Kenia

Kenia [ˈkeːni̯a] (Swahili, engl.: Kenya [ˈkɛnjə, ˈkiːnjə], vum Kamba-Name fir s Mount-Kenya-Massiv Kinyaa) isch e Staat z Oschtafrika. D Hauptstadt un au di grescht Stadt vum Land isch Nairobi. D Wirtschaft vu Kenia isch, gmässen am Bruttoinlandsprodukt, di grescht z Sidoscht- un z Zäntralafrika. Kenia isch im Dezämber 1963 unabhängig wore vu Großbritannie.

Jamhuri ya Kenya (Swahili) Republic of Kenya (englisch) Republik Kenia
{{{ARTIKEL-FLAGGE}}} {{{ARTIKEL-WAPPEN}}}
Wahlspruch: Harambee (Kisuaheli, „Diemer zämmeschaffe“)
Amtsspraach	Swahili, Englisch
Hauptstadt	Nairobi
Staatsoberhaupt	William Ruto
Regierigschef	William Ruto
Flächi	582.646 km²
Iiwohnerzahl	36.913.721 (Quelle: CIA 2007)
Bevölkerigsdichti	63,4 Iiwohner pro km²
Brutto­inlands­produkt pro Iiwohner	1.600 US-$ (Quelle: CIA 2007)
Währig	Kenia-Schilling (KES)
Unabhängigkeit	vo Grossbritannie am 12. Dezember 1963
Nationalhimne	Ee Mungu Nguvu Yetu
Zitzone	UTC+3
Kfz-Kennzeiche	EAK (East Africa)
Internet-TLD	.ke
Vorwahl	+254

Geografi

Kenia gränzt im Nordweschte an dr Sidsudan, im Norde an Äthiopie, im Oschte an Somalia, im Side an Tansania un im Weschte an Uganda. Im Sidoschte gränzt dr oschtafrikanisch Staat an dr Indisch Ozean.

Geomorfologi

Zäntral-Mittel-Kenia wird vum Rift Valley durzoge, eme Dail vum Oschtafrikanische Grabebruch. Di hegscht Hebig - dr Batian mit 5199 m – lyt im Mount-Kenya-Massiv. Dr diefscht Punkt lyt bi 0 m an dr 480 km lange Kischte vum Indische Ozean. Di lengschte Fliss vum Land sin: Tana, Sabaki un Kerio. Im Oschte bildet s Kischtediefland e schmale Saum. D Kischtelinie wird doderby vu Buchte un Lagune glideret. Sidlig sin Koralleriff vorglageret. No Weschte schließe sich Higel- un Dafelländer aa.

Klima

Kenia cha in zwoo Klimazone unterdailt wäre. Im Hochland, wu hecher lyt wie 1800 m liegt, chunnt s vu April bis Juni un vu Oktober bis Novämber zue Rägeperiode. Dr Niderschlag gheit zmaischt am Nomittag, zoobe un znaacht. D Näächt sin relativ chiel. Di cheltscht Zyt in däre Region lyt im Juli un Augschte mit eme däglige Minimum vu rund 10 °C. D warm Period lyt im Jänner un Februar mit rund 25 bis 26 °C dägligem Maximum. D Luftfychtigkait lyt bi rund 65 Brozänt. Z Nairobi lige d Tämperature im Juli bi 11 bis 21 °C un im Februar bi 13 bis 26 °C. Di jehrlig durschnittlig Niderschlagsmängi lyt z Nairobi bi 958 mm. Am Victoriasee sin d Tämperature vil hecher, do het s zum Dail starki Rägefäll. An dr Kischte lige d Tämperature zwische 22 un 32 °C, un di mittler Luftfychtigkait lyt bi rund 75 Brozänt. Dr maischt Niderschlag gheit vu April bis Juni. Di druckeschte Monet sin Jänner un Februar. Di wermschte Monet sin Jänner bis Mai un Oktober bis Dezämber.

Dier un Bflanze

D Dier- un Bflanzewält z Kenia isch arg vilfältig. Uf Safari-Ture dur e Huffe Park chenne zahlrychi Dier- un Bflanzearte bschaut wäre: Baim im «Nairobi Arboretum», Strauße im Ostrich Park, Giraffe im Lang’ata Giraffe Centre un Elifante im David Sheldrick Wildlife Trust.

Nationalpark un Naturschutz

S git e groß Zahl vu Nationalpark z Kenia, wu ne wichtig Standbai fir dr Turismus darstelle. Dr grescht Nationalpark isch dr Tsavo-Nationalpark, wu in Tsavo-Oscht un Tsavo-Wescht glideret isch. Di bekannt Masai Mara, dr nerdlig Uuslaifer vu dr Serengeti, isch formäll kai Nationalpark, sunder e Naturschutzbiet. Do findet mer bsundersch in dr Monet Juli un Augschte e große Dierrychtum, vor allem dur d Herdewanderige vu Gnu, Zebra, Antilope, Biffel un Impala. Anderi wichtigi Nationalpark sin Amboseli, Lake Nakuru un Meru. Giraffe un Zebra vor ere Großstadtskyline cha mer im Nairobi-Nationalpark bschaue, eme chlaine dierryche Reservat zmittse in dr Hauptstadt.

• Dierwält vu Kenia
• 
  Elifante am Bade
• 
  Zebra
• 
  Biffel
• 
  Giraffe
• 
  Dupfe-Hyäne
• 
  Straife-Gnu
• 
  Steppepavian
• 
  Leeb
• 
  Schabrackeschakal
• 
  Gepard
• 
  Elen-Antilope
• 
  Spitzmuulnashorn

Bevelkerig

Demografi

AIDS isch fir e rucklaifigi Läbeserwartig z Kenia mitverantwortlig (Quälle: World Bank World Development Indicators, 2004)

Di zämmegfasst Fruchtbarkaitsziffer isch anne 2008 bi 4,9 Chinder pro Frau gläge. Des isch unter anderem dodra gläge, ass nume 32 % vu dr Fraue modärni Verhietigsmethode z Verfiegig gstande sin.

Kenia nimmt mit rund 38,6 Millione Yywohner (2009) Rang 34 unter allne Länder vu dr Ärd yy. Di durschnittli Läbeserwartig bi dr Geburt wird mit 55,6 bis 59,8 Johr aagee. Iber 42 % vu dr Bevelkerig isch jinger wie 15 Johr.

Volksgruppe

Insgsamt läbe z Kenia 52 verschideni Volksgruppe, wu iber 60 verschiden Sproche schwätze.

Di maischte Yywohner vu Kenia ghere zue bantusprochige Volksgruppe. Zue däne zelle d Kikuyu (mit rund 22 % Bevelkerigsaadail di grescht Volksgruppe vu Kenia), d Luhya (14 %), d Kamba (11 %), d Kisii (6 %), d Meru (6 %) un d Mijikenda.

Im Nordweschte vu Kenia läbe nilotischi Volksgruppe wie d Luo (mit 13 % di drittgrescht Gruppe), d Kalendschin (12 %), d Massai, d Samburu un d Turkana.

Zue dr kuschitischsprochige Velker im Nordoschte vum Land ghere d Somali un d Oromo un chlaineri Gruppe wie d Rendille un d El Molo.

Nit-afrikanischi Bevelkerigsgruppe (Europäer, Asiate, Araber) machen rund 1 % vu dr Bevelkerig uus.

• Volksgruppe vu Kenia
• 
  Luo-Chrieger (um 1910)
• 
  Turkana
• 
  Marakwet-Frau
• 
  Kuria-Frau am Singe un Danze
• 
  Nandi-Chrieger (um 1900)
• 
  Samburu-Frau
• 
  Pokot-Fraue
• 
  Massai-Manne am Danze
• 
  Kikuyu-Frau

Sproche un Dialäkt

Titelblatt vu dr kikuyusprochige Zytschrift Muigwithania vu 1929

No dr hitige Verfassig giltet syter anne 1992 Swahili mit Änglisch as aini vu dr offiziälle Sproche vum Barlemänt, jede Kandidat mueß Chänntnis vu dr Sproch noowyse, aber alli Bschliss vum Barlemänt wäre uf Änglisch gfasst. Uf dr untere Ebeni vu dr Gricht isch Swahili as Verhandligssproch zuegloo, Niderschrifte un Urdail mien dergege uf Änglisch gschribe wäre; di effentlige Verwaltige derfe im Verchehr mit em Burger Änglisch un Swahili bruche. Im Entwurf vu dr neie Verfassig sin Änglisch un Swahili as di bode offiziälle Sproche vum Staat vorgsääne, Swahili derzue au as nationali Sproch.

SIL International fiert insgsamt 69 Sproche uf, wu z Kenia gschwätzt wäre:

• D Bantusproche Chichonyi-Chidzihana-Chikauma (121.000 Sprächer), Chidigo (217.000), Chiduruma (247.000), Dawida (312.000), Ekegusii (2.120.000), Gichuka (70.000), Gikuyu/Kikuyu (7.180.000), Kamba (3.960.000), Kiembu (429.000), Kigiryama (623.000), Kimîîru (1.740.000), Kipfokomo (63.000), Kiswahili (131.000), Kitharaka (139.000), Kiwilwana (8.000), Kuria (174.000), Lubukusu (565.000), Luidakho-Luisukha-Lutirichi (306.000), Lukabaras, Lulogooli (197.000), Lutachoni, Mwimbi-Muthambi (70.000), Nyala (35.000), Olukhayo, Olumarachi, Olumarama, Olunyole (120.000), Olusamia, Olushisa, Olutsotso, Oluwanga, Sagalla (100.000), Suba (174.000), Taveta (24.300).
• Di nilo-saharanische Sproche Dholuo (4.270.000), Keiyo (111.000), Kipsigis (471.000), Maasai (590.000), Markweeta (161.000), Nandi, Okiek (42.000), Omotik (50), Pökoot (264.000), Sabaot (279.000), Samburu (174.000), Terik (262.000), Teso (279.000), Tugen (144.000), Turkana (451.000).
• Di kuschititsche Sproche Aweer (8.000), Borana (152.000), Burji (10.400), Daasanach (8.000), Dahalo (400), El Molo (8), Orma (69.000), Rendille (34.700), Somali (420.000), Waata (17.400), Yaaku (50)
• Usserdäm wäre z Kenia no Änglisch (24.300 Muetersprochler) gschwätzt, Oman-Arabisch (15.000) un di indoarische Sproche Gujarati (50.000), Kachchi (10.000), Konkani (3.900) un Oscht-Panjabi (10.000), derzue zwoo Kreolsproche, s Swahili-basiert Cutchi-Swahili (46.000) un s Arabisch-basiert Nubi (10.000) un di kenianisch Gebärdesproch (340.000).

Religion

Rund 70 Brozänt vu dr Bevelkerig sin Chrischte, dodervu rund 26 % Anglikaner, 26 % Katholike, 2,5 % Orthodoxi un Aahänger vu dr vile afrikanische Chilche.

Zmindescht 10 % vu dr Kenianer wäre dr draditionälle afrikanische Religione zuegrächnet. Dernäbe git s vor allem an dr Kischte Muslim vu dr sunnitische Richtig, wu uugfehr 20 Brozänt vu dr Gsamtbevelkerig uusmache. Im eschtlifge Viertel vum Land dominiere muslimischi Somali, wu rund d Helfti vu alle Muslim vu Kenia uusmache. Gnaueri Zahle sin umstritte, wel e Unterschaidig zwische kenianische Somali un zwisch ere halbe un aire Million Flichtling vu Somalia schwirig isch.

Gschicht

Gede-Ruine us em 13. Johrhundert

Afrika in dr Darstellig vum Geograf vu Ravenna us em 7. Johrhundert.

S frieneizytlig Mombasa in ere Abbildig vu 1572.

Fort Lamu (1812-1821)

Briefmarke vu dr IBEAC

Vorgschicht

Fossili Fund uf em Staatsbiet vum hitige Kenia belege, dass in däm biet scho vor iber vier Millione Johr Vormänsche wie zem Byschpel Australopithecus anamensis un Kenyanthropus platyops gläbt hän, derzue au megligi Vofahre vu däne wie Orrorin tugenensis. Fund vu Homo habilis un Homo erectus belege, dass z Kenia es au di frieje Arte vu dr Gattig Homo gee het. Dr Louis Leakey het au anne 1961 d Gattig Kenyapithecus – e muetmaßlige Verwandte vu dr Mänschaffe-Vorfahre – no syym Haimetland gnännt.

Friegschicht bis zue dr Aachumft vu dr Portugise um 1500

Di frie Gschicht vu Kenia isch umstritte. No dr derzytige Forschigslag isch d Urbevelkerig vu Kenia Jeger un Sammler gsii, villicht hän ere d Gumba, d Okiek un d Sirikwa aaghert. As erschti wichtigi Gruppe sin kuschitischsprochigi Velker vu Nordafrika, allwäg Ethiopie, uegfehr 2000 v. Chr. ins Biet vum hitige Kenia yygwanderet un hän d Vihwirtschaft, dodrunter Rinderzucht, yygfiert. Ab dr Zyt um Christi Geburt sin nilotisch- un bantusprochigi Velker in d Region chuu un hän neji Tächnologie mitbrocht, wie d Yyseverarbaitig.

Glychzytig isch d Kischte vu Kenia äng in e international Handelsnetz yybunde gsii. Arabischi un remischi Händler sin regelmäßig do aane chuu. Inwiewyt au s Inner vu Oschtafrika beraist woren isch, isch bis hit umstritte. Us antike un mittelalterlige Wältcharte wird dytli, dass zmindescht d Existenz vu dr große oschtafrikanische Seeä un dr schneebedeckte Bärg bekannt gsii isch, au wänn ihri Lag unterschidlg aagee woren isch.

Am Änd vum erschte Johrdöusert isch an dr Kischte e Chette vu chlainere un greßere Handelsstedt entstande, wu äng mit dr arabische Wält verbunde gsii sin. Au dr Islam het sich uusbraitet. D Kischteberaich sin Dail vu dr multikulturälle un multiethnische Swahili-Gsellschaft wore. Mombasa un Lamu sin uuabhängigi Stedt in dr urbane Kischtegsellschaft gsii, wu um 1300 im volle Bluescht gstanden isch. An vile Ort sin Moscheeä un brächtigi Hyyser böue wore, e Dail Stedt hän sogar e aigeni Minzbregig ghaa.

1500–1900

Dur dr Yyfluss vu dr Portugise vu 1593 bis 1698 isch s Uuabhängigkait vu dr Kischte stark yygschränkt wore. D Migration us vile Aarainerbiet vum Indische Ozean, vu Indie, Arabie un us em Inland isch aber wytergange. Anne 1698 het s arabisch Oman s Biet eroberet. Ab 1730 hetdi omanisch Yarubi-Dynaschti dr yyhaimisch Mazrui-Clan zum Verwalter vu dr Kischte ernännt, was zuen ere sälbschtständigere Entwicklig gfiert het. Wu z Oman d Yarubi-Dynastie vu dr Busaidi-Dynaschti gstirzt woren isch, isch au di kenianisch Kischte wider unter sterkeri Kontrolle vum Oman grote. Iber d Gsellschafte un d Kultur im Innere vu Kenia isch wyter wenig bekannt gsii. Di swahilische Kischtehändler hän dr Handel mit Elfenbai un Sklave iber Zwischehändler bedribe, wu im Landstraife hinter dr Kischte gwohnt sin. Schetzige gehn vu rund 2,5 Millione Mänsche uf em Biet vu Kenia um 1800 uus.

Ersch in dr zwoote Helfti vum 19. Johrhundert, wu dr Bryys fir Elfebai uf em Wältmärt in d Hechi gschossen isch, hän d Kischtehändler aagfange, sälber in s Inner z raise. Us däre Zyt stamme d Bricht, wu Uuschumpft gän iber Kenia vor dr Kolonialzyt. Bsundersch gferchtet sin d Massai gsii, wu im 19. Johrhundert großi Dail vu Oschtafrika eroberete un sogar d Kischtestedt bedroht hän. D Händler hän wäge däm versuecht, d Biet vu dr Massai z umgoh. Ihri Rute hän si zue dr große Seeä gfiert, em Viktoria-See un em Rudolf-See un bis uf Buganda. Si hän Elfebai, Sklave un Kautschuk gchauft. D Karawane, wu zwische 300 un iber döusert Mänsche umfasst hän, hän au ne Huffe Läbesmittel un Dreger brucht. Dur dr Handel hän sich d Kontakt mit dr Gsellschafte intersiviert, wu ewäg vu dr Kischte gläge sin un wu Fyyrwaffe, Mesch- un Chupferdroht, Stoff un Duech, vor allem vu Europa, seli gärt wore sin.

Am Änd vum 19. Johrhundert het s Großbritannie aagfange, syy Yyfluss z versterke.

Kolonialgschicht

D Gschicht vu Kenia as Koloni fangt anne 1885 aa mit eme dytsche Protektorat iber d Bsitzige an dr Kischte vum Sultan vu Sansibar. 1888 isch d Imperial British East Africa Company (IBEAC) uf Kenia chuu un het bis 1895 Britisch-Oschtafrika verwaltet. Dytschland het syni kischtenoche Biet 1898 an d Brite ibergee. D Imperial British East Africa Company het an dr Karawanerute lang ainzelni Statione yygrichtet mit ere seli schwache Bsetzig. Solang d Yysebahn zum Victoriasee im Böu gsii isch, isch d Absicht vor allem gsii, dr Transportwäg zum Protektorat Buganda z sichere. Des het derzue gfiert, dass sälli chiefs im Innere, wu scho dur dr Handel mit Elfebai un Sklave mit dr swahilische Chauflyt vu dr Kischte an Yyfluss gwunne ghaa hän, ängi Kontakt zue dr erschte Europäer z Kenia bflägt hän. Unterstitzig hän d Statione vor allem vu dr Massai iberchuu, wu sich in ere große Zahl as Hilfs-Militär verbflichtet hän.

Frieji Kolonialzyt

Wu anne 1895 di britisch Chrone d Verwaltig vum Biet ibernuu het, het sich dodra wenig gänderet. Dr Yyfluss vu dr Europäer isch uf d Regione im Umfäld vu dr wenige Statione bschränkt gsii. Erscht mit em Böu vu dr Yysebahnlinie vu Mombasa zum Viktoria-See, wu 1901 fertig gsii isch, un dr verheerende Hungerkataschtrof 1899 isch s dr koloniale Administration glunge, in dr gäärte fruchtbare Regione di kolonial Herrschaft durzsetze.

Zwische 1890 un 1914 isch dr Widerstand vu dr Bevelkerig gege di kolonial Ibernahm mit e Huffe sognännte "Strofexpeditione" in allne Dail vum Land broche wore. Dr Widerstand isch vilfältig gsii, wel d Gsellschafte aber chlaidailig gsii sin un ihri Waffe gegeniber däne vu dr Europäer wenig Chance gha hän, isch er aber allwyl schnäll broche wore. Doderby isch dr Bevelkerig s Vih graubt, ihri Ärne un d Derfer verbrunne wore. Großi Dail vu dr fruchtbare Biet sin entaignet, zue "White Highlands" erklert un an wyssi Sidler verpaachtet oder verchauft wore. Di afrikanische Bewohner, zem Byschpel d Nandi, d Girima, d Massai un e Huffe Kikuyu, sin in fir si abgsteckti Reservat umgsidlet wore, wu si nit hän derfe verloo ohni Erlaubnis. Die Regelig isch aber schwär durzsetze gsii, wel d Verwaltig allno mit nume wenig Europäer bsetzt un uf d Unterstitzig vu dr lokale afrikanische Chiefs un ere Hilfsbolizei aagwise gsii isch.

D Fertigstellig vu dr Yysebahn het zuen eme Zuezug vu wysse Sidler us Europa gfiert, aber au us andere Länder, wie Sidafrika un Auschtralie, wu sich uf em billige Land nidergloo hän. 1905 het s rund 600 wyssi Sidler gee, 1907 scho 2.000. Ihri Zahl isch allwyter aagstige.

Andersch wie z Tanganyika, wu Swahili, d Sproch vu dr Kischtegsellschaft, sich scho im 19. Johrhundert dur dr intensiv Karawanehandel uusbraitet gha het, isch die Sproch z Kenia as d Sproch vu dr koloniale Unterdrucker aagsääne wore, wel d Kolonialbeamte un ihri afrikanische Aagstellte uf Swahili gschwätzt hän.

Dr Erscht Wältchrieg

Dr Erscht Wältchrieg het e entschaidende Yyfluss uf Kenia un di wyter bolitisch Entwicklig ghaa. Oschtafrika het zue dr wenige Regione usserhalb vu Europa ghert, wu langi Zyt e aktive Chriegsschaublatz dargstellt ghaa hän. Döuserti vu Afrikaner sin z Kenia zum Chriegsdienscht zwangsverbflichtet wore. Nume wenig hän dervu dr reguläre Druppe aaghert. Vu dr rund 350.000 afrikanische Dreger, wu bim Chriegszug gege Dytsch-Oschtafrika mitgmacht hän, sin rund 150.000 z Britisch-Oschtafrika (Kenia) rekrutiert wore, dr grescht Dail unter Zwang. D Suechi no Dreger z Kenia het ab 1917 Forme aagnuu, wu an Sklavejagde gmahnt hän. D Manne sin vu ihre Fälder, us ihre Hyyser, vu dr Stroßen ewäg in d Kasärne dribe wore, ohni ass d Aagherige vun ene ebis dervu erfahre hän. Vu dr rund 50. 000 offiziäll regischtrierte Dote (jede dritt Chriegsdailnämmer vu Kenia isch gstorbe) unter dr kenianische Afrikaner im Erschtev Wätlchrieg hän nume 4.300 dr bewaffnete Druppe aaghert.

Noch em Chrieg isch di wältwyt Grippeepidemi chuu, wu au z Kenia Döuserti Opfer gforderet ghaa het. Schetzige (wu aber arg uagnau sin, wel bis 1960 kai Volkszellig durgfiert woren isch un di afrikanisch Bevelkerig vermuetlig unterschetzt woren isch) gän 10 bis 15 % Doti in dr bevelkerigsryche Gegnige aa.

D Erfahrig vum Chrieg het e große Yyfluss uf di afrikanische Chriegsdailnämmer ghaa. Dr Uusdusch mit Afrikaner nit nume us ganz Oschtafrika, nai, au us e Huffe andere britische Kolonie wie Gambia, Nigeria un Sierre Leone un au mit Soldate vu Indie het e entschaidende Yyfluss ghaa uf d Entwicklig vun eme bolitische Bewusstsyy un vu pan-afrikanische Ideä.

Uusböu vu dr Sidlerkoloni

d Prince of Wales School in dr Nechi vu Nairobi 1932. Do hän nume Chinder vu wysse Sidler derfe drufgoh.

Churz vor em Erschte Wältchrieg isch d Zahl vu dr wysse Sidler z Kenia uf 5438 aagwachse, derno isch e neji zuezugswälle chuu. D Kolonialverwaltig het vor allem di Hochrangige unter dr demobilisierte britische Militär welle aazie. Anne 1921 sin scho fascht dopplet so vil wyssi Sidler z Kenia gwohnt, wu iber e Drittel vun ene vu dr Landwirtschaft gläbt het.

1920 isch Kenia offiziäll zuen ere Chronkoloni wore. Dr Yyfluss vu dr Sidler in dr Kolonie in dr Verwaltig het schnäll zuegnuu. Allmee het sich s Ziil vun ere Koloni uusekrischtallisiert, wu noc h me Vorbild vu dr Sidafrikanische Union dur di europäische, wysse Sidler bstimmt gsii isch. Si hän uf mee Landentaignige un d Verchlainerig vu dr Reservat drängt go d Afrikaner as billigi Arbetschreft uf ihri Farme z zwinge. Jede Afrikaner ab em 16. Läbesjohr het sich mieße regischtriere loo un syy Regischtrierigscharte alliwyl in eme Metallbehälter an ere Schnuer um dr Hals bi sich drage. Dodruf sin di glaischtete Arbetsdäg verzaichnet gsii. Derzue hän d Afrikaner e hochi Styyrlascht mieße drage, wu si uf dr Lohnarbetsmärt het solle zwinge.

Frieje antikoloniale Widerstand

Großi Uuzfridehait het iber s Verwaltigssystem gherrscht. Di vu dr Kolonialverwaltig yygsetzte afrikanische Oberhaipter un di sognännte Tribal Retainer, afrikanischi Bolizischte, sin schlächt zahlt wore un hän vu Schmirgälder un Korruption gläbt.

Z Nairobi un dr Missionszäntre hän sich aafgangs 1920er Johr bolitischi Gruppe um Missionsschueler bildet, wu versuecht hän, aktiv in dr koloniale Verwaltigsbrozäss yyzgryfe. Z Nairobi isch d East African Association entstande, wu sich us muslimische un chrischtlige Afrikaner vu allne Regione vu Kenia zämmegsetzt ghaa het. Au Afrikaner us andere Dail vu Oschtafrika, wie Uganda, sin Mitglider gsii. Si hän großi Dräffe in dr afrikanische Viertel vu Nairobi veraastaltet, wu si d Abschaffig vu dr Regischtrierigscharte un e Styyrsänkig gforderet hän. Im ländlige Kikuyubiet isch e ähnligi Organisation entstande, d Kikuyu Association, wu mit dr nämlige Forderige an d Effentligkait gangen isch. Im weschtlige Kenia hän isch sich im Missionszäntrum Maseno bildeti jungi Afrikaner in dr Young Kavirondo Association organisiert, wu sich gege Styyrlascht, d Entaignig vum afrikanische Land fir europäischi Sidler un s Regischtrierigssyschtem gwändet hän. Ihri Galionsfigur isch dr Kikuyu Harry Thuku gsii, wu dur ganz Kenia graist gsii isch un versuecht ghaa het, bi effentlige Versammlige d Uuzfridehait in bolitischi Aktivitet umzwandle. Wu dr Thuku im Merz 1922 verhaftet woren isch, isch s zuen ere uffige Konfrontation an dr Bolizeistation z Nairobi chuu, wu dr Thuku yygsässen isch. Iber zwanzgs Afrikaner sin umbrocht un dr Thuku isch in dr Norde vu Kenia verbannt wore. Derno hän di bolitische Aktivitete churzfrischtig abgnuu.

Bal derno isch d Kikuyu Central Association (KCA) grindet wore, e vu Kikuyu dominierti bolitischi Bartei, wu fir d Ruckgab vum entaignete Land, Styyrsänkige un fir afrikanischi Abgordnete im Legislativ Council kämpft het.

Derwylscht dr afrikanisch Widerstand chuum ärnscht gnuu wore, hän Forderige vum indische Bevelkerigsdail z Kenia bi dr Verwaltig fir Uuruei gsorgt. D Inder hän s Wahlrächt, uubschränkti Yyrais un d Ufhebig vu dr Rassegränze gforderet, di europäische Sidler hän do mit eme wietige Widerstand druf reagiert. Si hän sich in ere Verainigung zämmegschlosse un hän e militärischi Revolte fir e uuabhängig Kenia blant. Doderzue isch s aber nie chuu, statt däm e Kompromisss gfunde wore. Zue dr elf europäische Mitglider im Legislative Council hän fimf indischi un ai arabisch Mitglid derfe gwehlt wäre. Gegeniber dr Afrikaner isch dergege de facto ne Aparthaitsbolitik praktiziert wore.

Mission un Bildig

Syt em Änd vum 19. Johrhundert isch e großi Zahl vu Missionsgsellschafte im Biet aktiv gsii. Katholischi un broteschtantischi, reformierti un freichilchilchligi, britischi, amerikanischi, italienischi un franzesischi Missionsstatione sin vor allem in dr bevelkerigsryche Biet z Zäntralkenia un im weschtlige Dail ufgmacht wore. D Megligkait, dert näbe dr chrischtlige Religion au europäischi Bildig z erwärbe, het e große Raiz uf d Afrikaner uusgiebt. Vil vu dr spetere Bolitiker vu Kenia sin us dr erschte un zwoote Generation vu dr bildete Missionsschueler chuu, wie zem Byschpel dr erscht Bresidänt vum uuabhängige Kenia, dr Jomo Kenyatta.

Dritz ass sich d Kolonialregierig faktisch derzue verbflichtet ghaa het, allne Afrikaner d Megligkait vun eme Schuelbsuech z biete, sin s in dr erschte Linie d Missione gsii, wu s Bildigsaagebot gstellt ghaa hän. Dodrus sin bal Konflikt entstande, wel di bildete Missionsschueler no Uuabhängigkait gsträbt hän un sich bal gege dr Kulturimperialismus vu dr Missione gwehrt hän. Vor allem sin Ändi vu dr 1920er Johr Debatte gfiert wore um d Bschnyydig vu Maidli un Fraue unter dr Kikuyu. Wu d Mission die Praxis verbotte ghaa het, hän sich Döuserti Kikuyu vu dr Missione abgwändet un hän uuabhängigi Schuele un Chilche grindet.

Di kolonial Wirtschaft

e Kaffeezupferi im Johr 1936

Au wänn e großi Zahl vu dr wysse Sidler vu dr Landwirtschaft gläbt het, het die am Än kai Gwinn brocht. Am Aafang hän e Huffe Farmer vu Landspekulatione brofitiert. Wel s Land, wu dr Afrikaner ewäggnuu woren isch, aafangs Johrhundert gege Schlyyderbryys abgee woren isch, hän vil Farmer mit em Wyterverchauf an speteri Sidler hochi Bryys chenne erziile. Versuech, mit em Aaböu vu Sisal un Kautschuk Gäld z verdiene, sin gschyteret un hän vil Gäld verschlunge, voreb sich Kaffee un Tee as Hauptaaböuprodukt hän chenne dursetze. Au Wälschchorn un Waise hän hochi Gwinn brocht, vor allem aam Aafang vu dr 1920er Johr, wu d Bryys uf em Wältmärt rasant gstige sin. Di stark Konkurrenz vu afrikanische Buure isch uusgschalte wore, dur des ass si vum Exportmärt uusgschlosse wore sin. Wu am Änd vu dr 1920er Johr aber Wältmärtbryys gheit sin, hän nume massivi Zueschiss dur d Regierig dr Zämmebruch vu dr Sidler-Wirtschaft chenne verhindere.

Dr Zweet Wältchrieg

Dr Zweet Wältchrieg het zuen eme Boom in dr kenianische Wirtschaft gfiert. Di wysse Sidler vu Kenia hän e wichtige Aadail an dr Nahrigsmittelversorgig vu Großbritannie solle ibernee, d Regierig het ene derfir feschti Bryys zuegsicheret. Dr Zuestrom an Gälder het zuene re schnällere Mechanisierig vu dr Landwirtschaft gfiert. Afrikanischi Arbaiter uf dr Farme sin allmee iberflissig wore. Des het derzue gfiert, dass vil Sidler di afrikanische Squatter vu ihrem Land in d Reservat verdribe hän, wu fir Wuet unter dr afrikanische Bevelkerig gsorgt ghaa het. Im Gegezug isch dr bolitisch Yyfluss vu dr Sidler gstige, vor allem, wu noch eme Chrieg e wyteri Wälle vu wysse Yywanderer ihri Zahl uf 40.000 het styge loo. Ihre Ziil isch di bolitisch Aigeständigkait vu Großbritannie noch em Vorbild vu dr Sidafrikanische Union gsii, e Aparthaitsstaat, wu d Afrikaner kaini bolitischi Rächt ghaa hätte.

Freihaitskampf

Dänkmol fir dr Mau-Mau-General Dedan Kimathi z Nairobi. Dr Kimathi isch 1957 ghänkt wore.

Am 20. Oktober 1952 het d Kolonialverwaltig dr Uusnahmezuestand uusgruefe. Ursach sin di bewaffnete Aktivitete vu dr Mau Mau im zäntrale Kenia gsii. D Bstyyrig, d Landentaignige, d Verschlächterig vu dr Läbessituation vu dr afrikanische Squatter, dr Afrikaner in dr Reservat un Stedt un de Uusschluss vu dr afrikanische Bevelkerig vu bolitischer un wirtschaftliger Partizipation het in dr 1950er Johr derzue gfiert, dass sich radikali Gruppe bildet hän un mit Gwalt gege wyssi Sidler un regierigsdreji Afrikaner vorgange sin.

D Mau Mau hän vor allem z Nairobi un mit dr Mittel vum Guerillachrieg vu dr Wälder uus operiert. D Kolonialregierig het mit Herti reagiert. Vil afrikanischi Fierigspersenligkaite sin verhaftet wore, dodrunter dr Jomo Kenyatta, wu mit dr Mau Mau nit in Verbindig gstanden isch. In ere große Offensive sin d Mau Mau verfolgt wore. Rund ai Million Kikuyu sin in Lager interniert wore go d Verbindig vu dr Zivilbevelkerig mit dr Freihaitskämpfer z unterbinde. Anne 1956 sin d Mau Mau ändgiltig bsiigt gsii.

Um des Zyt hän sich syter em Zweete Wältchrieg aber au e Huffe zivili Oppositionsgruppe formiert, Gwärkschafte hän Streik organisiert un bolitischi Barteie hän versuecht, Reforme z bewirke. D Yysicht, dass d Afrikaner nimi us dr Entschaidigsbrozäss hän chenne uuseghalte wäre, het sich schließli durgsetzt.

Im Johr 1960 isch dr Uusnahmezuestand ufghobe, im Juni 1963 dr Jomo Kenyatta zum Bremierminischter ernännt wore. Im Dezämber 1963 isch Kenia schließli unabhängig wore.

D Bresidändschaft vum Jomo Kenyatta 1963–1978

dr Jomo Kenyattas, 1966

Unter em Jomo Kenyatta as Bresidänt het sich dr jung Staat konsolidiert in ere Bolitik vun ere Afrikanisierig un Nationalisierig. Di offiziäll Entwickligsideologi isch em Kenyatta syy Harambee-Philosophi gsii, wu derzue ufgruefe het, gmainsam am Ufböu vum Staat mitzschaffe. Noch em Brinzip vu dr Hilf zur Sälbschthilf sin e Huffe Sälbschthilfbrojäkt entstande fir Stroße- un Bruckeböu, Schuelbildig un fir d Wasser- un Gesundheitsversorgig.

Bolitisch isch d Amtszyt vum Kenyatta dur dr Ibergang vum Mehbarteie- zum Aibarteiesyschtem mit dr Kenya African National Union (KANU) as Staatsbartei bregt gsii. Dr Kenyatta het d Macht vum Bresidänt allmee uusböue un het d vil bolitisch un wirtschaftligi Schlisselpositione mit Kikuyu bsetzt, vor allem mit Lyt us syym Haimetdischtrikt Kiambu. Mit dr Gikuyu Embu Meru Association (GEMA) isch e neji Organisation entstande, wu dr Kenyatta dermit allmee regiert het, derwylscht d KANU as Bartei allmee an Bedytig verlore het.

In dr Amtszyt vum Kenyatta isch d Bolitik allmee ethnisierz#t wore, ebis was di bolitisch Kultur vu Kenia bis hite bregt. Dr Kenyatta het vor allem Kikuyu, Luo un Kamba gferderet un Lyt us däne Gruppe im Rift Valley un an dr Kischte aagsidlet go dr Yyfluss vun enen im Land z sterke.

Alli Versuech, oppositionäll Barteie un Organisatione z bilde, sin unterbunde wore. Bolitischi Gegner sin inhaftiert oder umbrocht wore. D Verwaltig vum Land isch zäntralisiert wore.

E Hauptfrog vu dr Mau Mau isch d Ruckgab vum entaignete Land gsii. D Landbolitik vum Kenyatta isch aber fir vil Kenianer en Entdyschig gsii. S Land, wu dr Afrikaner am Aafang vum Johrhundert fir di europäische Sidler ewäggnuu woren isch, hän di kenianische Buure jetz mieße zruckchaufe. Doderfir het ene d Regierig Kredit z Verfiegig gstellt, wu dur Kredit vu Großbritannie un vu dr Wältbank finanziert wore sin. Vu däre Bolitik hän vor allem loyali Kikuyu un Kollaborateur vu dr Kolonialregierig brofitiert. Aafangs 1970er Johr sin weniger wie 40% vum friejere entaignete Land an kenianischi Chlaibuure verchauft gsii, fascht 60% dergege sin großi Farme vu dr afrikanische Elite gsii.

Wirtschaftlig het Kenia in dr Amtszyt vum Kenyatta as afrikanisch Muschterland gulte. Gueti Verbindige zue weschtlige Länder, uusländischi Hilfe un Inveschtitione hän fir e große wirtschaftlige Ufschwung gsorgt mit jehrlige Wachstumsrote vu rund 10 %. Verbunde dodermit sin aber au hochi Arbetsloserote un e all greßeri soziali Uuglychhait.

D Bresidäntschaft vum Daniel arap Moi 1978–2002

D Bresidialdiktatur 1978–1992

dr Daniel arap Moi bi me Bsuech z New York, 2001.

No s Kenyattas Dod am 22. Augschte 1978 isch dr domolig Vizebresidänt Daniel arap Moi dr nei Bresidänt wore. Syy populistischi Bolitik mit dr Nyayo-Philosophi, wu uf dr Schlagwerter Liebi, Fride un Ainheit gfueßt het, het e bsudnersch in dr erschte Johr vu syre Regierigszyt in ganz Kenia arg beliebt gmacht. Är isch gege Korruption un Vetterliswirtschaft vorgange un het tribali Organisatione wie d GEMA verbotte. Derzue het er vil Kikuyu in Fierigspositione mit Aahänger uus syre aigene ethnische Gruppe, dr Kalenjin, us dr Gruppe vu dr Luhya un dr Massai,. uusdutscht.

Noch eme Butschversuech vu dr kenianische Luftwaffe het dr Moi mit ere Verfassigsänderig 1982 e Aibarteiesyschstem mit dr KANU durgsetzt un di boltisch Opposition uusgschalte. Är het d Verwaltig dezäntralisiert un doermit dr Dischtrikt un Brovinze wider meh Entschaidigsspilryym yygruumt.

D Kontrollfunktione vum Barlemänt, vum Kabinett, dr Wahlkommission, dr Juschtiz, dr Medie un dr Gsellschaft sin aber allmee yygschränkt wore. Kritiker sin verfolgt oder gar umbrocht wore.

In dr Amtszyt vum Moi het sich di wältwyt Wirtschaftskrise au allmee uf em afrikanische Kontinänt uusgwirkt, d Export sin zruckgange, s Pro-Chopf-Yychuu isch stark gsunke.

Demokratisierig 1992–2002

Aafangs 190er Johr het sich z Kenia e braiti bolitischi Opposition bildet, wu uf Reforme drängt het un sich unter em vum Raila Odinga grindete Forum for the Restauration of Democracy (FORD) zämmegfunde het. Unter em Druck vu weschtlige Regierige un internationale Inschtitutione wie dr Wältbank isch schließlig anne 1991 d Wideryyfierig vun eme Mehbarteiesyschtem bschlosse wore. No vor dr Wahlen im Dezämber 1992 isch d Opposition aber in ethnisch bregit Gruppe ussenander broche. Des het em Moi un syre KANU bi dr Wahle ne knappi Meehait brocht.

Vor dr negschte Wahle het Opposition, wu sich nei bildet het, aber chenne greßeri Reforme chenne dursetze un isch dodermit au an dr Regierig, bi dr Wahlkommissione un am Zuegang zue dr Medie bedailigt wore.

D Bresidäntschaft vum Mwai Kibaki (2002 bis 2012)

dr Mwai Kibaki im Oktober 2003

Bi dr Bresidäntschaftswahlke 2002 het dr Moi nimi derfe kandidiere. D Oppositionsbolitiker Mwai Kibaki vu dr Democratic Party (DP) un Raila Odinga vu dr Liberal Democratic Party (LDP) hän bschlosse, dass si zue dr Wahle gmainsam aadrätte mit ere National Rainbow Coalition (NARC). Us dr Wahle 27. Dezämber 2002, wu demokratisch un ohni Gwalt abglofe sin, isch dr Kibaki as Kandidat vu dr NARC gege dr Uhuru Kenyatta vu dr KANU mit 62 zue 31 Brozänt as Siiger fiirigange.

Am 30. Dezämber 2002 isch dr Kibaki as Bresidänt veradigt wore. Syy erscht Kabinett het erno sorgfältig uusbalanciert us dr verschidene Ethnie im Land un dr Barteie, wu sich zue NARC zämmegschlosse ghaa hän. Umgsetzt het dr Kibaki au syy Wahlverspräche, dass d Grundschuelbildig fir alli Chinder soll choschtelos wäre.

Am 21. Novämber 2005 het s e Vorlksabstimmig gee iber e neji Verfassig, wu abglähnt woren isch. In däm Entwurf („Wako-draft“) hätt dr Bresidänt e seli starki Stellig ghaa, sällewääg hän sich au Minischter us syym Kabinett bim Barteiebindnis gege die nei Verfassig mitgmacht. Zwee Däg speter, am 23. Novämber, het dr Kibaki derno s Kabinett un s Barlemänt beurlaubt, au wäge Korruptionsvorwirf gege e Dail Minischter. No zwoo Wuche het er e nei Kabinett ernännt. Bis s Barlemänt im Merz 2006 wider zämmechuu isch, het e Barlemäntskommission unter dr Laitig vum Uhuru Kenyatta e Anti-Korruptionsbricht vorglait.

Bi dr Bresidäntschaftswahle am 27. Dezämber 2007 het s e arg äng Ergebnis gee. Am 30. Dezämber het di kenianisch Wahlkommission dr Kibaki zum Siiger erklert un är isch glyy veraidigt wore. Wel no dr erschte Uuszellig no dr dr Oppostionsfierer Raila Odinga vorne glägen isch, het Opposition em Kibaki Wahlfelschig vorgworfe, internationali Beobachter hän die Aasicht unterstitzt.“ Wu s iberall im Land zue heftige Brotescht chuu isch, het dr Kibaki am 2. Jänner 2008 paramilitärischi Bolizeidruppe uusgschickt. Bi dr burgerchriegsähnlige Uusrueje sin e baar Hundert Mänsche um s Läbe chuu.

Uf Vermittlig vum ehmolige UN-Generalsekretär Kofi Annan hän sich dr Odinga un dr Kibaki Ändi Februar 2008 uf d Bildig vun ere gmainsame Regierig gainigt. Am 13. April 2008 isch dr Raila Odinga schließli zum Minischterbresidänt vu Kenia ernännt wore.

dr Uhuru Kenyatta, 2014

D Bresidäntschaft vum Uhuru Kenyatta (syt 2013)

2013 isch dr Uhuru Kenyatta, e Suhn vum Jomo Kenyatta, zum Bresidänt gwehlt wore. Unter ihm isch anne 2017 s grescht Infrastrukturprojeät in dr kenianische Gschicht ufgmacht wore: d Standard Gauge Railway vu Mombasa uf Nairobi, wu vu me chinesische Unternäme böue woren isch. Im nämliger Johr isch dr as Bresidänt widergwehlt wore. D Bresidäntschaftswahl im Augschte 2017 het dr Kenyatta mit rund 54 % vu dr Stimme gege dr Raila Odinga gwunne. Wäge Uuregelmäßigkaite isch die Wahl aber annuliert un im Oktober widerholt wore. Dr Odinga het zum Boykott ufgruefe. Dr Kenyatta het d Wahl derno mit 98 % vu dr Stimme gwunne, s sin aber dytli weniger Lyt zue dr Wahl gange (rund 39 %, im Augschte no rund 80 %).

Nationalfyrtig

Dr Nationalfyrtig isch dr 12. Dezämber, dr Dag, wo d Chronkolonii Kenia vu Großbritannie unabhängig woren isch.

Bildig

Universitete

Effetligi Universitete

• University of Nairobi, Nairobi (Universitet syt 1970, grindet anne 1956 as Royal Technical College bzw. Royal College Nairobi)
• Kenyatta University, Nairobi (Universitet syt 1985, grindet anne 1965 as Kenyatta University College)
• Moi University, Eldoret (Universitet syt 1984, grindet anne 1984 as Moi University)
• Egerton University, Njoro (Universitet syt 1988, grindet anne 1939 as Egerton Farm School bzw. Egerton Agricultural College)
• Maseno University, Maseno (Universitet syt 1991, grindet anne 1955 as Maseno Govt. Training Institute, Siriba Teachers College)
• Jomo Kenyatta University of Agriculture and Technology, Nairobi (Universitet syt 1994, grindet anne 1981 as Jomo Kenyatta College of Agriculture)
• Masinde Muliro University of Science and Technology, Kakamega (Universitet syt 2009, grindet anne 1972 as Western College of Arts and Applied Sciences)

Privati Universitete

• United States International University (USIU - Africa) (Universitet syt 1970, grindet anne 1970 as United States International University)
• Catholic University of Eastern Africa (CUEA) (Universitet syt 1992, grindet anne 1984 as Catholic Higher Institute of Eastern Africa)
• University of Eastern Africa, Baraton (Universitet syt 1992, grindet anne 1980 as Baraton Animal Husbandry Research Station)
• Daystar University (Universitet syt 1992, grindet anne 1989 as Daystar University College)
• Africa Nazarene University (Univergrindet anne 1994)
• Scott Theological College (Universitet syt 1997, grindet anne 1962 as Scott Theological College)
• Kabarak University (Universitet syt 2001, grindet anne 2001 as Kabarak University)
• Strathmore University (Universitet syt 2002, grindet anne 1961 as Strathmore College)
• Kiriri Women’s University of Science and Technology (grindet anne 2001)
• Mount Kenya University (Universitet syt 2006, grindet anne 1996 as Thika Institute of Technology)
• Pan Africa Christian University (Universitet syt 2006, grindet anne 1978 as Bible College)
• Kenya Methodist University (Universitet syt 2006, grindet anne 1997)
• Adventist University of Africa (Universitet syt 2006, grindet anne 2005)
• Gretsa University (grindet anne 2006)
• Great Lakes University of Kisumu (Universitet syt 2006, grindet anne 1998 as Tropical Institute of Community Health and Development)
• Presbyterian University of East Africa (Universitet syt 2007, grindet anne 1994 as Presbyterian College)
• St. Paul's University (Universitet syt 2007, grindet anne 1930 as Divinity School, St Paul’s United Theological college)
• KCA University (Universitet syt 2007, grindet anne 1989 as Kenya College of Accountancy)
• Africa International University (Universitet syt 2011, grindet as Nairobi Evangelical Graduate School of Theology)

Anderi

• Nairobi International School of Theology, grindet anne 1981
• The East Africa School of Theology, grindet anne 1979
• Aga Khan University Teaching Hospital, Nairobi, grindet anne 1958

Verwaltig

Stedt

Di greschte Stedt sin (Stand 1. Jänner 2005):

• Nairobi: 2.750.562 Yywohner
• Mombasa: 799.636 Yywohner
• Kisumu: 394.684 Yywohner
• Nakuru: 259.934 Yywohner

Adminischtrativi Gliderig

Dr Staat Kenia glideret sich in sibe Provinze un e Hauptstadt-Distrikt:

Charte	Nr.	Provinz	Flechi (km²)	Yywohnerzahl	Hauptstadt
Provinze vu Kenia	1	Central	13.236	4.304.300	Nyeri
	2	Coast	84.113	2.583.600	Mombasa
	3	Eastern	154.354	5.380.200	Embu
	4	Nairobi	693	2.165.600	-
	5	North-Eastern	126.186	459.000	Garissa
	6	Nyanza	12.507	4.889.700	Kisumu
	7	Rift Valley	182.413	7.630.300	Nakuru
	8	Western	8.285	3.569.400	Kakamega
		gsamt	581.787	30.982.100	Nairobi

Weblink

 Commons: Kenia – Sammlig vo Multimediadateie

• Klimadate Kenia
• Länderinformatione vum dytsche Uuswärtige Amt zue Kenia
• Anti-Korruptions-Kommission
• Kenya Wildlife Service, zueständig fir d Nationalpark un dr Dierschutz
• Informationszäntrum vu dr UN zue dr 24 UN-Organisatione z Nairobi/Kenia
• APRM – Country Review Report of the Republic of Kenya, May 2006

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Kenia“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.