Beuke
| Beuke | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Europeesche beuke (Fagus sylvatica) | |||||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||||
| |||||||||||
| geslacht | |||||||||||
| Fagus L. |
De beukn (Fagus) zyn e geslacht van wientrekoale boomn uut de famielje van de beukachtign, inêems in warmgemoatigd Europa, Oazje en Nôord-Amerika. Recente klassifikoasje-systêemn van 't geslacht erkenn tiene toe dertien sôortn in twêe ofzoenderlikke subgeslachtn, Engleriana en Fagus[1][2]. 't Oendregeslacht Engleriana wordt allêene mo in Ôost-Oazje gevoenn, en 't is duudlik verschillnd van 't oendregeslacht Fagus in de zin da die beukn boomn zyn woavan da de takkn lêege gruujn, dikkers bestoande uut mêerdre stammn mêt e gilwe schusse. Andre kenmerkn die e verschil uutmaakn bestoan uut de witachige schyn ip den oendrekant van de bloarn, de zichboare tertièère bladnervn, en e lank zocht naptje. Fagus japonica, Fagus engleriana, en de sôorte F. okamotoi, vôorgesteld deur de plantkundige Chung-Fu Shen in 1992, bevattn da oendregeslacht [2]. De beetre gekende beukn uut 't oendregeslacht Fagus ên undre takkn ooge ip de grôote dikke stamn mêt zèèvre-grysde schusse. Die groep omvat Fagus sylvatica, Fagus grandifolia, Fagus crenata, Fagus lucida, Fagus longipetiolata, en Fagus hayatae [2]. De klassifikoasje van de Europeesche beuke, Fagus sylvatica is ingewikkeld, mêt e varjoasje an verschillnde naamn die vôorgesteld zyn vo de verschillnde sôortn en oendresôortn in die streeke (byvôorbeeld Fagus taurica, Fagus orientalis, en Fagus moesica[3]). Oendrezoek gift an da de beukn in Euroazje undre mo loate in de oentwikkliengsgeschiednisse zyn goan ipsplitsn, binst 't Miocêen. De populoasjes in da gebied verteegnwôordign 'n areoal van dikkers oovrelappnde morphotypn, oewêl da geneetiesche oentleedienge nie duudlik 't bestoan van verschillnde sôortn oendresteunt [4].
Binn de beukachtign ê recent oendrezoek getoogd da Fagus de nor eevoluusje mêest bazoale groep is [5]. De schynbeukn of 't geslacht Nothofagus woavan da vroegre gepeisd was dat 't dichte verwant was mê de beukn, wordn nu bekeekn lik leedn van 'n ofzoenderlikke famielje, de schynbeukachtign of Nothofagaceae. Ze zyn te vienn in Australië, Niew Zêeland, Niew Gwieneeja, Niew Kaleedôonje, Argêntienje en Chili (oofdzoaklik Patagoonje en Vierland).
Beschryvienge
[bewerkn | brontekst bewerken]
De Europeesche beuke is de mêest algemêen gekwikte, aloewêl datr e poar belangryke verschilln zyn tusschn sôortn ofgezien van detaj-elementn lik d' ofmeetienge van 't blad. De bloarn van beukeboomn zyn hêelegans toe spoarzoam getand, 5–15 lank en 4–10 cm brêed. Beukn zyn êenuuzig, ze droagn dus de mannlikke en de vrowlikke blommn ip dezeifste plante. De klêene blommn zyn êenslachtig, de vrowelikke blommn oenstoan per twêe, de mannelikke blommn vormn katjes die bestuuvn mêt d' ulpe van de wiend. Ze wordn vôortgebrocht in de lente kort achtre 't verschynn van de bloarn. De schusse is effn en licht-grysde. De vruchtn zyn klêene, lik e scherp driekantige neute van 10–15 mm lank, allêenstoande of per twêe in zocht-gesteeklde doozetjes van 1,5–2,5 cm lank, gekend lik naptjes. 't Doozetje kan e varjoasje van stekker- toe schubachtige anangsels ên, woavan 't karaktre, tegoare mê d' ofmeetienge van 't blad, êen van de primèère kenmerkn is vo beukn van mekoar 't oendrescheidn [2]. De neutn zyn eetboar, aloewêl e bitje bittre (mo nie zo bittre lik êekls, mê 'n oog tanniene-geholte, en ze wordn boeknneutn of beukemast genaamd.
De naame van de boom (Latyn fagus, vandoar de weetnschapplikke naame; verwant mê "beech", "beuke", "Buche" ...enzovôorts) is van Indo-Europeesche ôorsproenk, en speelde e belangryke rolle in de vroege diskuusjes oovre de eirdrykskundige ôorsproenk van de Indo-Europeesche volkrn. 't Grieks φηγός is van dezeifste wortl, mo 't wôord wierd toegepast ip den êekeboom (byvôorbeeld Ilias 16/767) omdatr in Grieknland gin beukn zyn [6].
Leefgebied
[bewerkn | brontekst bewerken]
Beukn gruujn ip e brêe gamma van groendtypn, zeur of boaziesch, os ze moa nie vernat zyn. De boomkrôone gift e dichte schowte, en ze bedekt de groend mêt e dikke laage strôojsl.
In Nôord-Amerika, vormn ze dikkers beuke-esdôorn klimaks-bus deur tegoare te goan mê de suukresdôorn.
De beukebladluuze (Grylloprociphilus imbricator) is 'n algemêen vôorkommnde paraziet van d' Amerikoansche beukeboomn. Beuk zyn ook voedslplantn vo sommigte sôortn schubvleuglign.
De beukeschusse is uutzoenderlik dinne en dr kan gemakklik in gekrast wordn. Omda de beukeboomn zukke têere schusse ên, bluuvn inkerviengn lik anduudiengn van verliefdn en andre vormn van graffiti altyd bestoan omda de boom nie kapaable is vo da 't oovregruujn [7].
Beukeschusse-ziekte is e schimml-infeksje die d' Amerikoansche beukn antast, verôorzakt deur schusse-keevrs [8] Infeksje kan leidn noa de dôod van de boom [9].
In Grôot-Brittanje en Ierland
[bewerkn | brontekst bewerken]
De beuke is mo loate in Grôot-Brittanje binngekommn achtre de latste Ystyd, en is verzeekers beperkt gewist toe de boaziesche groendn van 't Zuudn van Iengeland. Sommign peizn dat ze ingevoerd wierd deur Neolietiesche stammn die de boomn geplant ên vo d' eetboare nutjes [10]. De beuke wordt lik inêems beschowd in 't Zuudn van Iengland en lik nie inêemsch in 't Nôordn woa da y dikkers weggedoan wordt in de "inêemsche" busschn. Grôote gebiedn van de Chilterns zyn bedekt mê beukebus, die 't leefgebied zyn van de bushyacinte (Hyacinthoides non-scripta) en andre plantn. 't Nasjonoal Nateurrezervoat Cwm Clydach in zuudôostlik Wales was angeduud vo ze beukebusschn die an de westlikke bôord liggn van undre nateurlik areoal in die steile koakstêen-valleie [11].
De beuke is nie inêems in Ierland; mor y was ip veele platsn geplant vanof de achtiende eewe, en y kan de inêemsche flora verdriengn in de busschn. De Friends of the Irish Environment peizn dat 't best is de nateurlikke beukeverjoenginge weg te doen, mo d' oede boomn mê weirde vo de biodiversiteit te loatn stoan.
Dr is e kampanje van de Friends of the Rusland Beeches and South Lakeland Friends of the Earth gelanceerd in 2007 vo de beukn te reklassificeern lik inêems in Cumbria. De kampanje wordt gesteund deur 't parlementslid Tim Farron die e moosje indiende ip 3 december 2007 oovre de statuut van de beuke in Cumbria [12].
Teegwôordig is de beuke wydverspreid vor aagn en in wientrekoale oafbusschn, en rype bestandn van beuke die undr eign verjoengn kommn vôor in hêel Grôot-Britanje oendre 650 m oogte [13]. De grotste en langste aage inde weirld (vôgns de Guinness World Records) is de Meikleour Beech Hedge in Meikleour, Perth and Kinross, Schotland.
Kontinentoal Europa
[bewerkn | brontekst bewerken]De Europeesche beuke (Fagus sylvatica) gruujt van nateure in Denemarken en zuudlik Noorwegen en Zweden toe oengevêer 57 ° – 59 ° nôorderbrêedte. De mêest nôordlik nateurlik gruujnde beukn (nie geplant) zyn te vienn in e poar hêel klêene bustjes roend de stad Bergen ip de westkuste van Noorwegen dichte by de Nôordzêe.
Dichte by de stad Larvik ligt 't grotste nateurlik beukebus in Noorwegen. Geplante beukn wordt veel verdre no 't Nôordn gekwikt lans de Nôorweegsche kuste.
Dr is êenig oendrezoek gewist oovre 't feit da de vroege landbowsystêemn de verspreidienge van de beuke zoen bevorderd ên in kontinentoal Europa. 't Oendrezoek êt e verband geleid tusschn 't vestign van beukebusschn in Skandinoavje en in Duutsland mê verstôorienge deur vier, da was e vroege landbowpraktyk. In andre streekn mêt e lange geschiednisse van kulteure, Bulgareye byvôorbeeld, komt da patrôon nie vôorn, zodus is 't nog oltyd nie duudlik ip wukke maniere de menschlikke bedryvigeid de verspreidienge van de beuke ê bepoald [14].
Lik e nateurlik gruujnde busboom, merkt y de belangryke grenze tusschn d' Europeesche loofboomzôone en de nôordlikke konifeerebus-zôone. Die grenze is belanryk zowêl vo fauna lik vo flora en 't is e scherpe lyne lanst de Zweedsche westkuste, die briddre wordt no 't Zuudn toe. In Denemarkn en in Skåne, in 't uutrste Zuudn van 't Skandinoafs Schiereiland, te zuudwestn van de nateurlike sparregrenze, is 't de mêest vôornkommnde busboom. In Nôorweegn, was de beuke-migroasje hêel recent, en de sôorte ê zyn meuglikke verspreidienge nog nie bereikt. Vandoa da 't vôornkommn van êeke in Nôorweegn wordt gebruukt lik n anduudienge van de grenze tusschn 't gemoatigd loofbus en 't boreoale sparre-pynboombus.
D' Europeesche beuke is êen van de mêest verspreide loofboomn in nôordlik centroal Europa, in Vrankryk allêene telt ze 15% van al de nie-konifeern.
Nôord-Amerika
[bewerkn | brontekst bewerken]
De grôotbloadige beuke (Fagus grandifolia) komt vôorn in e grôot dêel van d' ôostlikke Verêenigde Stoaten en zuudôostlik Kanada [15], mêt e versnipperde populoasje in Mexico. 't Is d' êenige Fagus –sôorte in 't Westlik Oafroend.
Zied ook noa
[bewerkn | brontekst bewerken]Eksterne koppliengn
[bewerkn | brontekst bewerken]- (en) WCSP, World Checklist of Selected Plant Families – Fagus.
- (en) Beech Tree Collection – Photo Gallery of Beech Trees in The Hamptons, NY
- (en) Flora of China – Fagus
- (en) Flora of North America – Fagus
- (nl) Vandekerkhove, Kris 2014 : Veteraanbomen, Onderzoeksgroep Ecosysteembeheer, Instituut Natuur- en Bosonderzoek, Geraardsbergen.
|
Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Fagus van Wikimedia Commons. |
Verwyziengn
[bewerkn | brontekst bewerken]<references>
- ↑ (en) Denk, Thomas with Guido Grimm and Vera Hemleben 2005 : Patterns of Molecular and Morphological Differentiation in Fagus (Fagaceae): Phylogenetic Implications. American Journal of Botany 92(6):1006-1016.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Shen, Chung-Fu. 1992. A Monograph of the Genus Fagus Tourn. Ex L. (Fagaceae). Ph.D. Dissertation, City University of New York.
- ↑ (en) Gomory, D. with L. hi, R. Brus, P. Zhelev, Z. Tomovic, en J. Gracan 1999 : Genetic differentiation and phylogeny of beech on the Balkan peninsula, Journal of Evolutionary Biology, 12: 746-752.
- ↑ (en) Denk, Thomas with Guido Grimm, K. Stogerer, M. Langer, Vera Hemleben 2002 : The evolutionary history of Fagus in western Eurasia: Evidence from genes, morphology and the fossil record, Plant Systematics and Evolution, 232:213-236.
- ↑ (en) Manos, Paul S. with Kelly P. Steele 1997 : Phylogenetic analysis of “Higher” Hamamelididae based on Plasid Sequence Data, American Journal of Botany, 84(10):1407-1419.
- ↑ (en) Robert Beekes 2010 : Etymological Dictionary of Greek, Leiden and Boston, pp. 1565–6
- ↑ (en) Lawrence, Gale 1984 : A Field Guide to the Familiar: Learning to Observe the Natural World, University Press of New England, Hannover, 75-76.
- ↑ (en) "beech." 2008 : The Columbia Encyclopedia. New York: Columbia University Press, New York, Credo Reference. Web. 17 September 2012.
- ↑ (en) beech bark disease." 2006 : Dictionary of Microbiology & Molecular Biology, Wiley, Hoboken, Credo Reference. Web. 27 September 2012.
- ↑ (en) Areoal van de Europeesche beuke.
- ↑ (en) Cwm Clydach, Countryside Council for Wales Landscape & wildlife.
- ↑ UK Parliament – Early Day Motions By Details
- ↑ (en) Preston, Pearman & Dines 2002 : New Atlas of the British Flora, Oxford University Press.
- ↑ (en) Bradshaw, R.H.W. with N. Kito and T. Giesecke 2010 : Factors influencing the Holocene history of Fagus, Forest Ecology and Management, 259:2204-2212.
- ↑ Busschn in ôostlik Kanada - boreoaln oovregank
