Wikipedia

Jode

etnoreligieuse groep en nasie uit die Levant

Die woord Jood (Hebreeus: יְהוּדִים Jehudim, [jehuˈdim]) word op verskillende maniere gebruik, maar verwys mees algemeen na 'n navolger van die Joodse geloof, 'n kind van 'n Joodse moeder, of 'n lid van die Joodse kultuur of etnisiteit en gereeld 'n kombinasie van hierdie kenmerke.[19] Hierdie artikel bespreek die etniese groep; vir 'n oorweging van die geloof, kyk gerus na Judaïsme.

Jode

Totale bevolking: ca. 14–14,5 miljoen[1][2][3][4][5]
Belangrike bevolkings  in: Vlag van Israel Israel ~6,3 miljoen[1]

Vlag van Verenigde State van Amerika Verenigde State 5,3–6,8 miljoen[1][6][7][8][9][10][11][12]
Vlag van Frankryk Frankryk 475 000[1]
Vlag van Kanada Kanada 385 300[1]
Vlag van Verenigde Koninkryk Verenigde Koninkryk 290 000[1]
Vlag van Rusland Rusland 186 000[1]
Vlag van Argentinië Argentinië 181 300[1]
Vlag van Duitsland Duitsland 118 000[1]
Vlag van Australië Australië 112 500[1]
Vlag van Brasilië Brasilië 95 000[1]
Vlag van Suid-Afrika Suid-Afrika 70 000[1]
Vlag van Oekraïne Oekraïne 63 000[1]
Vlag van Hongarye Hongarye 47 900[1]
Vlag van Meksiko Meksiko 40 000[1]
Vlag van België België 30 000[1]
Vlag van Nederland Nederland 29 900[1]
Vlag van Italië Italië 28 000[1]
Vlag van Switserland Switserland 19 000[1]

Taal: Oorwegend gesproke tale:[13]

Hebreeus • Engels • Russies • Frans • omgangstale van ander lande in die Joodse diaspora
Historiese tale:
Jiddisj • Ladino • Judeo-Arabies • ander
Liturgiese tale:
Bybelse Hebreeus • Bybelse Aramees

Geloofsoortuiging: Judaïsme
Verwante etniese groepe: Asjkenasiese Jode, Bergjode, Bene Israel, Beta Israel, Boerejode, Mizrachi-Jode en Sefardiese Jode; Samaritane,[14] Droese, ander Levantyne,[14][15][16][17] Arabiere,[14][18] Assiriërs[14][17]
Jode op Jom Kippoer in die sinagoge, skildery deur Maurycy Gottlieb, 1878

Die meeste Jode beskou hulleself as 'n volk, lede van 'n nasie, en die voorvaders van Joodse nasionale identiteit word deurgetrek vanaf die Bybelse patriarg Abraham (Avraham), sy seun Isak en veral Jakob (Ja'akov), Isak (Jitshak) se seun, asook deur die persone wat mettertyd by hulle aangesluit het as bekeerdes (sien ook Israeliete). Die term Jood ("Jahudi") se oorsprong begin by die verdeling van die Koninkryk Israel (Jisra'el) in die noordelike Koninkryk Israel en die suidelike Koninkryk Juda (Jahuda). Daarom is die Israeliete (wat later deur die Assiriërs verwoes is) afkomstig vanuit die noordelike koninkryk, en die Jode (Jahudim) – wat oorleef het – van die suidelike koninkryk. Algaande het die woord Jood begin verwys na dié van die Joodse geloof eerder as dié wat van Juda afkomstig is. Etniese Jode sluit sogenaamde "gelowige Jahudim" (die wat Judaïsme beoefen) asook "sekulêre Jahudim" (dié wat nie Judaïsme as 'n geloof beoefen nie), maar nog steeds hulleself as Jode in 'n kulturele of etniese sin identifiseer) in.

Geskiedenis

wysig

Abram het saam met sy vader Tera en sy twee broers in Ur aan die monding van die Eufraat gewoon. Hiervandaan het die familie na Harran, oos van die Eufraat getrek, en 'n tyd lank daar gewoon. Maar dit was nie die eindbestemming van Abram nie. Hy moes verder.

God het ’n plan met Abram gehad. Volgens die Bybel het God op 'n dag met hom gespreek: “Gaan uit jou land en uit jou familie en uit jou vader se huis, na die land wat Ek jou sal wys. En Ek sal jou 'n groot nasie maar en jou seën en jou naam so groot maak. dat jy 'n seën sal wees." Abram het Mesopotamië verlaat en met sy gesin en volgelinge na die land Kanaän getrek. Hierdie tog het sowat 2000 v.C. plaasgevind.

God self het hier Abram se naam na Abraham verander, wat Vader van ’n menigte nasies beteken. Ook Abraham se seun Isak (Hebreeus: Lagger, Spotter) was 'n aartsvader. Sy twee seuns was Jakob en Esau. Jakob het. volgens die Bybel, een nag 'n ontmoeting met 'n Engel gehad, wat aan hom gesê het dat hy voortaan as Israel bekend sou staan.

Hierdie naam het oorgegaan op Jakob se twaalf seuns en al die Hebreërs, en hulle het daarna as die Israeliete of die Kinders van Israel bekend gestaan. Jakob se seuns was die stamvaders van die twaalf stamme van Israel. Toe daar 'n hongersnood in Palestina uitbreek, het die Israeliete na Egipte getrek, en daar in die vrugbare Nylvallei gaan woon (sowat 1700 v.C.).

Die terugkeer na Palestina

wysig

Omstreeks 1600 v.C. het die Egiptenare die Israeliete begin vervolg. Toe het God Moses geroep, wat na 'n reeks wonderwerke die kinders van Israel uit Egipteland gelei het. Op hul reis na die land Kanaän ( 'n land wat oorloop van melk en heuning), het God gebooie en wette in verband met hul geloof en die algemene samelewing aan die volk gegee.

Die belangrikste hiervan was die Tien Gebooie, wat Moses op die berg Sinai van God ontvang het. Moses het egter gesterf voordat die Israeliete die Beloofde Land bereik het. Die taak om die kinders van Israel Kanaän binne te lei, het op die skouers van Josua geval. Voordat die Israeliete egter die land Kanaän in besit kon neem, moes hulle oorlog maak teen talle volke wat in Kanaän gewoon het. Hierdie volke was onder andere die Kanaäniete, die Hetiete en die Amoriete. Na die dood van Josua, die opvolger van Moses, het die tydperk van die Rigters aangebreek.

In daardie tyd het Israel nog nie 'n koning gehad nie en het hierdie manne die volk gelei. Onder hulle was manne soos Barak, Gideon, Jefta, Simson en Samuel, asook een vrou, Debora. Hierdie Rigters is in bepaalde noodsituasies in die geskiedenis van Israel geroep om op te tree en was regeerders wat die dwalende volk weer op koers moes bring. Hul rigtersamp was net tydelik en nie oorerflik nie.

Tempel van Salamo

wysig

Die tempel van Salomo was een van die wonderlikste geboue van die antieke tyd. Die bouwerk aan die mure, wat onder die toesig van Feniciese boumeesters geskied het, het sewe jaar geduur. Die mure is van klipblokke gebou en daarna bedek met ryklik versierde sederhout. Die indeling van die tempel was net soos die van die tabernakel, die heiligdom wat in die woestyn, onderweg na Kanaän, gebou is. Dit het bestaan uit 'n hoofvertrek (die Heilige) en 'n binneste vertrek (die Allerheiligste).

Die ineenstorting van die ryk Israel

wysig

Na die dood van Salomo het hewige twiste tussen die stamme van Israel uitgebreek. Die land is in twee dele verdeel: die noordelike deel is Israel genoem en die suidelike deel, wat baie kleiner was, maar Jerusalem ingesluit het, Juda. Hierdie twee koninkryke het selfs teen mekaar oorlog gevoer en as gevolg van hulle sondige afvalligheid van die Here is hul mag gestadig verswak.

Toe vreemde volke die Israeliete se gebied binnedring, kon hulle dus geen doeltreffende weerstand bied nie. In 722 v.C. het Sargon II, die koning van Assirië, Israel binnegeval. Die Israeliete is verslaan en hulle is in ballingskap na Assirië weggevoer. Sowat honderd jaar later het die Koninkryk Juda ook ondergegaan: Nebukadnesar II, die koning van Babilonië, het Jerusalem beleër en die inwoners van Juda in ballingskap na Babilonië weggevoer (587 v.C.).

Al die Jode het egter nie na Babilonië gegaan nie. Baie van hulle, insluitende die profeet Jeremia, het na Egipte gevlug. Maar hulle het Jerusalem nie vergeet nie. In een van die aangrypendste Psalms uit hierdie tyd word dit so gestel: “As ek jou vergeet, o Jerusalem, laat my regterhand dan homself vergeet! Laat my tong kleef aan my verhemelte as ek nie aan jou dink nie, as ek Jerusalem nie verhef bo my hoogste vreugde nie." (Psalm 137, 5).

Verstrooiing en terugkeer van die Jode

wysig

In 538 v.C. het Kores (Kores), die koning van die Perse, al die lande van die Ooste verower, insluitende die Babiloniese Ryk. In teenstelling met die Assiriërs en die Babiloniërs, het die Persiese koning nie sy eie geloof op sy vreemde onderdane probeer afdwing nie. Nie alleen het hy die Jode toegelaat om hul God te aanbid nie, maar hy het hulle later ook verlof gegee om na Palestina terug te keer en die tempel in Jerusalem te herbou. Hier is 'n deel van die edik wat koning Kores uitgevaardig het en waarvolgens die Jode in ballingskap hul vryheid teruggekry het:

“AI die koninkryke van die aarde het die Here, die God van die hemel, aan my gegee; en Hy het my opgedra om vir Hom 'n huis te bou in Jerusalem wat in Juda is. Enigeen onder hulle wat aan Sy volk behoort – mag sy God met hom wees, en laat hom optrek na Jerusalem wat in Juda is, en die huis van die Here, die God van Israel, bou."

Baie Jode het na die Heilige Land teruggekeer, maar hulle het nie werklike vryheid geniet nie, aangesien hulle nog steeds onderhorig was aan die Persiese Ryk. Sedert daardie tyd tot die stigting van die moderne staat Israel was die Joodse volk feitlik nooit weer ten volle onafhanklik nie. In 332 v.C. het die Jode onder die heerskappy gekom van Alexander die Grote, koning van Macedonië, en na sy dood het eers die Egiptenare en daarna die Siriërs die beheer oor die land gekry. Jode het hul sedert die 2de eeu v.C. in Rome gevestig, waar hulle beskerm geniet het en toegelaat is om hul geloof voort te sit.[20] Jode is in 139 v.C. egter vir die eerste keer uit Rome verban.

In 107 v.C. het die Jode daarin geslaag om 'n onafhanklike staat te stig, maar 44 jaar later, in 63 v.C., het die Romeine Palestina verower. Gedurende die tydperk van die Romeinse oorheersing is Jesus Christus gebore en het Hy in Palestina geleef en gewerk. In die vroeë 1ste eeu n.C. het Jode uit hul Judese tuisland oor die Mediterreense Streek versprei, en groot gemeenskappe het in Rome, Sirië, Egipte en Griekeland ontstaan. Weens hul godsdiens wat van hul bure s'n verskil het, was hulle dikwels ongewild sodat hulle hulself in hegte gemeenskappe moes saamsnoer om hul lewenswyse en geloof te beskerm.[20] Cassius Dio meld dat baie Jode in die jaar 19 n.C. deur Tiberius uit Rome verban is. Dit was omdat hulle in groot getalle na die Rykstad gestroom het en besig was om die plaaslikes tot hul gebruike te oorreed.[21] Onder Claudius se bewind is hulle nogmaals uit Rome verban, maar is telkens toegelaat om terug te keer en 'n onafhanklike bestaan onder Romeinse reg voort te sit.[20]

In 65 n.C. het die Jode teen die Romeine in opstand gekom, eers onder keiser Nero, en later onder keiser Vespasianus, maar die opstande is wreed onderdruk. In 70 n.C. het Vespasianus se seun Titus Jerusalem verwoes, en daarmee saam ook die Tempel. Dit het 'n groot verandering in die wyse waarop hul godsdiens beoefen is meegebring, aangesien plaaslike sinagoges nou die sentra van Judaisme geword het. Die Jode is oor die hele wêreld verstrooi. Eers na die Eerste Wêreldoorlog in 1918 het Jode van oor die hele wêreld in groot getalle na Palestina begin terugkeer en daarin geslaag om die onafhanklike staat Israel in 1948 te stig.

Sien ook

wysig

Bronne

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 (en) DellaPergola, Sergio (2015). Dashefsky, Arnold; Sheskin, Ira (reds.). "World Jewish Population, 2014". North American Jewish Data Bank. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Junie 2018. Besoek op 25 Desember 2023.
  2. ↑ (en) "Worldwide Jewry numbers 14 million". Ynet. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020. Besoek op 25 Desember 2023.
  3. ↑ (en) "Jewish Population". Judaism101. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020. Besoek op 25 Desember 2023.
  4. ↑ (en) Daniel J. Elazar. "How Strong is Orthodox Judaism -- Really? The Demographics of Jewish Religious Identification". Jerusalem Center for Public Affairs. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020. Besoek op 25 Desember 2023.
  5. ↑ (en) "The Global Religious Landscape — Jews". Pew Research Center. 18 Desember 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020. Besoek op 25 Desember 2023.
  6. ↑ (en) "American Jewish Population Estimates: 2012" (PDF). Brandeis University – Steinhardt Social Research Institute: 7. Besoek op 25 Desember 2023.
  7. ↑ (en) "Jewish Population in the United States, by State". JVL. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Januarie 2017. Besoek op 25 Desember 2023.
  8. ↑ (en) Naomi Zeveloff (17 Januarie 2012). "U.S. Jewish Population Pegged at 6 Million". Forward. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020. Besoek op 25 Desember 2023.
  9. ↑ (en) Arnold Dashefsky, Ira M. Sheskin. American Jewish Year, Book 2012.
  10. ↑ (en) "US Jewish Population is Anywhere Between 5.425 Million and 6.722 Million". 18 Februarie 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Oktober 2013. Besoek op 25 Desember 2023.
  11. ↑ (en) "A portrait of Jewish Americans Chapter 1: Population Estimates". Pew Research Center. 1 Oktober 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020. Besoek op 25 Desember 2023.
  12. ↑ (en) DellaPergola, Sergio (6 Oktober 2013). "Bigger Population Estimate Means Wider Definition of Jewishness". The Jewish Daily Forward. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020. Besoek op 25 Desember 2023.
  13. ↑ (en) "Links". Beth Hatefutsoth. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Maart 2009. Besoek op 25 Desember 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 (en) Shen, P; Lavi, T; Kivisild, T; Chou, V; Sengun, D; Gefel, D; Shpirer, I; Woolf, E; Hillel, J (2004). "Reconstruction of patrilineages and matrilineages of Samaritans and other Israeli populations from Y-chromosome and mitochondrial DNA sequence variation" (PDF). Human Mutation. 24 (3): 248–60. doi:10.1002/humu.20077. PMID 15300852. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 20 April 2020. Besoek op 25 Desember 2023.
  15. ↑ (en) Wade, Nicholas (9 Junie 2010). "Studies Show Jews' Genetic Similarity". The New York Times. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Augustus 2017. Besoek op 25 Desember 2023.
  16. ↑ (en) Nebel, Almut; Filon, Dvora; Weiss, Deborah A.; Weale, Michael; Faerman, Marina; Oppenheim, Ariella; Thomas, Mark G. (2000). "High-resolution Y chromosome haplotypes of Israeli and Palestinian Arabs reveal geographic substructure and substantial overlap with haplotypes of Jews" (PDF). Human Genetics. 107 (6): 630–41. doi:10.1007/s004390000426. PMID 11153918. Besoek op 25 Desember 2023.
  17. ↑ 17,0 17,1 (en) "Jews Are The Genetic Brothers Of Palestinians, Syrians, And Lebanese". Sciencedaily.com. 9 Mei 2000. Besoek op 25 Desember 2023.
  18. ↑ (en) Atzmon, G; Hao, L; Pe'Er, I; Velez, C; Pearlman, A; Palamara, PF; Morrow, B; Friedman, E; Oddoux, C (2010). "Abraham's Children in the Genome Era: Major Jewish Diaspora Populations Comprise Distinct Genetic Clusters with Shared Middle Eastern Ancestry". American Journal of Human Genetics. 86 (6): 850–859. doi:10.1016/j.ajhg.2010.04.015. PMC 3032072. PMID 20560205.
  19. ↑ (en) "Jew". Encyclopædia Britannica. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Mei 2020. Besoek op 25 Desember 2023.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 (en) Jews in Roman times, The Roman Empire in the first century, PBS, Devillier Donegan Enterprises, 2006.
  21. ↑ (en) Cassius Dio, Romeinse Geskiedenis, Boek LVII

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Jode&oldid=2639961"