Wikipedia

Somalië

Somalië (Somalies: Soomaaliya, [sɔːmɑːlijæ]; Arabies: الصومال, aṣ-Ṣūmāl), amptelik die Federale Republiek Somalië[5] (Somalies: Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya; Arabies: جمهورية الصومال الفدرالية, Jumhūrīyat aṣ-Ṣūmāl al-Fidirālīyah), voorheen bekend as die Somaliese Demokratiese Republiek, is 'n land aan die kus van Oos-Afrika, die Horing van Afrika. In die binneland word dit begrens deur Ethiopië in die weste, Djiboeti in die noordweste en Kenia in die suidweste. Die Golf van Aden bespoel die kuslyn in die noorde en die Indiese Oseaan lê oos.

Federale Republiek Somalië
Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya (Somalies)
جمهورية الصومال الفدرالية (Arabies)
Vlag van Somalië Wapen van Somalië
Vlag Wapen
Volkslied: Qolobaa Calankeed
(Somalies vir: "Prys die Vaderland")
Ligging van Somalië
Hoofstad Mogadisjoe

2°2′N 45°21′O / 2.033°N 45.350°O / 2.033; 45.350

Grootste stad Mogadisjoe
Amptelike tale Somalies en Arabies[1]
Regering Federale parlementêre
grondwetlike republiek
Hassan Sheikh Mohamud
Hamza Abdi Barre
Onafhanklikheid
Vorming
• Somaliese stadstate
• Sultanaat Adal
• Sultanaat Mogadisjoe
• Sultanaat Warsangali
• Ajuran-ryk
• Sultanaat Majeerteen
• Brits-Somaliland
• Italiaans-Somaliland
• Unie, onafhanklikheid
en eerste grondwet
• Tweede grondwet
• Huidige grondwet

ca. 200 v.C.
9de eeu
10de eeu
13de eeu
13de eeu
18de eeu
1887
1889

1 Julie 1960[2]
25 Augustus 1979[2]
1 Augustus 2012[2]
Oppervlakte
 - Totaal
 
 - Water (%) 		 
637 657[2] km2  (43ste)
246 201 myl2
feitlik niks
Bevolking
 - 2023-skatting
 - Digtheid 		 
12 693 796[2] (78ste)
27,2 / km2 (199ste)
70,4 / myl2
BBP (KKP)
 - Totaal
 - Per capita 		2023-skatting

$32,078 miljard[3] (145ste)
1 998[3] (181ste)

BBP (nominaal)
 - Totaal
 - Per capita 		2023-skatting

$11,515 miljard[3] (152ste)
717[3] (178ste)

Gini (2017) 36,8[4] –  medium
Geldeenheid Sjieling (SOS)
Tydsone
 - Somertyd 		OAT (UTC+3)
nie toegepas nie (UTC+3)
Internet-TLD .so
Skakelkode +252
Kaart van Somalië
Kaart van die politiese situasie in Somalië (soos gedurende Julie 2017)

Dit bestaan tans slegs in 'n de jure sin, wat as anargie beskou kan word. Somalië het nie 'n erkende sentrale regeringsowerheid nie, geen nasionale geldeenheid nie, nog enige ander eienskap wat enigsins met 'n gevestigde volkestaat vereenselwig word. De facto owerheid berus by die regerings van die nieerkende state Somaliland, Puntland en ander strydende krygshere.

Somalië is 'n lidland van die Verenigde Nasies, Arabiese Liga, Afrika-unie, Beweging van Onverbonde Lande, Organisasie van Islamitiese Samewerking en die Oos-Afrikaanse Gemeenskap.

Geskiedenis

Pre-histories

 
Neolitiese rotskuns by die Laas Geel-kompleks wat 'n langhoring-bees uitbeeld
 
Sentraal-Mogadisjoe in die Italiaans-Somaliland van 1936

Daar het so ver terug as in die Paleolitiese tydperk mense in Somalië geleef. Gerdurende die Steentydperk het die Doian- en Hargeisan-kulture hier gefloreer. Die oudste bewyse van begrafnis-rituele aan die Horing van Afrika dateer terug na begraafplase in Somalië uit die 4de millenium v.C.[6][7]

Volgens taalkundiges het die eerste Afro-Asiatiese-sprekendes in die gebied in die daaropvolgende Neolitikum-periode vanaf die "urheimat" (oorspronklike tuisland) in die Nyl-gebied,[8] of die Midde-Ooste gekom.[9]

Indiese handelaars het vir eeue groot hoeveelhede kaneel vanaf Sri Lanka en die Molukke na Somalië en Arabië gebring. Die oorsprong van kaneel en ander speserye was deur die jare die Arabiese en Somaliese handelaars se handel met die Griekse en Romeinse wêrelde se bes bewaarde geheim. Die Grieke en Romeine het geglo die oorsprong was die Somaliese skiereiland.[10] Die samespannende ooreenkoms tussen die Arabiese en Somaliese handelaars het die prys van Indiese en Sjinese kaneel in Noord-Afrika, Midde-Ooste en Europa hemelhoog gehou. Dit was veral vir die Somaliese handelaars 'n uiters winsgewende bedryf deur wie se hande groot besendings oor die oseane en op landroetes verskeep is.[11]

'n Referendum is in 1958, op die vooraand van die 1960-onafhanklikheidswording van Somalië, in die naburige Djiboeti (toe nog bekend as Frans-Somaliland) gehou, om te besluit of hulle deel wou word van die Somaliese onafhanklikheid, of voortgaan as deel van Frankryk. Die referendum was ten gunste van aanbly by Frankryk. Dit was verseker deur die groot etniese Afar-groep en die plaaslike Europeërs wat in die gebied gestem het.[12] Daar was ook groot ongerymdhede met die stemming toe die Franse duisende Somaliërs vooraf uit die gebied verwyder het voor hulle by die stembusse kon uitkom.[13]

Die meerderheid wat "ja" gestem het was Somaliërs wat sterk gevoel het om deel te word van 'n verenigde Somalië, soos aanbeveel deur Mahmoud Harbi, adjunkpresident van die regeringsraad. Harbi is twee jaar later in 'n vliegongeluk dood.[12] Djiboeti het uiteindelik in 1977 onafhanklikheid van Frankryk gekry en Hassan Gouled Aptidon, 'n Somaliër wat vir die "ja-stem" geveg het in die 1958-referendum, het Djiboeti se eerste president geword (1977–1991).[12]

Somaliese burgeroorlog

 
Voor die burgeroorlog het Mogadisjoe bekend gestaan as die "Wit pêrel" van die Indiese Oseaan.[14]
 
Terugkerende uitgeweke Somaliërs in Bosaso (2015)

In 1991 is die Barre-administrasie deur 'n opposisie-koalisie van stamverbonde groepe met die hulp van Ethiopië en Libië omver gewerp.[15] Na beraadslaging deur die Somaliese bevrydingsbeweging en die noordelike stamleiers, verklaar die voormalige noordelike Britse gedeelte van die land in Mei 1991 hul onafhanklikheid as Somaliland. Hoewel die de facto onafhanklikheid en relatiewe stabiliteit van die gebied in skrille kontras was teen die stormagtige suide, is Somaliland nooit deur enige buitelandse regering erken nie.[16][17]

Baie van die opposisiegroepe het hierna begin wedywer om beheer van die mag te kry in die vakuum wat ontstaan het nadat Barre tot 'n val gebring is. In die suide het die gewapende faksies van Mohamed Farah Aidid en Ali Mahdi Mohamed, in besonder, met mekaar slaags begin raak vir beheer oor die hoofstad.[18] In 1991 word 'n internasionale konferensie oor Somalië in die naburige Djiboeti gehou. Aidid boikot die eerste vergadering uit protes.[19]

Resolusies 733 en 746 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad lei tot die skep van UNOSOM I (VN-operasie in Somalië) met die missie om humanitêre hulp te bied en om wet en orde te help herstel in die land. Op 3 Desember 1992 besluit die VN eenparig dat 'n VN vredesmag onder leiding van die Verenigde State in die land moet ingryp. Die mag land in 1993 en spits hom veral toe op die suide.[20] Die vredesmag se mandaat was om "alle middele tot hul beskikking" aan te wend om humanitêre hulp aan die land te lewer.[21]

Aidid het die vredesmag as 'n bedreiging vir sy mag gesien en in Junie 1993 val sy burgermag die Pakistanse mag in Mogadisjoe aan en 80 lede van die vredesmag sterf. Die aanvalle raak hewiger toe 19 Amerikaanse troepe en 1 000 burgerlikes in die daaropvolgende skermutselings in Oktober 1993 in die hoofstad sterf. Met die toestande nog glad nie onder beheer nie, onttrek die VN-mag op 3 Maart 1993 uit die land.[22][23] Aidid word in Augustus 1996 in Mogadisjoe doodgemaak. Die gewese VN sekretaris-generaal, Boutros Boutros-Ghali en Ahmedou Ould Abdallah, spesiale VN-gesant in Somalië, het die sterftes van burgerlikes in die land as 'n "volksmoord" beskryf.[24][25]

As gevolg van die totale ineenstorting van die regering in Somalië en die burgeroorlog wat heers, het seerowery in die onbewaakte Indiese Oseaan begin kop uitsteek. Die fenomeen het sy oorsprong by die plaaslike vissermanne wat hul broodwinnig wou beskerm teen die onwettige visvang van buitelandse treilers.[26] In Augustus 2008 vorm 'n multinasionale koalisie 'n maritieme veiligheids-patrolliegebied in die Golf van Aden om die seerowers aan te vat.[27] 'n Maritieme polisiemag is ook later in die Puntland-gebied gestig.[26] Teen Oktober 2012 het die getal seerower-aanvalle vir die eerste keer in ses jaar gedaal na een skip wat aangeval is, in vergelyking met 36 voorvalle in 2011.[28]

Geografie

Streke en distrikte

 
Die hawe van Bosaso
 
Nasa-Satellietbeeld van Somalië

Somalië is amptelik in 18 streke opgedeel wat bekend staan as gobollada, enkelvoud, globol,[2] wat op hul beurt weer in distrikte opgedeel is. Die streke is:

Noord-Somalië is nou de facto opgedeel tussen onafhanklike streke soos Puntland (wat homself as 'n onafhanklike staat beskou) en Somaliland ('n selfverklaarde staat, maar verklaarde omstrede gebied). In die sentrale Somalië is Galmudug nog 'n streeksentiteit wat net suid van Puntland opgeduik het. Jubaland in die verre suide is 'n vierde onafhanklike streek binne die federasie.[2][29]

Somalië is begrens deur Djiboeti in die noordweste, Kenia in die suidweste, die Golf van Aden in die noorde, die Indiese Oseaan aan die oostekant en Ethiopië in die weste. Dit is die poort na die Rooisee en die Suezkanaal. Die land is geleë aan die punt van 'n streek wat, vanweë die feit dat dit soos die horing van 'n renoster lyk, bekend staan as die Horing van Afrika.[2][30]

Somalië het net twee standhoudende riviere, die Joebarivier en die Sjebellerivier, wat albei sy oorsprong in die Ethiopiese hooglande het. Die twee riviere vloei hoofsaaklik suidwaarts, met die Joebarivier wat in die Indiese Oseaan invloei by Kismajoe. Die Sjebelleriver het eens op 'n tyd by Merca in die see geloop, maar bereik deesdae 'n punt net suidwes van Mogadisjoe. Van daar af bestaan dit uit moerasse en droë gebiede voordat dit eenvoudig in die woestyngebied oos van Jilib, naby die Joebarivier, wegraak.[30]

Verwysings

  1. ↑ (en) "The Federal Republic of Somalia – Provisional Constitution" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 28 Desember 2013. Besoek op 14 September 2016.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 (en) "Somalia". Central Intelligence Agency. Besoek op 26 November 2023.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 (en) "Somalia". Internasionale Monetêre Fonds. Oktober 2023. Besoek op 26 November 2023.
  4. ↑ (en) "Gini Index". Wêreldbank. Besoek op 26 November 2023.
  5. ↑ (en) Provisional Constitution Geargiveer 24 Januarie 2013 op Wayback Machine. Besoek op 4 Januarie 2015.
  6. ↑ (en) Brandt, S. A. (1988).
  7. ↑ (en) H. W. Seton-Karr (1909).
  8. ↑ (en) Zarins, Juris (1990), "Early Pastoral Nomadism and the Settlement of Lower Mesopotamia", (Bulletin of the American Schools of Oriental Research)
  9. ↑ (en) Diamond J, Bellwood P (2003) "Farmers and Their Languages: The First Expansions" Science 300, doi:10.1126/science.1078208
  10. ↑ (en) Warmington 1995, bl. 185–6.
  11. ↑ (en) Warmington 1995, bl. 229.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 (en) Schraeder 2006, bl. 115
  13. ↑ (en) Kevin Shillington (2005) Encyclopedia of African history, CRC Press, bl. 360, ISBN 1-57958-245-1.
  14. ↑ (en) Al J. Venter (1975) Africa Today, bl. 152, ISBN 0-86954-023-8
  15. ↑ (en) Columbia University, School of International Affairs, Journal of international affairs, Volume 40 (1986), bl. 165.
  16. ↑ (en) "Somaliland citizens ask to be recognized as a state".
  17. ↑ (en) "Somaliland votes for independence".
  18. ↑ (en) Library Information and Research Service, The Middle East: Abstracts and index, Volume 2, (Library Information and Research Service: 1999), bl. 327.
  19. ↑ (en) Paul Fricska, Szilard.
  20. ↑ (en) Ken Rutherford, Humanitarianism Under Fire: The US and UN Intervention in Somalia, Kumarian Press, Julie 2008, ISBN 1-56549-260-9
  21. ↑ (en) "Operation Restore Hope".
  22. ↑ (en) Atkinson, Rick (31 Januarie 1994).
  23. ↑ (en) Red Cross (18 Oktober 1993).
  24. ↑ (en) Boutros Boutros Ghali (1999) Unvanquished: A U.S.-U.N. Saga, London: I.B. Tauris & Co., bl. 140 ISBN 1-86064-497-X
  25. ↑ (en) "Troubled Somalia Mission Extended", BBC News, 22 Desember 2008.
  26. ↑ 26,0 26,1 (en) Eliza Ronalds-Hannon.
  27. ↑ (en) Commander, Combined Maritime Forces Public Affairs (29 September 2008).
  28. ↑ (en) Alaric Nightingale; Michelle Wiese Bockmann (22 Oktober 2012).
  29. ↑ (en) "Adado conference kicks off in central Somalia" Geargiveer 1 Januarie 2016 op Wayback Machine.
  30. ↑ 30,0 30,1 (en) Hadden, Robert Lee. 2007.

Bronnelys

Algemeen

Eksterne skakels

Nuus

Oorsigte

Gidse

Ander

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Somalië&oldid=2709767"