Silur
Silur binon dil veütik timaskala talavik, kel stäänikon de period: Lordovig, bü yels za 443,7-balions ± 1,5, jü prim perioda: Devon, bü yels za 416,0-balions ± 2,8. Soäsä pö timäds talavik votik, klifabeds, kels miedetons primi e fini perioda pädientifons gudiko, ab däts no pasevons kuratiko (nefüm yelas 5-10-balions). Prim Silur papladon lä dadeadamajenot gretik, dü kel 60% lifafomas melik änepubons (logolös yegedi: dadeadamajenots ün Lordovig-Silur).
| Paleozoig | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kambrium | Lordovig | Silur | Devon | Karbon | Pärm |
Jenotem
[redakön • redakön fonäti]Sit silurik pädientifon balidnaedo fa Sir Roderick Murchison, dü ävestigom klifastratis sädotik fösililabik in Sulüda-Velsän primü tumyel 1830. Änemom sökodi stabü tribüt kältanik: els Silures, ma sam flena okik: Adam Sedgwick tefü Kambrium. Ün 1835, älautoms kobo voboti tiädü On the Silurian and Cambrian Systems, Exhibiting the Order in which the Older Sedimentary Starata Succeed each other in England and Wales (Tefü Sits silurik e kambriumik, dajonädölo sökaleodi, ma kel strats sädotik bäldikum sökons odis in Linglän ed in Velsän), kel äbinon sid timaskala talavik nulädik. Soäsä primo pädientifon, set silurik, ven päfövon föfio, ävedon set ot, ka ut kambriumik, kelos äkodon cedadifis vutik vü oms e poso i fini flenama. Hiel Charles Lapworth fino ätuvedom säkädi dub teorod, ma kel klifabeds säkädik dutons lü sit nulik, Lordovig panemöl.
Talavan Fransänik: Joachim Barrande, stabü vobod ela Murchinson, ägebom vödi: silur valemikumo, kelos pägidükon poso dub tuvots nulik. Ädilädom klifis silurik Bömäna ad stads jöl. Leced omik päbedoton ün 1854 fa hiel Edward Fores, e stads lätik ela Barrande (F, G e H), pejonons siso äs lü Devon dutöls. To votükams at pö grupam stratas, pedasevos, das el Barrande verätiko älonom Bömäni as top klatädik pro stud fösilas vönädikün.
Donadils Silura
[redakön • redakön fonäti]Period silurik padilon kösömiko ad els Llandovery e Wenlock (laf balid), ed els Ludlow e Pridoli (laf telid). Skemats anik gebons ye dilami, ma kel el Llandovery binon prim, el Wenlock zänod, ed els Ludlow e Pridoli fin Silura. Stads nimemik at labons fösilis kaladik okik: bids nulik elas Graptolita melik, kels äpubons dü ons. Timäds baiädons ko klifasökods (soäsä periods baiädons ko klifasits), dö kels sagoy, das dutons lü dil donik, zänodik u löpik klifakölüma, e kludo lü dona-, zänoda- u löpa-Silur. Timäds at binons (timaviko):
- Pridoli Timäd - nen stads pemiedetöl (löpa-Silurian)
- Ludlow Timäd, kel padilon ad:
- Ludfordian (löpa-Ludlow - löpa-Silur)
- Gorstian (dona-Ludlow - löpa-Silur)
- Wenlock Timäd, kel padilon ad:
- Homerian (löpa-Wenlock - dona- u zänoda-Silur)
- Sheinwoodian (dona-Wenlock - dona- or zänoda-Silur)
- Llandovery Timäd, kel padilon ad:
- Telychian (löpa-Llandovery - dona-Silur)
- Aeronian (zänoda-Llandovery - dona-Silur)
- Rhuddanian (dona-Llandovery - dona-Silur)
In Nolüda-Merop, stads topik difik pagebons:
- Cayugan (löpa-Silur - Ludlow)
- Lockportian (zänoda-Silur - Wenlock)
- Tonawandan (zänoda-Silur - Wenlock)
- Ontarian (dona-Silur - Llandovery)
- Alexandrian (dona-Silur - Llandovery)
Vönataledav silurik
[redakön • redakön fonäti]Timü Silur, Gondwanop äfövon sveami nevifik sulüdio, lüodü pov sulüdik, ab dabinons klülabots, bai kels gladajüds silurik äbinons läs stääniks ka uts gladatimäda löpa-lordovigik. Smetam gladajüdas e glademas äkodon löpikami melanivoda, kelos klülädon se jenöfot, das sadots silurik seatons sus sadots lordovigik pevorüköl, gü sökaleod timavik. Kontinänadils votik äsveamons kobio nilü kveator, kö äprimons fomami lekontinäna nulik: „Yuramerop“.
Kobojok ru-Yuropa e Nolüda-Meropa äplifon sedotis jolik, kela kumam iprimon ya dü Kambrium, lä jol lofüdik Nolüda-Meropa e lä jol vesüdik Yuropa. Jenot at binon sevädik as belidavedükam di Calledonia, kel äposbinükon belemis de tat: New York love Yurop e Gröneän jü Norgän. Finü Silur, melanivods dönu ädonikons, äposbinükölo sedotis tefik de tat: Michigan jü tat: West Virginia, e belems nulik tefädiko vifiko pävorükons fa viens. Flumed: Teays, kel äflumon ini mel zänoda-kontinänik, ävorükon nevifiko sedotis lordovigik, kelos äposbinükon retodis in sadotem silurik in Ohio ed Indiana.
Sean legretik: Panthalassa ätegon cifadili lafasfera nolüdik. Seans smalikum votik binons: Proto-Tethys, Paleo-Tethys, Sean Rheik, melaveg Seana di Iapetus (nu vü Avalonia e Laurentia), e Sean di Ural nulik.
Dü period at Tal äprimon stadi „glätadomila“ vamik lunik, e mels vamik nedibik ätegons dili gretik fimänas kveatorik. Klimat talik ävedon nomädikum, so äfinükölo klimatastadi büik mu votiköli. Jüds koanas ibreköl (el coquina panemölas) binons blöfastab gudik, das teps vemik äjenons suvo, päjäfols ettimo äsä anu dub seanasürfats vamik.
Nimem silurik
[redakön • redakön fonäti]Ün Silur, seananivods löpik e mels vamik nedibik su kontinäns ävedons züamöp gönik pro lif melik valasotik. Beds silurik liegons tefü natavap e petrol in topäds anik. Beds stäänik ferinamüna silurik in Nolüda-Merop lofüdik äbinons konömiko veütik ün prim kolunajenotem.
Lif funigik
[redakön • redakön fonäti]Funigs balid su län luveratiko ädavedons ün period at.
Literat
[redakön • redakön fonäti]- Emiliani, Cesare, 1993. Planet Earth : Cosmology, Geology and the Evolution of Life and Environment.
- Ogg, Jim; June, 2004, Overview of Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSP's) http://www.stratigraphy.org/gssp.htm Accessed April 30, 2006.