Aidant viebe

Èn aidant viebe, c' est on viebe ki pout esse shuvou do côp d' èn ôte viebe.

Djivêye des aidants viebes

• di codjowaedje :
  • aveur, awè (+ raveur, rawè)
• del vwès passive :
  • esse (+ resse)
• aidants viebes ki fwaiynut bodjî les pronos coplemint do viebe ki shût :
  • poleur (+ ripoleur)
  • voleur (+ rivoleur)
  • saveur, sawè, sepi (+ rissaveur, rissawè, rissepi)
  • faleur (+ rifaleur)
  • diveur (+ ridveur)
  • oizeur (+ roizeur)
• viebes ki plèt esse eployîs come aidants viebes (mins ki sont purade des viebes a coplemint).
  • vey (+ rivey)
  • fé (+ rifé)
  • ôre (+ rôre)
  • sinti (+ rissinti)
  • waitî (+ riwaitî)
  • riloukî (+ riloukî)
  • voyî (+ rivoyî)
  • aidî (+ raidî)

Li rîle des aidants viebes

Sôres d' aidants viebes kel rîles lezî dût

• poleur, voleur, saveur, diveur, faleur (+ ripoleur, rivoleur, rissaveur, ridveur, rifaleur).
• Co so dotance : oizeur (+ roizeur).

Clamaedje del rîle

"voleur" et ses rshonnants n' edurèt nén on prono inte zels et l' viebe ki shût

Egzimpes

dj' el vou dire. (nén : dji vou l' dire).

Uzaedje e cåzé walon

Diviè 2000, les djins ki djåzént co walon d' estant djonne, eployént li rîle des aidants viebe po sacwants viebes et pronos, mins nén po ds ôtes. Vocial des fråzes rilevêyes d' ene djåzeuse sikepeye e 1921.

• Egzimpes di fråzes espontanêyes avou l' rîle des aidants viebes :

- C' est pask' el tåve est come ça; on l' a volou rmete di l' ôte sinse, mins el rimete todi come ça.

- I n' l' a nén vlou mete.

• Egzimpes di fråzes espontanêyes avou l' rîle des aidants viebes mitan shuvowe (minme cåzeuse, minme date):

C' est nén ki va l' aler fé (cisse pårt di bwès la) (po: "C' est nén k' el va aler fé"; mî ki "c' est nén ki va aler l' fé").

• Egzimpes di fråzes espontanêyes sins l' rîle des aidants viebes (minme cåzeuse, minme date):

-To n' roveyrès nén les veres si to vous lzî payî åk. (po : si t' elzî vous …).

- Ele n' a nén vlou l' maryî. (po : ele ni l' a nén vlou maryî).

Istwere di l' aplicåcion e scrît walon

• E 19inme sieke :

E 1857, li rîle des aidants viebes (mete l' addjectif coplemint divant l' aidant viebe) n' est nén co rsintowe come oblidjeye e scrît walon. Insi, Colas Defrexheu scrît dins "Vive li no lidjwès" :

Çou k' on peupe våt n' doet nén s' conter…("po çou k' on peupe våt ni s' doet nén conter.")

• E 20inme sieke.

Li rîle est "oblidjeye" po les cis ki volnut scrire do "bon" walon. Portant, bråmint des scrijheus nel shuvèt ki låtchmint :

• Dji n' pôreu vos l' mostrer (C. Bentz), po : "Dji n' vos l' pôreu mostrer (C. Bentz).
• "Pitit est presse a vorer so l' ci k' vénrè lyi rhaper l' aiwe" (J. Calozet), po : "Pitit est presse a vorer so l' ci ki lyi vénrè rhaper l' aiwe".
• "Dji n' a pupont d' oto, rintrez, dji va vos espliker" (J. Goffart), po "Dji n' a pupont d' oto, rintrez, dji vos va espliker".
• Et minme s' i n' voleut n' elzî dner nou ricfoirt, endè dirént todi ostant d' bén (J. Bosly), po "Et minme s' i n' elzî vôreut dner nou ricfoirt…".
• I gn aveut rén do tot, ki vs alez m' dire ? (E.J. Piret), po : "… ki vs m' alez dire".

Hårdêyes difoûtrinnes

• (fr) Po les pronos droets coplemints (esplikêyes e francès avou des egzimpes d' aplicåcion del rîle des aidants viebe, et des sconte-egzimpes po tos les accints do walon.
• dins li Ptite croejhete da Hendschel
  • Po les pronos nén droets coplemints
  • Les pronos d' djins, droetrins obdjets pa dvant on viebe
• * Videyo d' aprindaedje des cénk trokes (sol Tévé walon-cåzante)