Edinburg

Edinburg (Engels: Edinburgh, uitgespreek [ˈɛdɪnb(ə)rə], ; Skots-Gaelies: Dùn Èideann, [ˈt̪uːn ˈeːtʲən̪ˠ]; Skots: Edinburgh) is die hoofstad en tweede grootste stad van Skotland (naas Glasgow) met 'n bevolking van 506 520 in 2020. Edinburg is die sewende grootste stad in die Verenigde Koninkryk en sy tweede belangrikste toeristebestemming na Londen met sowat 13 miljoen besoekers per jaar.

Edinburg Edinburgh | Dùn Èideann
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Verenigde Koninkryk
Land (VK)	Skotland
Koördinate	55°56′58″N 03°09′37″W
Stigting	7de eeu
Stadstatus	1889
Oppervlakte:
- Totaal	259 vk km
Hoogte bo seevlak	41 m
Bevolking:
- Totaal (2020)	506 520
- Bevolkingsdigtheid	1 828/vk km
Tydsone	GMT / UTC+0
- Somertyd	BST / UTC+1
Lord Provost	Frank Ross (SNP)
Amptelike webwerf	www.edinburgh.gov.uk

Uitsig oor Edinburg se Old Town

Princes Street Gardens is 'n openbare park langs Edinburg se hoofwinkelstraat, Princes Street

Princes Street

Edinburg se kasteel

Straattoneel in Edinburg se Old Town

Edinburg lê aan die ooskus van Skotland se sentrale vlakte en aan die suidoewer van die Firth of Forth, net wes van die Noordsee. Die stad vorm saam met die omliggende plattelandse gebiede die City of Edinburgh council area. Edinburg dien sedert 1437 as die hoofstad van Skotland en is die setel van die outonome Skotse regering en parlement. Edinburg was een van die sentrums van die Skotse Verligting, waarby die Universiteit van Edinburg 'n belangrike rol gespeel het.

Vanweë sy neo-klassieke boustyl het Edinburg reeds in die 19de eeu die bynaam "Athene van die Noorde" gekry. Die distrikte Old Town – die historiese stadskern – en New Town – 'n nuwe stadswyk wat in die tweede helfte van die 18de eeu ontstaan het om welgestelde burgers te huisves – is deur Unesco in 1995 as wêrelderfenisgebiede gelys.

Geografie en klimaat

Kaart van Edinburg se binnestad

Sowat 320 miljoen jaar gelede het die komme van 'n aantal vulkane in die gebied afgekoel en verdig om vaste vulkaniese basaltproppe te vorm. Gedurende die laaste Ystydperk het gletsers die gebied geërodeer en die prop in die weste as 'n rotspunt blootgelê, terwyl rolstene en ander materiaal in 'n oostelike rigting weggevee is.

Tegelykertyd het die gletser die grond op albei kante uitgebeitel en sodoende die Grassmarket- en Cowgate-ravyne in die suide en die vleiagtige Nor Loch-vallei in die noorde geskep. Die rotspunt vorm nou Castle Rock, terwyl die steil rif in die ooste as Royal Mile bekend staan. Die Royal Mile hel Holyrood toe oor 'n afstand van sowat 1,6 kilometer af.

Hierdie landskap het 'n natuurlike vesting gevorm, en tydens opgrawings is hier onlangs voorwerpe uit die Laat Bronstyd (sowat 850 v.C.) ontdek. Arthur's Seat, 'n berg van vulkaniese oorsprong, bied 'n pragtige uitsig oor die stad.

Alhoewel Edinburg op dieselfde breedtegraad as byvoorbeeld Moskou en Labrador lê, het dit 'n gematigde seeklimaat soos die meeste gebiede in Skotland. Gedurende die winter daal temperature gewoonlik nie benede vriespunt nie, terwyl maksimum-temperature in die somer net 23 °C bereik. Weens sy ligging tussen die see en heuwels is Edinburg 'n baie winderige stad. Die Golfstroom sorg vir wind uit 'n suidwestelike rigting en warm en onstabiele weer met reënval. Uit die ooste kom winde, wat gewoonlik droër, maar ook kouer is. Reënval kom dwarsdeur die jaar voor, en tussen Oktober en Maart kom Atlantiese laedrukgebiede voor, wat soms deur hewige storms gekenmerk word.

Weergegewens vir Edinburgh (Royal Botanic Gardens)
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Hoogste maksimum (°C)	15,0	15,2	20,0	22,8	29,0	27,8	30,0	31,4	26,7	24,4	20,6	15,4	31,4
Gemiddelde maksimum (°C)	7,0	7,5	9,5	11,8	14,7	17,2	19,1	18,9	16,5	13,1	9,6	7,0	12,66
Gemiddelde minimum (°C)	1,4	1,5	2,8	4,3	6,8	9,7	11,5	11,4	9,4	6,5	3,7	1,3	5,85
Laagste minimum (°C)	−15,5	−11,7	−11,1	−6,1	−2,4	1,1	4,4	2,2	−1,1	−3,7	−8,3	−11,5	−15,5
Neerslag (mm)	67,5	47,0	51,7	40,5	48,9	61,3	65,0	60,2	63,7	75,6	62,1	60,8	704
Sonskynure (u/d)	1,7	2,8	3,7	4,8	6,1	5,5	5,6	5,2	4,3	3,3	2,4	1,5	3,9
Reëndae (d)	12,5	9,4	9,9	8,8	9,6	9,6	9,5	9,7	10,2	12,4	11,2	11,4	124,2

Ekonomie

Quartermile, 'n gemengde ontwikkelingsprojek net buite die middestad, met kantoor- en woonstelgeboue

Edinburg en Glasgow is die enjins van ekonomiese ontwikkeling in Skotland. Die Skotse hoofstad is lank reeds een van die welvarendste stede in die Verenigde Koninkryk en beskik oor die tweede sterkste ekonomiese basis na Londen. Die ekonomiese groeikoers van Edinburg en sy omgewing behoort tot die hoogstes in Europa en steun veral op die vinnige ontwikkeling van die bankbedryf, finansiële dienste, biotegnologie, inligtings- en mediategnologie en navorsing en ontwikkeling in verband met hoëtegnologie. Ander belangrike sektore is toerisme en onderwys. Jaarliks bring meer as vier miljoen toeriste 'n besoek aan die stad en lewer 'n inkomste van meer as £1,2 miljard vir Edinburg se ekonomie.

Die vestiging van die Skotse parlement in 1999 het 'n positiewe bydrae tot die ekonomiese groei van Edinburg gelewer, aangesien 'n groot aantal regeringsinstellings ontstaan en nuwe werkgeleenthede geskep het. Ook regsprekende en opvoedkundige instellings lewer 'n groot bydrae tot Edinburg se ekonomiese groei.

Edinburg het ook steeds as 'n belangrike handelsentrum gedien, en die stad speel 'n belangrike rol by Skotland se handelsbetrekkinge met die Europese vasteland en Skandinawië. Die tradisionele ekonomie van die stad, wat deur die seehawe van Leith, uitgewerye, brouerye en beskuitfabrieke oorheers is, het in die laaste dekades minder belangrik geword.

Geskiedenis

Old Town

New Town, soos gesien vanuit die kasteel, met die Firth of Forth in die agtergrond

Edinburg was oorspronklik 'n Piktiese nedersetting, wat in die 7de eeu deur Angel-Sakse uit Northumbrië verower is. Volgens oorlewerings het hulle koning Edwin die stad, wat sedertdien sy naam dra, nuut gestig. Hy het ook 'n vesting op die heuwel opgerig, waar later die kasteel van Edinburg ontstaan het.

Die Wikings het die stad gedurende die 9de eeu verskeie kere verwoes. Sedert die 11de eeu maak Edinburg deel uit van Skotland. In 1076 laat koningin Margaret (1045–1093) die kasteel in die Normandies-romantiese boustyl herbou. In 1128 is die klooster Holyrood ter ere van Margaret, wat as heilige vereer is, opgerig. Die kasteel en klooster van Edinburg het die uitgangspunt van die stad se vinnige ontwikkeling geword. Die St. Giles-katedraal is in die 13de en 14de eeu as die godsdienstige sentrum van Edinburg bygevoeg.

Die oorloë teen Engeland in die laat 13de en 14de eeu het die strategiese ligging van Edinburg duidelik gemaak, en in 1498 het die stad gevolglik die koninklike hoofstad van Skotland geword.

Tot by die laat 18de eeu het Edinburg net uit die stadswyk bestaan, wat vandag as Old Town bekend staan. Die ontwikkeling van Edinburg as 'n ekonomiese en opvoedkundige sentrum het 'n aanvang geneem met die stigting van die Universiteit van Edinburg in 1583 en die Bank van Skotland in 1695.

Met die Act of Union van die jaar 1707 het Skotland en Engeland saamgesmelt, en die stad het sy rol as wetgewende hoofstad kwytgeraak. Desondanks het die bevolking teen die laat 18de eeu op sowat 35 000 te staan gekom. Die woonkwartiere het meestal uit huise bestaan, waar die welgesteldes die aantreklike boonste verdiepings bewoon het, terwyl die armes net die laer- en grondverdiepings kon bekostig. Baie welvarendes het Edinburg verlaat om hulle in Londen te gaan vestig. In 1752 is 'n pamflet gedruk wat die welvarende burgers sou oorreed om aan te bly. Tien jaar later is argitekte uitgenodig om aan 'n kompetisie deel te neem en voorstelle vir 'n nuwe stadswyk vir welgestedes, New Town, te maak.

Uiteindelik is James Craig se ontwerp met 'n kenmerkende roosterpatroon as wenner aangewys. Boubedrywighede het in 1767 begin, en die projek, wat as die grootste destydse stadbeplanningsprojek opwinding veroorsaak het, is in 1810 voltooi.

Die Britse koning George IV het in 1822 sy historiese besoek aan die stad afgelê. Edinburg het toe al bekend gestaan as die tweede belangrikste finansiële sentrum na Londen. Danksy die neo-klassieke boustyl het dit ook die bynaam "Athene van die Noorde" gekry.

Sport

Edinburg was een van die gasheerstede tydens die Krieketwêreldbeker 1999.

Rugby

Die Murrayfield-stadion in die weste van Edinburg

Skotland se nasionale rugbyspan speel sy tuiswedstryde tydens die jaarlikse Sesnasies-toernooi op die Murrayfield-stadion wat deur die Skotse Rugbyunie besit word en ook vir ander doeleindes soos byvoorbeeld konserte gebruik word. Edinburg se professionele rugbyspan Edinburgh Rugby speel hier in die Pro14.

Op 27 Maart 1871 het in Edinburg die eerste wêreld se eerste internasionale rugbywedstryd plaasgevind, toe Skotland Engeland met 1–0 geklop het. Murrayfield-stadion is in die weste van Edinburg geleë en het in 1975 'n rekord behaal met 104 000 mense, die grootste aantal toeskouers ooit by 'n rugbyunie-wedstryd toe Skotland teen Wallis gespeel het. Tans beskik die stadion oor 67 800 sitplekke.

Edinburg was een van die gasheerstede van die Rugbywêreldbeker 2007 wat in Frankryk en die Verenigde Koninkryk gehou is. Hier is ook wedstryde tydens die Rugbywêreldbeker 1991 en Rugbywêreldbeker 1999 aangebied, aangesien albei toernooie in die destydse Vyfnasies plaasgevind het.

Sokker

Edinburg beskik oor twee professionele sokkerspanne: Heart of Midlothian en Hibernian. Hulle staan plaaslik as Hearts en Hibs bekend, en albei spanne speel tans in die Skotse Premier League: Hearts in die Tynecastle-stadion in Gorgie, en Hibernian in Easter Road-stadion wat regstreeks op die vroeëre stadsgrens tussen Edinburg en Leith geleë is.

Bronne

• (en) Whitaker, Joseph. (2008) Whitaker's Almanack 2008. Londen: A. & C. Black. ISBN 978-0-7136-8554-1.

Eksterne skakels

• (en) Amptelike webwerf van Edinburg se stadsraad
• (en) This Is Edinburgh – The Official Guide to Edinburgh
• (en) (fr) Amptelike Unesco-bladsy