest – Sammlig vo Multimediadateie

• Offiziälle Netzuffdritt vom Komitat Pest
• Ungarndütschi, mit ere Lischt vo dütsche Ortsnämme

Einzelnoochwiis

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übbersetzig vum Artikel „Pest_megye“ vu de ungarische Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.