Wes-Asië
Wes-Asië
.svg)
| Oppervlak | 6 255 160 km² |
|---|---|
| Bevolking | 313 428 005 |
| Lande | 24 (20 erkende, 4 omstrede) |
| Tale | Indo-Europees, Kartwelies, Semities, Turks en baie ander |
| Tydsones | UTC+02:00 (Egipte en Siprus) tot UTC+04:30 (Iran) |
| Hoofstede | Aboe Dhabi Amman Ankara Bagdad Bakoe Beiroet Damaskus Doha Jerewan Jerusalem Koeweit Manama Maskat Nicosia Ramallah Riaad Sanaa Tbilisi Teheran |
Wes-Asië, Westelike Asië, Suidwes-Asië of Suidwestelike Asië is 'n geografiese gebied in die weste van Asië. Die gebied oorvleuel grootliks met die Midde-Ooste, wat 'n geografiese ligging met betrekking tot Wes-Europa, eerder as ten opsigte van Asië beskryf. As gevolg van hierdie vermeende Eurosentrisme, het internasionale organisasies soos die Verenigde Nasies (VN) die term Midde-Ooste met die term Wes-Asië vervang. Hierdie streek, saam met Europa, is gesamentlik bekend as Wes-Eurasië.
'n Groot deel van Wes-Asië word deur die Arabiese Skiereiland, Anatolië en Iran beslaan. Die drie by verre belangrikste tale is Arabies, Persies en Turks, elkeen met meer as 70 miljoen moedertaalsprekers in die streek.
Wes-Asië word in die weste van die Middellandse See, in die noordweste deur die Swartsee, in die noorde deur die Kaukasus, in die noordooste deur die Kaspiese See, in die suidooste deur die Arabiese See en in die suidweste deur die Rooisee begrens.
Lys van lande
wysigVolgens die VN is die volgende lande en gebiede in Wes-Asië:[1]
Daarbenewens is die volgende omstrede gebiede in Wes-Asië geleë:
Agtergrond
wysigWes-Asië beslaan 'n oppervlakte van 5 994 935 vierkante km met 'n bevolking van ongeveer 313 miljoen. Uit die 20 VN-lidlande wat volledig of gedeeltelik in die streek geleë is, is 13 deel van die Arabiese wêreld. Die mees bevolkte lande in Wes-Asië is Iran Turkye, Irak, Saoedi-Arabië en Jemen.
In die World Geographical Scheme for Recording Plant Distributions (WGSRPD), sluit Wes-Asië die Arabiese Skiereiland uit.
Definisie
wysigDie term Wes-Asië word pragmaties gebruik en het geen "korrekte" of algemeen ooreengekome definisie nie. Die tipiese definisies daarvan oorvleuel wesenlik, maar nie heeltemal nie, met definisies van die terme Midde-Ooste, Oostelike Middellandse See en Nabye Ooste (wat histories bekend is, maar vandag wyd afgekeur word). Die National Geographic Style Manual sowel as Maddison se The World Economy: Historical Statistics (2003) deur die Organisasie vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling(OESO) sluit slegs Bahrein, Iran, Irak, Israel, Jordanië, Koeweit, Libanon, Oman, Katar, Palestina (wat Wesbank en Gaza in laasgenoemde genoem word), Saoedi-Arabië, Sirië, Turkye, VAE en Jemen as Wes-Asiatiese lande in. In teenstelling met hierdie definisie sluit die Verenigde Nasies se Nywerheidsontwikkelingsorganisasie (UNIDO) in sy 2015-jaarboek ook Armenië en Azerbeidjan in, en sluit Israel (as Ander) en Turkye (as Europa) uit.
Anders as die UNIDO, sluit die Verenigde Nasies se Statistiekafdeling (UNSD) Iran uit Wes-Asië en sluit Turkye, Georgië en Ciprus in die streek in. In die Verenigde Nasies se geopolitieke Oos-Europese Groep is Armenië en Georgië ingesluit in Oos-Europa, terwyl Siprus en Oos-Trakiese Turkye in Suid-Europa is. Hierdie drie nasies is gelys in die Europese kategorie van die Verenigde Nasies se Opvoedkundige, Wetenskaplike en Kulturele Organisasie (UNESCO).[2]
Nasionale lede van Wes-Asiatiese sportbeheerliggame is beperk tot Bahrein, Iran, Irak, Jordanië, Koeweit, Libanon, Sirië, Oman, Palestina, Katar, Saoedi-Arabië, Verenigde Arabiese Emirate en Jemen. Die Olimpiese Raad van Asië se multi-sportbyeenkoms Wes-Asiatiese Spele word betwis deur atlete wat hierdie dertien lande verteenwoordig. Onder die streek se sportorganisasies is die Wes-Asië-basketbalvereniging , die Wes-Asiatiese biljart- en snoekerfederasie, die Wes-Asiatiese sokkerfederasie en die Wes-Asiatiese Tennisfederasie.[3][4][5][6]
Geskiedenis
wysig"Wes-Asië" was in gebruik as 'n geografiese term in die vroeë 19de eeu, voordat "Nabye Ooste" as 'n geopolitieke konsep aktueel geword het. In die konteks van die geskiedenis van die klassieke oudheid, kan "Wes-Asië" die deel van Asië beteken wat in die klassieke oudheid bekend was, in teenstelling met die bereik van "binne-Asië", dit wil sê Skithia, en "Oos-Asië" die mees oostelike streke van geografiese kennis by klassieke skrywers, dws Transoksanië en Indië. In die 20ste eeu was "Wes-Asië" veral as 'n snelskrif gebruik vir "die Vrugbare Halfmaan uitgesluit Antieke Egipte" met die doel om die vroeë beskawings van Egipte en eersgenoemde te vergelyk.
Die gebruik van die term in die konteks van kontemporêre geopolitiek of wêreldekonomie blyk uit ten minste die middel-1960's te dateer.[7][8][9][10][11]
Geografie
wysigDie streek word omring deur agt groot seë; die Egeïese See, die Swartsee, die Kaspiese See, die Persiese Golf, die Arabiese See, die Golf van Aden, die Rooisee en die Middellandse See.
In die noordweste en noorde word die streek van Europa afgebaken deur die Turkse Straat en dreineringsskeiding van die Groter Kaukasus, na die suidweste word dit van Afrika afgebaken deur die Landengte van Suez, terwyl die streek in die noordooste en ooste aan Sentraal Asië en Suid-Asië grens. Die streek is oos van Suid-Europa en suid van Oos-Europa geleë.
Die Dasht-e Kavir en Dasht-e Lut-woestyne in oostelike Iran baken die streek natuurlik af van Balochistan en Suid-Asië.
Geologie
wysigPlaattektoniek
wysigDrie groot tektoniese plate konvergeer op Wes-Asië, insluitend die Afrika-, Eurasiese- en Arabiese plate. Die grense tussen die tektoniese plate vorm die Azore-Gibraltarrif, strek oor Noord-Afrika, die Rooisee en Iran. Die Arabiese Plaat beweeg noordwaarts tot in die Anatoliese plaat (Turkye) by die Oos-Anatoliese Verskuiwing, en die grens tussen die Egeïese en Anatoliese plaat in Oos-Turkye is ook seismies aktief.
Waterbronne
wysigVerskeie groot waterdraers verskaf water aan groot dele van Wes-Asië. In Saoedi-Arabië is twee groot waterdraers van Paleosoïese en Trias-oorsprong onder die Jabal Tuwayq-berge en gebiede wes na die Rooisee geleë. Kryt- en Eoseen-oorsprong akwifere is geleë onder groot gedeeltes van Sentraal- en Oos-Saoedi-Arabië, insluitend Wasia en Biyadh wat hoeveelhede varswater en soutwater bevat. Vloed- of voorbesproeiing, sowel as sprinkelmetodes, word wyd gebruik vir besproeiing, wat byna 90 000 vk km regoor Wes-Asië vir landbou dek. Ook die Tigris- en Eufraatriviere dra baie goed by.
Klimaat
wysigWes-Asië is hoofsaaklik dor of semi-droog, maar dit bevat ook uitgestrekte woude en vrugbare valleie. Die streek bestaan uit grasvelde, weivelde, woestyne en berge. Watertekorte is 'n probleem in baie dele van Wes-Asië, met vinnig groeiende bevolkings wat die vraag na water verhoog, terwyl versouting en besoedeling watervoorrade bedreig. Groot riviere, insluitend die Tigris en Eufraat, verskaf bronne vir besproeiingswater om die landbou te ondersteun.
Daar is twee windverskynsels in Wes-Asië: die sharqi en die shamal. Die sharqi (of sharki) is 'n wind wat uit die suide en suidooste kom. Dit is seisoenaal, duur van April tot vroeg in Junie, en kom weer voor tussen laat September en November. Die winde is droog en stowwerig, met af en toe rukwinde tot 80 kilometer per uur en skop dikwels hewige sand- en stofstorms op wat sand 'n paar duisend meter hoog kan dra, en lughawens kan sluit vir kort periodes van tyd. Hierdie winde kan vir 'n volle dag aan die begin en einde van die seisoen duur, en vir 'n paar dae gedurende die middel van die seisoen. Die shamal is 'n somer-noordwestelike wind wat oor Irak en die Persiese Golfstate (insluitend Saoedi-Arabië en Koeweit) waai, dikwels sterk gedurende die dag, maar neem snags af. Hierdie weereffek kom oral van een tot verskeie kere per jaar voor.
Topografie
wysigWes-Asië bevat groot gebiede van bergagtige terrein. Die Anatoliese Plato is tussen die Pontusberge en Taurusberge in Turkye ingeklem. Berg Ararat in Turkye styg tot 5 137 meter. Die Zagrosberge is in Iran geleë, in gebiede langs sy grens met Irak. Die Sentrale Plato van Iran is verdeel in twee dreineringsbekkens. Die noordelike kom is Dasht-e Kavir (Groot Soutwoestyn), en Dasht-e-Lut is die suidelike kom.
In Jemen oorskry hoogtes 3 700 meter in baie gebiede, en hooglandgebiede strek noord langs die Rooiseekus en noord tot in Libanon. ’n Verskuiwingsone bestaan ook langs die Rooisee, met kontinentale skeuring wat trogagtige topografie skep met gebiede wat ver onder seevlak geleë is. Die Dooie See geleë op die grens tussen die Wesoewer, Israel en Jordanië, is geleë op 418 m onder seevlak, wat dit die laagste punt op die oppervlak van die aarde maak.
Rub'al-Khali, een van die wêreld se grootste sandwoestyne, strek oor die suidelike derde van die Arabiese Skiereiland in Saoedi-Arabië, dele van Oman, die Verenigde Arabiese Emirate en Jemen. Jebel al Akhdar is 'n klein reeks berge geleë in die noordooste van Oman, wat aan die Golf van Oman grens.
Demografie
wysigDie bevolking van Wes-Asië is teen 2008 op 272 miljoen geraam, en deur Maddison geskat dat dit 370 miljoen teen 2030 sal bereik. Dit stem ooreen met ’n jaarlikse groeikoers van 1,4% (of ’n verdubbelingstyd van 50 jaar), heelwat bo die wêreldgemiddelde van 0,9% (verdubbelingstyd 75 jaar). Die bevolking van Wes-Asië word geskat op ongeveer 4% van die wêreldbevolking.
Die mees bevolkte lande in die streek is Turkye en Iran, elk met sowat 79 miljoen mense, gevolg deur Irak en Saoedi-Arabië met sowat 33 miljoen mense elk, en Jemen met sowat 29 miljoen mense.
Numeries is Wes-Asië oorwegend Arabies, Persies, Turks, en die oorheersende tale is dienooreenkomstig Arabies, Persies en Turks, elk met ongeveer 70 miljoen sprekers, gevolg deur kleiner gemeenskappe van Koerdies, Azerbeidjans, Hebreeus, Armeens en Neo-Aramees. Die oorheersing van Arabies en Turks is die gevolg van die Middeleeuse Arabiese en Turkse invalle wat begin het met die Islamitiese verowerings van die 7de eeu n.C., wat die voorheen dominante Aramese verplaas het in die streek van Sirië, en Grieks in Anatolië. Hebreeus het wel in die tweede helfte van die 20ste eeu die dominante taal in Israel geword het, en Neo-Aramees (gepraat deur moderne Arameërs, Assiriërs en Galdeërs) en Grieks bly albei teenwoordig in hul onderskeie gebiede as minderheidstale.
Beduidende inheemse minderhede sluit in, in alfabetiese volgorde: Arameërs, Assiriërs, Galdeërs, Druze, Jode, Lurs, Mandeërs, Maroniete, Sjabakse en Yezidi's.
Verwysings
wysig- ↑ "United Nations Statistics Division- Standard Country and Area Codes Classifications (M49)" (in Engels). United Nations Statistics Division. 31 Oktober 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Junie 2020. Besoek op 24 Julie 2010.
- ↑ Brummitt, R. K. (2001). World Geographical Scheme for Recording Plant Distributions (PDF) (2nd uitg.). International Working Group on Taxonomic Databases For Plant Sciences (TDWG). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 25 Januarie 2016. Besoek op 27 Julie 2021.
- ↑ Miller, David. "West Asia". National Geographic Style Manual. National Geographic Society. Besoek op 16 Februarie 2021.
- ↑ Maddison, Angus (2004). The World Economy: Historical Statistics. Development Centre Studies. Paris, France: Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) (published 2003). ISBN 978-92-64-10412-9. LCCN 2004371607. OCLC 53465560.
- ↑ United Nations Industrial Development Organization Vienna (UNIDO) (2005). International Yearbook of Industrial Statistics 2015. Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing. p. 14. ISBN 9781784715502.
- ↑ "Standard Country or Area Codes for Statistical Use". Millenniumindicators.un.org. Besoek op 25 Augustus 2012.
The UNSD notes that the "assignment of countries or areas to specific groupings is merely for statistical convenience and does not imply any assumption regarding political or other affiliation of countries or territories."
- ↑ e.g. James Rennell, A treatise on the comparative geography of western Asia, 1831.
- ↑ James Rennell, The Geographical System of Herodotus Examined and Explained, 1800, p. 210.
- ↑ Hugh Murray, Historical Account of Discoveries and Travels in Asia (1820).
- ↑ Samuel Whelpley, A compend of history, from the earliest times, 1808, p. 9 Geargiveer 20 November 2022 op Wayback Machine.
- ↑ e.g. Petrus Van Der Meer, The Chronology of Ancient Western Asia and Egypt, 1955. Karl W. Butzer, Physical Conditions in Eastern Europe, Western Asia and Egypt Before the Period of Agricultural and Urban Settlement, 1965.
Bron
wysig- Laing-Marshall, Andrea (2005). "Assyrians". Encyclopedia of the World's Minorities. Vol. 1. New York-London: Routledge. pp. 149–150. ISBN 9781135193881.
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Wes-Asië.
| Gebiede van die Wêreld | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| ||||||||||||||||||||||||
| Sien ook Kontinente van die wêreld | |||||||||||||||||||||||||
