Humanismus

Dr Begriff Humanismus wird bruucht für zum verschiideni Glaube, Philosophie und Läbesaschauige beschriibe, wo dr Mensch as ihr Zentrum hai. Am hüfigschde wird er bruucht für d Dänkwiis, wo sich im 14. Johrhundert vo Italie uus uusbreitet het und bis in s 16. Johrhundert zsämme mit dr Renaissance und dr Reformation im weschdlige Europa die middelalterligi Läbesaschauig abglöst und d Neuzit iigleitet het.

Etymologii

S Wort isch neulatiinisch, vo humanitas vo humanus (latiinisch homo für „Mensch“) + -ismus (griechisch -ismos). Es isch abgleitet worde vo de Studia humanitatis, wo im früeie 15. Johrhundert Grammatik, Poetik, Rhetorik, Gschicht und Ethik umschlosse het. Mä het dänggt, ass d Studia humanitatis s Gliiche bedütet wie die griechischi Paideia.

Humanitas

Lueg Humanitas

Mit dr Humanitas het mä nit nume die Qualitäte gmeint, wo mä hützudag mit „Menschligkeit“ odr Philanthropii in Beziehig bringt: Verschdändnis, Barmhärzigkeit, Neggschdeliebi usw., sondern au alli andere Tugende, wo dr Mensch menschlig macht: Vorsicht, Redsamkeit, Charakterschderki, Ehrbarkeit usw. D Humanitas isch diräkt mit emä aktive Läbe verbunde gsi. Wenn d Daat ohni Verschdändnis barbarisch gsi isch, wär Verschdändnis ohni d Daat wärtlos gsi. D Humanitas het Dätikeit und Betrachtig im richtige Verhältnis, so dass si sich ergänze, verlangt.

Für dass dr Mensch si volli Humanitas het chönne erläbe, het män en vo jung uf in de Tugende vo dr Antike erzoge, aber au die Erwachsene hai Belehrig bruucht. So hai d Mensche, under ihne au d Herrscher, vo gsellschaftliger Kritik, von erä realistische Betrachtig vo de soziale Umschdänd aber au vom Usdänke vo Utopie chönne lehre, wie mä chönnt Misschdänd besiitige und ä besseri Wält mache. Dr Humanismus het welle d Humanitas vom Mensch uf die ganzi Gsellschaft überdräge.

Dr Renaissance Humanismus am Ändi vom Middelalter

Michelangelo Buonarroti: D Erschaffig vom Mensch

Dr Humanismus het ä Reform vo dr Kultur agschdräbt, s Ändi vo dr dunkle Zit vom Middelalter, wo d Gsellschaft nüt gwüsst het und d Umschdänd akzeptiert het ohni si z hinterfrooge. Er isch vo de Glehrte usgange, wo die klassische römische Schriftschdeller, vor allem dr Cicero, as Vorbild gnoh hai, wie mä die latiinischi Schbrooch richtig sött bruuche, im Gegesatz zum middelalterlige Chillelatiinisch. Sit em Boccaccio si au d Grieche intensiv schdudiert worde, dr Homer aber au die antike Philosophe. D Humanischde hai d Schrifte vo de antike Autore gsammlet, übersetzt und veröffentligt. S Hebräische isch au vo Nitjude glehrt worde, wo dr Tanach in dr Originalschbrooch hai welle läse. Ä bessers Verschdändnis vo de antike Schbrooche und liichdere Zuegang zun erä groosse Zahl vo Autore hai es groosses Interässi gweckt an dr klassische Gschicht und Philosophii, wo as Vorbild gnoh worde si für syschdematischs, kritischs Dänke ohni Vorurdeil und ohni dass s wältlige Dänke die ganz Zit mit religiöse Vorschdellige muess z rächt cho.

D Bewegig isch schdimuliert worde, vo de Glehrte, wo noch em Fall vo Konstantinopel (1453) noch Italie gflüchdet si. Si het es Zentrum in dr Platonische Akademii z Florenz übercho, wo vom Cosimo de Medici (1389–1464) gründet und underschdützt worden isch. Er het dr Marsilio Ficino (1433–99) as Leiter an d Akademii grüeft und ihm au ä latiinischi Übersetzig vom gsammte Wärk vom Plato in Ufdrag gä. Dr Iifluss vo dr Akademii uf die westeuropäischi Kultur isch schwer z überschetze; si het uf d Literatur, Architektur und Molerei vo dr Zit gwirkt. Dr modern Buechdruck, wo dr Johann Gutenberg in dr Middi vom 15. Johrhundert z Mainz entwicklet het, het sich über dr ganz Kontinänt verbreitet und het vil zur Verbreitig vo de griechische und römische Klassiker, aber au vo dr zitgenössische Literatur biidrait.

Dr Giovanni Pico della Mirandola (1463-1494) het d Red vo dr Würde vom Mensch gschriibe, wo die humanischdische Ideal zsämmegfasst het und as Schlüsselteggscht vom Renaissence Humanismus zelt. Z Italie het dr Humanismus vor allem d Literatur und Kunschd beiiflusst, nördlig vo de Alpe, won er vo de Dütsche Johann Reuchlin und Philipp Melanchthon verbreitet worden isch, isch er au in de Gebiet vo dr Theologii und Erziehig iiflussriich gsi und isch zu eim vo de Gründ vo dr Reformation worde.

Renaissance Humanischde

Dr Francesco Petrarca (1304-1375), än italienische Glehrte. Mä git em hüfig dr Ditel vom „Vater vom Humanismus“
Dr Giovanni Boccaccio (1313-1375), än italienische Dichder und Schriftschdeller und Fründ vom Petrarca. Är het s Decamerone gschriibe.
Dr Johann Reuchlin (1455-1522), Dichder und Dramatiker, dr Begründer vom Schueldrama. Är het s Schdudium vom Hebräische popularisiert.
Dr Desiderius Erasmus vo Rotterdam (1466/1469-1536), ä holländische Philosoph und Theolog, ein vo de iiflussriischschde Männer vo siiner Zit.
Dr Niccolò di Bernardo dei Machiavelli (1469-1527) , än italienische Diplomat und politische Philosoph. Är het Dr Prinz verfasst, wo beschriibt, wien ä Herrscher am effizientischde regiert.
Dr Thomas More (1478-1535), än änglische Schdaatsma und Fründ vom Erasmus vo Rotterdam. Är het die berüehmtischdi Utopii vo siine Zit gschriibe.
Dr Johannes Oekolampad (1482-1531), Reformator z Basel
Dr Huldrych Zwingli (1484-1531), dr Reformator vo Züri
Dr Philipp Melanchthon (1497-1560), ä dütsche Reformator und Fründ vom Martin Luther
Dr Thomas Platter (1499-1582), ä Glehrte und Schriftschdeller, Schueldiräkter z Basel

Quelle

dtv-Lexikon, Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1970, Band 9, S.81
Dr Ardikel "humanism" in Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2008.